Yelena Apanoviç
Yelena Mixaylovna Apanoviç (ukr. Олена Михайлівна Апанович; 9 noyabr 1919, Dimitrovqrad, Samara quberniyası[d] – 21 fevral 2000, Kiyev) — SSRİ və Ukrayna tarixçisi, arxivçisi, yazıçısı. O, 1991-ci ildən Ukrayna Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
| Yelena Apanoviç | |
|---|---|
| ukr. Олена Михайлівна Апанович | |
| Doğum tarixi | 9 noyabr 1919 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 21 fevral 2000 (80 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | tarix[1], Zaporojye kazakları[1], arxivşünaslıq[1] |
| Elmi dərəcəsi |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
  |
Həyatı
redaktəYelena Mixaylovna Apanoviç 9 sentyabr 1919-cu ildə Simbirsk quberniyasının Melekesi şəhərində (indiki Rusiyada, Ulyanovsk vilayətinin Dimitrovqrad şəhəri) anadan olmuşdur. Onun atası Mixaylo Apanoviç belarusəsilli dəmir yolu işçisi,[2] anası Kamilla isə Polşa zadəgan Bortnovski ailəsindən idi. Mixaylonun işinin spesifikliyinə görə ailə daim yaşayış yerini dəyişdirməli olmuşdur. Onlar Belqorod, Sumı, Xarkov, Harbin (1929–1933-cü illərdə ata Çin–Şərqi Dəmiryolunun baş auditoru vəzifəsində işləmişdir), sonra yenidən Xarkovda yaşamışdılar.[3]
Apanoviç 1936-cı ildə Xarkovda orta məktəbi əla nəticələr ilə bitirmiş, Moskvada Ümumittifaq Kommunist Jurnalistika İnstitutuna daxil olmuşdur. O, ləğv edilməsi ilə əlaqədar olaraq Xarkov Milli Pedaqoji Universitetində (1941-ci ildə bitirdiyi rus dili və ədəbiyyatı fakültəsi) təhsilini davam etdirmişdir. Apanoviç İkinci Dünya müharibəsi illərində Cənubi Qazaxıstana təxliyə olunmuşdur. O, sonra Ufaya köçmüş, 1942–1944-cü illərdə burada Başqırd Radio Komitəsinin müxbiri və nodal radio yayımının təlimatçısı kimi işləmişdir. Apanoviç 1944-cü ilin mayında Kiyevə qayıtmışdır. O, 1944–1950-ci illərdə elmi işçi, böyük elmi işçi, 1946-cı ilin iyun ayından şöbə müdiri olmuşdur. Apanoviç Ukrayna Mərkəzi Dövlət İncəsənət İnstitutunun (Kiyev) qədim aktlar üzrə fəlsəfə doktoru olmuşdur. O, 1950-ci ildə "1768–1774 Rusiya–Türkiyə müharibəsi zamanı rus ordusunun tərkibində Zaporojya ordusu, onun təşkili və hərbi əməliyyatları" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Apanoviç 1950–1952-ci illərdə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda kiçik elmi işçi, 1956-cı ildən böyük elmi işçi olmuşdur. O, 1951-ci ildə Kaxovka SES-in tikintisi ərəfəsində keçmiş Zaporojya Seçinin məntəqələrinə arxeoloji ekspedisiyalarda iştirak etmiş və sonradan süni Kaxovka su anbarı yaradılmışdır. Apanoviç Böyük Çəmənliyi ilkin formada tapan sonuncu tarixçilərdən biri olmuşdur. O, 12 sentyabr 1972-ci ildə siyasi baxışlarına görə işdən xaric edilmişdir. Formal olaraq "ştatları ixtisar etmək haqqında" qərara görə, əslində isə elmdə dissidentliyə görə bu icra edilmişdir. 1994-cü ildə "siyasi səbəblərə görə" işdən çıxarıldığı üçün işə bərpa edilmişdir.
