Zazen

Zazen (hərfi mənada "oturmuş meditasiya "; yap. 座禅 ; simplified Chinese, tələffüz olunur [tswô ʈʂʰa ̌ n]) adətən Zen Buddist ənənəsinin əsas təcrübəsi olan meditativ praktikadır. Zazenin mənası və metodu məktəbdən məktəbə fərqli şəkildə qavranılır, lakin ümumilikdə onu varlığın təbiətini dərk etmək vasitəsi kimi qəbul etmək olar. Yapon Rinzai məktəbində zazen adətən koanların öyrənilməsi ilə əlaqələndirilir. Yaponiyanın Sōtō Məktəbi isə nadir hallarda koanları zazenə daxil edir, zehnin heç bir obyekti olmayan şikantaza kimi tanınan yanaşmaya üstünlük verir.

Kodo Sawaki zazen məşqini edir

Əhəmiyyəti

Zazen Yapon Sōtō Zen Buddist təcrübəsinin ürəyi hesab olunur. Zazenin məqsədi sadəcə oturmaq, yəni bütün mühakimə düşüncələrini dayandırmaq və sözlərin, fikirlərin, şəkillərin və düşüncələrin onlara qarışmadan keçməsinə icazə verməkdir.

Metodlar

Oturmaq

Tam lotusda oturan gənc usta Hsuan Hua

Zen məbədlərində və monastırlarında praktikantlar ənənəvi olaraq zendo adlanan meditasiya zallarında qrup şəklində zazen otururlar.

Kiminsə yerində oturmazdan əvvəl və zazen başa çatdıqdan və ayağa qalxdıqdan sonra Zenlə məşğul olmuş tələbə oturacağına və digər praktikantlara təzim edir.

Zazen dövrünün başlanğıcı ənənəvi olaraq üç dəfə zəng çalmaqla ( şijoşo ), zazenin sonunda isə zəngi bir və ya iki dəfə (hozensho) çalmaqla elan edilir.

Uzun sürən zazen kinhin (gəzinti meditasiya) ilə əvəz oluna bilər.

Duruş

Zazenin duruşu oturmuş, çarpaz ayaqları və qatlanmış əlləri və dik vəziyyətdə olan onurğadır. Əllər qarın üzərində sadə bir mudra halına gətirilir. Bir çox təcrübədə praktikant hara ilə ( qarındakı ağırlıq mərkəzindən) nəfəs alır və göz qapaqları yarı aşağı endirilir, gözlər nə tam açılmır, nə də bağlanır ki, praktikant xarici təsirlərdən yayınmasın və ya ondan üz döndərməsin.

Ayaqlar standart oturma üslublarından birində qatlanır:

• Kekkafuza (tam lotus)
• Hankafuza (yarı lotus)
• Burmese (ayaq biləklərinin oturmuş insanın qabağında yerləşdirildiyi çarpaz ayaqlı duruş)
• Seiza (skamya və ya zafu istifadə edərək diz çöküb duruş)

Növlər

Philip Kapleau “Tree Pillars of Zen ” kitabında deyir ki, Rinzai məktəbindəki praktikantlar arxaları divara söykənərək bir-birinə baxırlar, Soto məktəbində isə praktikantlar divara və ya pərdəyə baxırlar. Kapleau Hakuun Yasutaninin yeni başlayanlar üçün mühazirələrindən sitat gətirir. Dördüncü mühazirədə Yasutani beş növ zazeni təsvir edir: bompu, gedo, şojo, daijo və saijojo (sonuncunun şikantaza ilə eyni şey olduğunu əlavə edir).

Təlimat

Çox ümumi desək, zazen təcrübəsi üç üsuldan birində öyrədilir.

1. Konsentrasiya
2. Koan introspeksiyası
3. Şikantaza (sadəcə oturuş)

Koan təcrübəsi adətən Rinzai məktəbində, Şikantaza isə Soto məktəbində istifadə olunur. Əslində bir çox Zen icmaları müəllim və tələbələrdən asılı olaraq hər iki üsuldan istifadə edirlər.

Konsentrasiya

Zazendə təlimin ilkin mərhələləri faktiki praktikada ənənəvi Buddist samatha meditasiyasına bənzəyir və konsentrasiya gücünün inkişafını vurğulayır Tələbə nəfəsi saymaq (sūsokukan数息観) və ya sadəcə ona baxmaq (zuisokukan随息観) kimi nəfəsin zehinliliyi ( ānāpānasmṛti ) məşqləri ilə hara/tanden-də nəfəsə diqqət etməklə başlayır. Mantralar bəzən sayma yerinə də istifadə olunur.

Koan introspeksiyası

Şüurunu inkişaf etdirərək, praktikant indi şüurunu meditasiya obyekti kimi koan üzərində cəmləyə bilər. Koanların, zahirən, intellektual düşüncə ilə həll edilə bilməyəcəyi üçün, koan introspeksiyası düşüncədən kənar bir reallığın birbaşa həyata keçirilməsinə aparan intellektual prosesi qısaltmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Şikantaza

Şikantaza meditasiya formasıdır ki, burada praktikant heç bir xüsusi meditasiya obyektindən istifadə etmir; daha doğrusu, praktikantlar zehinlərindən və ətraflarından keçənlərin fərqində və müşahidə edərək indiki anda mümkün qədər çox qalırlar. Dogen Şobogenzoda deyir: “Sabit oturaraq, düşünməməyi düşünün. Düşünməməyi necə düşünürsən? Düşünmədən. Bu zazen sənətidir.”

Həmçinin bax

• Gəzinti meditasiyası
• Anqo
• Jing zuo
• Keisaku
• Sesshin
• Suizen
• Zuowang