Züfər ibn əl-Hüzeyl
Züfər ibn əl-Hüzeyl əl-Anbari ət-Tamimi (ərəb. زُفر بن الهذيل العنبري التميمي) — görkəmli müsəlman hüquqşünası və hədis üzrə mütəxəssis, İmam Əbu Hənifənin tələbəsi.
| Züfər ibn əl-Hüzeyl | |
|---|---|
| ərəb. زُفر بن الهذيل العنبري التميمي | |
| Doğum tarixi | 728 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 775 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | fiqh |
Doğumu redaktə
Züfər ibn əl-Hüzeyl İraqda anadan olub. Onun doğulduğu yer dəqiq bilinmir, lakin bəzi tarixçilər bunun böyük ehtimalla Kufədə baş verdiyinə inanırlar. Atası əl-Hüzeyl ibn Qeys məşhur ərəb qəbiləsindən olan Tamim tayfasından idi. Qısa müddət ərzində İsfahan şəhərində Əməvi xəlifəsi Yezid ibn əl-Vəlidin valisi vəzifəsində çalışmışdır. Onun üç oğlu olduğu bildirilir: Züfər, Harsamə və Kəusər. Züfər adı ərəbcə “igid”, mənasındadır və bəzən “səxavətli” mənasında da işlənir.
İmam Züfər 48 yaşında dünyasını dəyişmişdir. İmam Əbu Hənifənin vəfatından sonra cəmi səkkiz il yaşasa da, məzhəbinin inkişafı və yayılmasında böyük xidmətləri olmuşdur[1].
Fəaliyyəti redaktə
Züfər imkanlı ailədə böyüyüb, yaxşı təhsil alıb və özünü dini elmlərə həsr etmək imkanı qazanıb. O, uşaq ikən Quranı əzbərləyir və kufi üləmasının dərslərində iştirak edir, Məhəmməd peyğəmbərin hədisini öyrənirdi. Müəllimləri Süleyman ibn Məxran əl-Əməş, Yəhya ibn Səid əl-Ənsari, İsmayıl ibn Əbu Xalid, Məhəmməd ibn İshaq, Əyyub əs-Sıxtiyani və başqaları idi. Ailəsi ilə birlikdə İsfahana köçdükdən sonra elmini dərinləşdirir və ilahiyyat sahəsində tanınır. Etibarlı hədisləri zəif hədisləri ayıran əla yaddaşa malik idi və ləğv edilmiş hədisləri yaxşı bilirdi. İsfahanda bir çox hədis alimləri, o cümlədən görkəmli ilahiyyatçı Vaqi ibn əl-Cərrah onun sözlərindən hədisləri təkrarlayıblar.
Kufəyə qayıdan İmam Züfər yerli üləma ilə sıx əlaqə qurur və İraqın ən hörmətli fəqihlərindən biri olan İmam Əbu Hənifənin dərslərində iştirak etməyə başlayır. Hədis alimlərinin ənənələri ilə yetişmiş, özünü fiqh elminə həsr etmiş və iyirmi il İmam Əbu Hənifəni müşayiət etmişdir. O, bəsirət və zəka sayəsində fiqhdə böyük uğurlar qazanmış, çətin suallara belə dolğun cavablar vermişdir. İmam Əbu Hənifə onu yüksək qiymətləndirmiş və onu tələbələrinin ən yaxşısı adlandırmışdır[2]. Əbu Hənifənin vəfatından sonra onun tərəfdarlarının əksəriyyəti İmam Züfərin dərslərində iştirak etməyə başlayır və onlardan yalnız bir neçəsi əbu Hənifənin digər tələbəsi İmam Əbu Yusufun ətrafına toplaşır.
İmam Züfər ömrünün son illərini Bəsrədə keçirmiş və qardaşının vəsiyyəti məsələsi ilə oraya gəlmişdir. Bəsrəlilər onun elminə heyran qalmış və ondan şəhərdə qalmasını istəmişlər. Yeni yerdə məskunlaşaraq müəllimlik etməyə başlamış və bir müddət qazi vəzifəsini tutmuşdur. O, Əməş, İsmayıl ibn Əbu Xalid, Əbu Hənifə, Məhəmməd ibn İshaq, Həccac ibn Ərtə və başqa alimlərin sözlərindən hədislər nəql etmişdir. Öz növbəsində, onun sözlərindən hədisləri Həsən ibn İbrahim əl-Kərmani, Əksam ibn Məhəmməd, Əbd əl-Vahid ibn Ziyad, Əbu Nuaym əl-Mulai, Numan ibn Abdas-Salam ət-Taimi, əl-Həkəm ibn Əyyub və başqaları nəql etmişdir.
İmam Züfər müctəhid və Hənəfi məzhəbinin imamlarından sayılır. Məhəmməd peyğəmbərin hədislərindən aydın dəlil olmayan məsələlərdə qiyasdan istifadə etməyə icazə vermişdir. Əgər hər hansı bir məsələdə hökm verərkən hədis tapsa, hədisi rəhbər tutmuş və qiyas etməmişdir[3]. Müəllimi İmam Əbu Hənifənin metoduna əsaslansada, bir sıra məsələlərdə onunla ixtilafda olmuşdur.
Züfərin fəaliyyəti İbn Əbdül-Bərr, Yəhya ibn Main, İbn Hibban, İbn Həcər əl-Əsqəlani və başqaları kimi məşhur İslam ilahiyyatçıları tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.