Apanoviç 1972–1986-cı illərdə Ukrayna Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasında Əlyazmalar şöbəsinin baş elmi işçisi vəzifəsində çalışmışdır. Bu illərdə o, XV–XVIII əsrlərə aid Ukrayna əlyazma tarixi kitablarını öyrənmişdir. Əsərləri Ukraynada çap olunmadığına görə onları Moskva, Leninqrad, Vilnüs və Tallində çap etdimişdir. O, kitabxana fondlarında Ümumukrayna Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti akademik V. İ. Vernadskinin materiallarını aşkar etmiş, onların əsasında 20 məqalə və monoqrafiya yazıb nəşr etdirmişdir. O, 1987–1991-ci illərdə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyasının Vernadskinin elmi irsinin inkişafı üzrə Komissiyasının elmi katibinin müavini olmuşdur.
Apanoviç 1986-cı ildən təqaüdə çıxmış, lakin işləməyə davam etmişdir. O, Ukraynanın elmi, ictimai və mədəni həyatında fəal iştirak etmişdir. Apanoviç 1998-ci ildə monoqrafiya nəşr etmişdir və bu, Çertomlık Seçi haqqında ilk əsər olmuşdur Monoqrafiya indiki dövrdə Ukrayna tarixşünaslığında bu kazak quruluşu haqqında yeganə elmi əsər olaraq qalmışdır. O həmçinin, hərb tarixi və icəsənət tarixi ilə bağlı tədqiqatlarla məşğul olmuş ("XVIII əsrin birinci yarısında Ukrayna Silahlı Qüvvələri", "Kazakların mədəniyyəti", "Zaporojya kazakları haqqında hekayələr"). 1991-ci ildə Ukrayna Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul edilən Apanoviçin elmi fəaliyyəti burada rəsmi qiymət almışdır.
Yelena Mixaylovna Apanoviç 21 fevral 2000-ci ildə vəfat etmişdir. Kiyev Patriarxlığının Ukrayna Pravoslav Kilsəsinin keşişləri tərəfindən "Kiyev-Mogila Akademiyası" Milli Universitetinin Blaqoveşşeniye kilsəsində vida mərasimi keçirilmiş, Kiyevdəki Baykove qəbiristanlığında dəfn edilmişdir (sahə № 49a).
Təltif və mükafatlar
redaktə- Taras Şevçenko adına Ukrayna Dövlət Mükafatı (1994) – "Ukrayna getmanları və Zaporojya Seçi atamanları" kitabına görə
- Omelyan və Tetyana Antonoviç Fondu Mükafatı (1995; ABŞ)
- VDNX-nin gümüş medalı (1988) – Vladimir Vernadskinin Moskva və Kiyevdəki sərgilərinin yubiley ekspozisiyalarının hazırlanmasına görə.
Əsərləri
redaktə- Гуслистий К. Запорозька Січ та її прогресивна роль в історії українського народу / К. Гуслистий, О. Апанович. — Київ: Держполітвидав УРСР, 1954. — 86 с. — (300 років возз'єднання України з Росією))
- Апанович Е. М. Исторические места событий освободительной войны украинского народа 1648—1654 гг. / Е. М. Апанович; АН УССР. Институт истории. — Киев: АН УССР, 1954. — 104 с.
- Переяслав-Хмельницкий и его исторические памятники / Апанович Е. М. — К., 1954. — 128 с.
- Запорозька Січ у боротьбі проти турецько-татарської агресії: 50–70-і роки XVIII ст. Arxivləşdirilib 2015-04-25 at the Wayback Machine (К., 1961).
- Науковий реєстр пам'ятних місць запорозького козацтва, видрукуваний нею в «Українському історичному журналі» (1967, № 7) та часописі «Україна» (1967, № 5, 16, 42; 1968, № 9, 39, 51).
- Апанович О. М. Збройні сили України першої половини XVIII ст. Arxivləşdirilib 2015-04-25 at the Wayback Machine / О. М. Апанович. — Київ: Наукова думка, 1969. — 224 с.
- Переяслав-Хмельницкий исторический музей / Апанович Е, М. — К., 1972. — 24 с.
- Апанович Е. М. Рукописная светская книга XVIII века на Украине / Е. М. Апанович. — Київ, 1983. — 122 с.
- Апанович О. М. Розповіді про запорозьких козаків Arxivləşdirilib 2015-04-25 at the Wayback Machine / О. М. Апанович. — Київ: «Дніпро», 1991. — 335 с. — ISBN 5-308-01371-3.
