İlir Meta

İlir Rəcəb Meta (alb. Ilir Rexhep Meta; 24 mart 1969, Çorovoda^[d]) — 24 iyul 2017-ci ildən etibarən Albaniya Prezidenti vəzifəsində çalışan alban siyasətçi.

İlir Rəcəb Meta
alb. Ilir Rexhep Meta
Albaniya Respublikasının Prezidenti
24 iyul 2017 – 24 iyul 2022
Əvvəlki	Buyar Nişani
Albaniya Respublikasının Baş naziri
29 oktyabr 1999 – 29 yanvar 2002
Əvvəlki	Pandeli Mayko
Sonrakı	Pandeli Mayko
Albaniya Respublikası Parlamentinin sədri
10 sentyabr 2013 – 24 iyul 2017
Əvvəlki	Jozefina Topali
Sonrakı	Valentina Leskay
Albaniya Respublikasının Xarici İşlər Naziri
31 iyul 2002 – 18 iyul 2003
Əvvəlki	Arta Dade
Sonrakı	Luan Heydərağa
17 sentyabr 2009 – 17 sentyabr 2010
Əvvəlki	Lulzim Başa
Sonrakı	Edmond Hacinasto
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 mart 1969(1969-03-24) (55 yaş)
Doğum yeri	Çorovoda[d]
Partiya	Albaniya Əmək Partiyası (1976–1991), bitərəf (2017–2022)
Təhsili	Tirana Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi, diplomat
Həyat yoldaşı	Monika Krimadi
Uşağı	3
Dini	İslam
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Daha əvvəl 1999–2002-ci illərdə Baş nazir vəzifəsində çalışıb və 30 yaşında Albaniya tarixində I Zoqdan sonra ikinci gənc Baş nazir olub. Meta ayrıca 2002–2003 və 2009–2010-cu illər arasında yenidən Xarici İşlər Naziri vəzifəsində çalışıb. 2013–2017-ci illərdə Albaniya Respublikası Parlamentinin sədri olub. Bundan əvvəl Avropa İnteqrasiyası Parlament Komissiyasına rəhbərlik edib. Meta 2004-cü ildə Sosialist İnteqrasiya Hərəkatını qurub.

28 aprel 2017-ci il tarixdə 140 millət vəkilindən 87 səs alaraq Albaniya Prezidenti seçildi.

Sosial mediada Seltik klubuna olan sevgisini tez-tez nümayiş etdirir. 2020-ci ilin iyul ayında Albaniyada ilk Seltik fan-klubunu qurmuşdur.

Həyatı

İlir Meta 24 mart 1969-cu ildə Çorovoda şəhərində anadan olub. Tirana Universitetinin İqtisadiyyat və Siyasət fakültəsini bitirib və burada aspirantura təhsilinə də yiyələnib. Alban, ingilis və italyan dillərini səlis bilir.

Meta islamın bəktaşilik məktəbinə xidmət edir və ənənəvi bəktaşi dəyərlərinə sadiq olduğunu bəyan edir. Meta Monika Krimadi ilə 1998-ci ilin oktyabrından bəri evlidir. Bora, Era və Besar adlı iki qızı və bir oğlu var.

Siyasi fəaliyyəti

Meta 1990-cı ildən, Albaniyada kommunizmin süqutundan sonra siyasətə, Albaniyaya siyasi plüralizm gətirən kommunizmə qarşı tələbə hərəkatının fəal iştirakçısı kimi daxil oldu. 1992-ci ildən bu yana bütün qanunverici orqanlarda millət vəkili seçilib və bir neçə parlament komissiyasının fəal üzvüdür. 1996–1997-ci illərdə Parlamentin Xarici Əlaqələr Komitəsinin Sədr müavini olmuşdur.

2004-cü ildə Meta Albaniya Sosialist Partiyasından ayrıldı və özünün Sosialist İnteqrasiya Hərəkatını qurdu. 2004–2006-cı illərdə Meta İtaliyanın keçmiş Baş naziri Culiana Amatonun rəhbərlik etdiyi Balkanlar üzrə beynəlxalq komissiyanın üzvü təyin edildi. Komissiya Qərbi Balkan ölkələrinin Avropa Birliyinə inteqrasiyası üçün bir sıra vacib tövsiyələr hazırlamışdır.

2010-cu ildə İlir Metanın mərhum siyasətçi Dritan Prifti ilə 800.000 avro dəyərindəki korrupsiya işlərini müzakirə etdiyi videosu Albaniya mətbuatında sonuncunun danışıqlarını qəsdən yaymasından sonra ortaya çıxdı. Bu, onun günahsız olduğunu söyləməsinə baxmayaraq onu Albaniya Baş nazirinin müavini vəzifəsindən getməyə məcbur etdi.

1992–2002

Meta 29 oktyabr 1999-cu ildə Baş nazir oldu. Albaniyanın Baş naziri vəzifəsini icra edən ən gənc adam adını qazandı. 2001-ci il parlament seçkilərindən sonra da Baş nazir olaraq qaldı. Albaniya Prezidenti Rəcəb Meydani 7 sentyabr 2001-ci ildə Albaniya hökumətini təsdiqlədi. Beş gün sonra hökumət Meta kabinetinə etimad səs verdi. Bununla birlikdə, yeni kabinetin formalaşması təxminən üç ay çəkdi. 29 yanvar 2002-ci ildə Meta Sosialist Partiyasının lideri Fatos Nano ilə özü arasındakı partiyadakı mübarizələrə görə Baş nazir vəzifəsindən istefa etdiyini elan etdi. Pandeli Mayko 22 fevral 2002-ci ildə Baş nazir seçildi.

