Zəyəm (şəhər)

Zəyəm və ya Bazari (gürcüː ბაზარი) — Zaqafqaziyada, Şərqi Gürcüstanın Kaxeti krallığının tərkibində olan keçmiş bir şəhər. Ticarət və sənətkarlıq mərkəzi kimi çiçəklənmə dövrü XV–XVII əsrlərə təsadüf edir. 1550-ci illərdə Səfəvi dövlətinin Qarabağ bəylərbəyliyinə birləşdirildi. Bu çox gümanki 1555-ci ildə imzalanan Amasya müqaviləsinin şərtlərinə görə baş verib. 1615-ci ildə Səfəvilərin bu bölgədəki hərbi əməliyyatları nəticəsində şəhərin taleyi dəyişdi. 1720-ci illərdə şəhər kiçik bir kəndə çevrildi. Zəyəm Azərbaycanın indiki Zaqatala bölgəsi ərazisində yerləşirdi, lakin şəhərin bu yerdə olmasına dair heç bir dəlil qorunub saxlanmamışdır. Zəyəm toponimi yalnız gürcü olmayan mənbələrdə tapılır; Gürcülər bunu "bazar" kimi tərcümə edirlər.

Zəyəm
Ölkə	Azərbaycan

Etimologiyası və yerləşməsi

Gürcü mənbələrində bu şəhər Bazari ("bazar"), fars müəllifləri isə Zagam, Zagham və ya Zakam, Avropa müəllifləri — Zagem, Zagen, Zagain, Zegarn və Seggen adlandırdılar.

Tarixi

Şah Abbasın sikkəsi (Abbas I) (1588–1629)

Şah Səfinin sikkəsi (1629-1642)

Bazari şəhəri ilk dəfə 1392-ci ildə gürcü mənbələrində qeyd edilmişdir. Gremi (Kaxeti) şəhərindən qonşu Şirvan ölkəsinə gedən yolda yerləşməsi və əsas regional ticarət yollarına yaxın olması, həmçinin Kaxetini idarə edən Baqratidlərin qazandığı nisbi sülh və sabitlik səbəbiylə Bazari və ya Zəyəm şəhəri mühüm regional ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrildi. Burada gürcü, yəhudi, erməni və müsəlman icması yaşayırdı.

XVI əsrdə Kaxetinin iqtisadi mərkəzi və kral iqamətgahının yerləşdiyi məntəqəyə çevrildi. Çox vaxt, o dövrün fars və türk mənbələrində "Zəyəm hökmdarı" Kaxetiya kralının sinonimi kimi işlənirdi. 1550-ci illərdə Səfəvi komandiri Üveys bəy Pazukinin oğlu Qalış Bəy şəhəri ələ keçirdi və onu 9 il idarə etdi. İqtisadi mərkəz kimi Zəyəmin şöhrəti, Səfəvi şahları adından gümüş sikkələr (abbasılar) çıxarıb və 1967-ci ildə Gürcüstanın şimal-şərqində Birkiyanidə iki belə sikkə tapılmışdır. Ümumilikdə, Cənubi Qafqazda Zəyəmdə, müsəlman təqviminə görə 963 (1555/1556), 1056 (1646/1647) və ya 1066 (1655/1656) illərə aid 80-ə yaxın sikkə tapılmışdır.