- Апанович О. М. Гетьмани України і кошові атамани Запорізької Січі Arxivləşdirilib 2016-08-19 at the Wayback Machine / О. М. Апанович. — Київ: «Либідь», 1993. — 284 с. — ISBN 5-325-00062-4.
- Апанович О. М. Українсько-російський договір 1654 року. Міфи і реальність Arxivləşdirilib 2015-04-25 at the Wayback Machine / О. М. Апанович. — Київ: Варта, 1994. — 96 с.
- Апанович О. Конституція Пилипа Орлика // Хроніка — 2000 : український культурологічний альманах. — Київ, 1998. — Вип. 23/24 : Український парламентаризм: історія і сучасність. — С. 90 — 102.
- Апанович О. Чортомлицька Запорозька Січ: до 345 річниці заснування / Олена Апанович. — Київ: Українське козацтво, 1998. — 80 с.
- Апанович О. Федір Павлович Шевченко: Історик, архівіст, історіограф, джерелознавець, археограф, орган. науки, Людина. Спогади та історіограф. аналіз / О. Апанович; НАНУ; Ін-т історії України; Ін-т української археографії. — Київ, 2000. — 180 с.
- Апанович О. Острозька академія // Спеціальні історичні дисципліни: питання теорії та методики: збірка наукових праць та спогадів / Ін-т історії України НАНУ. — Київ, 2001. — № 6, ч. 2 : Пам'яті відомого вченого — історика, доктора історичних наук, професора В. О. Замлинського. — С. 378—382.
- Апанович О. М. Збройні сили України першої половини 18 ст. / О. М. Апанович. — Дніпропетровськ: Січ, 2004. — 230 с.
- Апанович О. Битва під Хотином: 40 діб козацької доблесті та звитяги // Військо України: центральний друкований орган М-ва оборони України / М-во оборони України. — Київ, 2011. — № 9 (135). — С. 40 — 43.
- Апанович О. Гетьман України емігрант Пилип Орлик // Хроніка — 2000 : український культурологічний альманах / Колектив ред. «Хроніка — 2000». — Київ, 2012. — Вип. 1 (91): Україна — Білорусь Книга 2. — С. 83 — 132.
- Олена Апанович. Господь за плугом іде… Arxivləşdirilib 2015-04-04 at the Wayback Machine
- Олена Апанович. Козацька енциклопедія для юнацтва. Arxivləşdirilib 2015-04-25 at the Wayback Machine
Mənbə
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 6 Apanovyč, Olena Mychajlìvna // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ Юрій Мицик. Козацька мати (до 90-річчя від дня народження О. М. Апанович).
у польських архівах нам доводилося зустрічати документи Апановичів – білоруського шляхетського роду XVII–XVIII ст.
- ↑ "Інтерв'ю Олени Апанович. Записав Василь Овсієнко 20 серпня 1999 року // Музей дисидентського руху". 2011-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-16.
Ədəbiyyat
redaktə- Білик І. Під знаком Діви, або Гороскоп для Олени Михайлівни // Літ. Україна, 13.10.1994
- Під знаком Кліо: На пошану Олени Апанович. — Дніпропетровськ, 1995
- Богачевська-Хом’як М. Людина повної посвяти науці // Неопалима купина, № 7/8, 1995
- Жуковський А. І. Апанович Олена Михайлівна // Енциклопедія Сучасної України. — Т. 1. — К., 2001. — С. 607—608.
- Шевченківські лауреати 1962—2001: Енциклопедичний довідник. — К., 2001. — С. 25—26.
- Дмитрієнко М. Ф. Апанович Олена Михайлівна // Енциклопедія історії України. — Т. 1. — К., 2005. — С. 110.
- Савченко С. В. «Це — пісня моєї душі»: Олена Апанович у збереженні пам’яток Запорізької Січі в кінці 1980 — на початку 1990 років // Сумська старовина. — 2014. — № XLI-XLII. — С. 107—116.
Xarici keçidlər
redaktə- Апанович Елена Михайловна // Музей диссидентского движения. Персоналии
- Интервью Елены Апанович. Записал Василий Овсиенко 20 августа 1999 года // Музей диссидентского движения. Интервью
- Украинско-российский договор — мифы и реальность
- Юрий Мицик. Казацкая мать (к 90-летию со дня рождения А. М. Апанович)