Yunan-erməni nəzəriyyəsi
Yunan-erməni, (həmçinin heleno-erməni kimi də tanınır) yunan və erməni dillərinin Proto-Hind-Avropa (PHA) dilindən sonrakı hipotetik müştərək əcdadı, statusu ital-kelt və ya daha az hipotetik Baltik-slavyan dilləri ilə müqayisə oluna bilər, əsasən etibarlı bir fərziyyə kimi qəbul edilir, lakin, bu barədə tam konsensus yoxdur. Hipotetik yunan-erməni dilinin ən erkən mərhələsi son proto-hind-avropa və yaxud da “yunan-erməni-aryan”dan bəlkə də bir qədər gec, lakin çox da fərqlənməyən bir formada eramızdan əvvəl 3-cü minilliyə aparılır.
Tarix və linqvistika redaktə
Hipotez; Bu, danimarkalı linqvistik Holger Pedersenin 1924-cü ildəki əsərinə əsaslanır və o həmin əsərində, yunan və erməni dilləri arasında mövcud olan omonim sözlərin sayının erməni və digər Hind-Avropa dilləri ilə müqayisədə xeyli çox olduğunu bildirir[1]. Antoine Meillet 1920-ci illərin ortalarında, “Erməni və yunan dili” ilə bağlı morfoloji və fonoloji tədqiqatlarından sonra, erməni və yunan dillərinin müştərək əcdadının proto-hind-Avropa dilinin içərisində coğrafi baxımdan çox yaxın və yaxud da bitişik dialektlər olduğunu irəli sürmüşdür[2]. Meilletin fərziyyəsi onun “Esquisse d'une grammaire comparée de l'arménien classique” kitabı ilə məşhurlaşdı[3].
Dilçi Georg R. Solta; o, proto-yunan-erməni səhnəsini qəbul edəcək qədər uzağa getmir, lakin leksik və morfoloji cəhətdən yunan və erməni dillərinin bir-birinə yaxın dillər olduğu qənaətinə gəlir[4]. Erik Hamp; Yunan-erməni fərziyyəsini dəstəkləməklə yanaşı, erkən proto mərhələnin (Heleno-erməni) mövcudluğunu proqnozlaşdırır[5]. Ceyms Klakson isə hesab edir ki, yunan-erməni alt qrupu üçün sübutlar zəif və qeyri-müəyyəndir və erməni dili təklif olunan daha böyük “yunan-erməni-aryan” dil ailəsinə aid olunmalıdır[6].
Fərziyyənin qiymətləndirilməsi zəif sübut olunmuş Frig dilinin təhlili ilə əlaqələndirilir. Yunan dili ilk dövrlərdən müşahidə edilib, eramızdan əvvəl III minilliyə aid olunan proto-yunan dilinin etibarlı şəkildə yenidən yaradılmasına imkan verir, lakin bu erməni dilinin erkən tarixi qaranlıq və müəmmalıdır[7]. Bu dilə məxsus hesab edilən ən erkən yazılı mətnlər isə eramızın V əsrinə mənsub hesab edilən Mesrop Maştots tərəfindən tərcümə edilərək yazılmış erməni dilindəki bibliya tərcümələridir. Erməni dilinin yunan və iran dilləri ilə uzunmüddətli əlaqəsinin izlərini göstərən çoxlu alınma sözlər mövcuddur və erməni dili xüsusilə satem dildir[8].
2005-ci ildə çap olunmuş bir nəşriyyat məhsulunda Luay Nakhleh, Tandy Warnow, Donald Ringe və Steven N. Evans da daxil olmaqla bir qrup dilçi və statistik “Kəmiyyət filogenetik linqvistik” metodlarını müqayisə edərək, yunan-erməni alt qrupunun 5 üsulla dəstəkləndiyini aşkar etmişdirlər[9].
Digər əlaqəli və bir-biri ilə bağlı olan digər bir sual isə, təkcə yunan və erməni deyil, həm də Alban, Qədim Makedoniya, Trakiya, Dakiya və Frigiya kimi bəzi ölü dillərdən ibarət “Balkan Hind-Avropa” alt qrupunun olub-olmamasını müəyyənləşdirməkdir. G. Neumann, G. Klingenschmitt , J. Matzinger, J. H. Holst kimi elm adamlarının tədqiqat əsərlərində bu mövzu müzakirə edilmişdir. Balkan alt qrupu Hans J. Holmun leksikostatistik metodu ilə dəstəklənir.
Tənqidlər redaktə
Bir çox müasir dilçilər yunan və friqiya dillərinin erməni dilinə yaxınlığını şişirdən yunan-erməni fərziyyəsini rədd etmişdirlər.
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ Pedersen, 1924.
- ↑ Meillet, 1925. səh. 1–6; Meillet, 1927. səh. 129–135.
- ↑ Meillet, 1903.
- ↑ Meillet, 1903.
- ↑ Hamp, 1976. səh. 91.
- ↑ Clackson, 1995. səh. 202.
- ↑ Georgiev, 1981. səh. 192.
- ↑ Greppin, 1996. səh. 804.
- ↑ Gray, Atkinson, 2003. səh. 437–438; Nakhleh və b. 2005. səh. 171–192.