Bu dövrdə Albaniya sabitləşmə və Avropa Birliyi ilə birləşmə prosesinə qoşularaq bir sıra mühüm islahatlar keçirdi.

2009–2017

2009-cu il parlament seçkilərində Sosialist İnteqrasiya Hərəkatı ümumi səslərin 4,8%-i alaraq Albaniya parlamentində dörd yer qazandı. Partiya PSV91 ilə birlikdə hökumət koalisiyasının qurulması üçün təyinedici partiya oldu. 16 sentyabr 2009-cu ildə SİH Albaniya Demokratik Partiyası ilə birləşərək hökumət koalisiyasını qurdu.

Demokrat Partiyasının Sədri Sali Berişanın başçılıq etdiyi yeni hökumətin qurulması ilə Meta həm Baş nazirin müavini, həm də Xarici İşlər Naziri oldu. 2010-cu ildə tamamlanan Şengen bölgəsi ilə vizasız rejimin ilk və ən fəal müdafiəçilərindən biri oldu. Bölgədəki sabitliyin və sülhün daha da möhkəmlənməsinə nail olmaq üçün bütün Qərbi Balkan ölkələri üçün regional və Avropaya inteqrasiya üçün ən fəal aktivistlərdən birinə çevrildi.

2011-ci ildə Meta 2009-cu il parlament seçkilərindən sonra Albaniya Demokratik Partiyasından SİH-ə qatılan Sali Berişin sağ mərkəzçi hökumətində İqtisadiyyat, Ticarət və Enerji Naziri vəzifəsini icra etdi.

2013-cü ildəki səkkizinci çoxpartiyalı seçkilərdən əvvəl Meta və Sosialist İnteqrasiya Hərəkatı 2009-cu ildə qurulan Demokratik Partiya ilə koalisiyadan çıxdı və Sosialist Partiyaya qoşuldu. Seçkilərin nəticəsi SP və lideri Edi Ramanın rəhbərlik etdiyi SİH-dən ibarət Avropa Albaniyası İttifaqının zəfəri ilə nəticələndi. 10 sentyabr 2013-cü ildə parlament 45 səs əleyhinə 91 səslə Metanı məclis sədri seçdi.

Prezident fəaliyyəti

28 aprel 2017-ci ildə Meta 140 səsin 87-i ilə səsvermənin dördüncü turunda Albaniya Respublikasının Prezidenti seçildi. 24 iyul 2017-ci ildə vəzifəsinə başladı. Mərasimdə onu yalnız həyat yoldaşı Monika Krimadi və uşaqları müşayiət etdi.

Sələfi kimi vəzifədə olduğu müddətdə əsas diqqətini ölkənin Avropaya inteqrasiya prosesinə və Albaniyanın üzləşdiyi qlobal problemlərə yönəltdi.

26 noyabr 2019-cu ildə Albaniyanın Durres bölgəsində baş verən zəlzələ nəticəsində 51 nəfər həlak olub, 3.000 nəfər yaralanıb, 11 min binaya ziyan dəyib. 2020-ci ilin yanvar ayında Meta İsraildə İsrail Müdafiə Qüvvələrinin əsgərləri ilə görüşdü və onlara zəlzələnin nəticələrinin aradan qaldırılması işlərində göstərdikləri köməyə görə təşəkkür etdi və Albaniyanın "Qızıl Qartal" medalını əsgər bölməsinə təqdim etdi.

Onun sələfi kimi, səlahiyyət müddəti ərzində əsas diqqəti Albaniyanın Avropaya inteqrasiya prosesi və Albaniyaya təsir edən qlobal çağırışlar olub. Meta albanların təhlükəsizlik və NATO sahələrində bütün tərəfdaş ölkələrlə ikitərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrini gücləndirməyə hazır olduğunu vurğuladı.

İmpiçment

9 iyun 2021-ci ildə Metaya qarşı Albaniya Parlamenti tərəfindən 104 deputatın səsi ilə impiçment elan edildi. Üç ay ərzində Konstitusiya Məhkəməsi yekun qərarı verəcək. Meta daha əvvəl "antikonstitusiyaya zidd və qeyri-qanuni qurumdan gələn hər hansı sorğuya məhəl qoymayacağını" deyərək impiçmentə məruz qalıb-qalmayacağını araşdıran komitəyə gəlməkdən imtina etmişdi.

Mübahisələr

2010-cu ildə Metanın mərhum siyasətçi Dritan Prifti ilə 800.000 avro dəyərində korrupsiya işlərini müzakirə etdiyi video Albaniya mediasında onun söhbətini qəsdən dinləməsindən sonra ortaya çıxdı. O, günahsız olduğunu iddia etsə də, onu Albaniya Baş nazirinin müavini vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etdi.

Mükafatları

2012-ci ilin mart ayında Meta Sloveniyanın Lyublyana şəhərində yerləşən IFIMES Beynəlxalq İnstitutunun "Xarici Siyasətdə Ən Müsbət Şəxsiyyət 2010" mükafatını aldı. Mükafatı Metaya Xorvatiyanın keçmiş prezidenti, eyni zamanda IFIMES-in Fəxri Prezidenti olan Stefan Mesiç təqdim etdi.

Albaniya xarici siyasətinin həyata keçirilməsindəki müsbət və konkret töhfələrə, habelə möhkəmlənməsindəki şəxsi və institusional təsirinə görə Baş nazir müavini və Xarici İşlər Naziri vəzifələrində çalışdığı dövrdə Meta ən yaxşı siyasi fiqur kimi göstərildi.

Nişanları

• Müqəddəs Karla ordeni (16 oktyabr 2019)
• Kral Tomislav ordeni (29 oktyabr 2019)