Özbək xan

Özbək xan (1282, Qızıl Orda – 1341, Saray-Batu) — Qızıl Orda dövlətinin doqquzuncu xanı.

Sultan Qiyasəddin Məhəmməd Özbək xan
Султан Мохаммед Өз-бегхаан
Mixail Yaroslaviç xanın qarşısında
Qızıl Ordunın IX xanı
Yanvar, 1313 – 1341
Əvvəlki	Toxta
Sonrakı	Tinibəy xan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1283
Doğum yeri	Qızıl Orda
Vəfat tarixi	1341
Vəfat yeri	Saray-Batu, Qızıl Orda
Milliyyəti	Monqol
Fəaliyyəti	rəhbər
Atası	Toğrulça Məngü Timur oğlu
Həyat yoldaşları	Bayalun Taydula
Uşaqları	Tinibəy xan, Canıbəy xan, Abdulla xan
Ailəsi	Çingizlilər
Dini	İslam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Məngü Timur oğlu Toğrulçanın oğludur. 1313-1341-ci illər arasında xanlıq etmişdi. Atası Toxta tərəfindən edam edilmişdi. Özbək xan Xarəzmə sürgün edilmişdi. 1313-cü ilin yanvarında xan olmuşdu. Onun müsəlman olaraq monqol qanunlarına qarşı çıxması Ağ Orda xanı İlbasan xanın ona üsyan etməsinə səbəb oldu. O beləliklə dağılmış xanlığı mərkəzləşmiş hakimiyyətə sahib sultanlığa çevirdi. Ondan sonrakı bütün xanlar müsəlman idi.

Hakimiyyəti

Xanın 300.000 əsgərdən çox ordusu var idi. 1319, 1325, 1335-ci illərdə Azərbaycana hücum etmişdi. Ona qarşı Əmir Çoban Sulduz müharibə aparırdı. 1320-1332ci illərdə Bolqarıstan və Bizansa qarşı hücumlar aparmışdı. Saray əl-Cədid şəhərini tikdirmiş və ölkədə bir çox məscidlər bina etdirmişdi. Bacısı Konçakı Moskva knyazı Yuri Daniloviç ilə evləndirmişdi. Lakin Konçakın Mixail Yaroslaviç tərəfindən öldürülməsi Özbək xanı qəzəbləndirdi. Mixailə qarşı məhkəmə işi açıldı və edam olundu.

1327-ci ilin avqustunda bu hadisələrdən sonra Rus knyazlıqları üsyana başlamışdı. Xan həmin il ona sadiq qalan Moskva knyazlığı ordusu ilə Tver knyazlığını 50.000 əsgər ilə işğal edərək darmadağın etdi. Bu hadisə Moskva knyazlığının inkişafına və gələcəkdə Rusiya imperiyasının qurulmağına səbəb oldu.

Ailəsi və ölümü

Özbək xan iki dəfə evlənmişdi. Əvvəl III Andronik Paleoloqun qızı Bayalun ilə, 1323-cü ildə isə Taydula ilə evləndi. Övladları:

• Timurbəy - 1330-cu ildə ölmüşdü.
• Tinibəy xan - onu əvəz etdi.
• Canıbəy xan - onu əvəz etdi.
• Tulunbəy
• İrinbəy
• Toqdabəy
• Xızırbəy

Özbək xan 1341-ci ildə Saray əl-Cədid şəhərində öldü.

Həmçinin bax

• Qızıl Orda