İrandakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumu (UNESCO) Ümumdünya irsi sahələri, 1972-ci ildə qurulan UNESCO-nun Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısında təsvir edildiyi kimi mədəni və ya təbii irs üçün vacib yerlərdir.^[1] İran tarixi məkanlarını siyahıya daxil etmək üçün, konvensiyanı 26 fevral 1975-ci ildə qəbul etdi. 2019-cu ilə qədər, İranın iyirmi dörd mədəni və təbii irsi bu siyahıya daxil edilmişdir.^[2]

İranda siyahıya alınan ilk üç yer İsfahan Nəqşi Cahan meydanı, Persepolis və Çoğa Zənbil, 1979-cu ildə Fransa, Parisdə təşkil edilən Ümumdünya irsi komitəsinin 3-cü iclasında siyahıya alındı.^[3] 2003-cü ildə isə bu siyahıya Təxti Süleyman arxeoloji abidəsi əlavə olundu.^[4] Ən son əlavə 2019-cu ildə edilmiş Xəzəryanı Hirkan meşələri idi.

Yazılan ərazilərə əlavə olaraq, İran da təxmini siyahısında 50-dən çox mədəni irsi sadalayır.^[5]

Dünya irsi əraziləri

Cədvəl müvafiq sütunun üstündəki hissəsini vuraraq sütuna ; yer, sahə və il sütunları üçün alfasayısal olaraq; yer sütunu üçün tərəf dövlət tərəfindən; və kriteriyalar sütunu üçün meyarlar növünə görə sıralanır. Transsərhəd ərazilər aşağıda sıralanır.

Ərazi; Ümumdünya irsi komitəsinin rəsmi təyinatına görə adlandırılmışdır^[6]

Yer; şəhər, regional və ya əyalət səviyyəsində və coğrafi koordinatlar

Kriteriya; Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən təyin olunduğu kimi^[7]

Sahə; hektar və akr ilə. Mövcud, bufer zonasının ölçüsü də qeyd edilmişdir. Dəyər çatışmazlığı UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını nəzərdə tutur

İl; bu müddət ərzində ərazi Ümumdünya İrs siyahısına daxil edildi.

Təsviri; ərazi haqqında qısa məlumat,siyahıya nə üçün daxil edilməsi səbəbləri ilə

Ərazi	Yer	Kriteriya	Sahəsi Hektar (akr)	İl	Təsviri
İranın erməni monastır cəmiyyəti	Qərbi Azərbaycan ostanı38°58′44″ şm. e. 45°28′24″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnArm (ii)(iii)(vi)	129 (320)	2008	^[8]
Bəm qalası	Kirman ostanı29°07′00″ şm. e. 58°22′00″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnBam (ii)(iii)(iv)(v)	—	2004	^[9]
Bisütun kitabəsi	Kirman ostanı34°23′18″ şm. e. 47°26′12″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnBis (ii)(iii)	187 (460)	2006	^[10]
Məymənd	Kirman ostanı30°10′05″ şm. e. 55°22′32″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnCul (v)	4,954 (12,240)	2015	^[11]
Kabus abidəsi	Gülüstan ostanı37°15′29″ şm. e. 55°10′08″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnGon (i)(ii)(iii)(iv)	1 (2.5)	2012	^[12]
Gülüstan sarayı (Tehran)	Tehran35°40′47″ şm. e. 51°25′13″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnGon (ii)(iii)(iv)	5.3 (13)	2013	^[13]
Dəşti-Lüt	Kirman ostanı və Sistan və Bəlucistan ostanı 30°12′58″ şm. e. 58°50′20″ ş. u.^HGYO	Təbii:IrnLut (vii)(viii)	2,278,012 (5,629,090)	2016	^[14]
Fars ostanındakı Sasani imperiyasına aid şəhər qalıqları (Bişapur, Firuzabad, Sərvistan)	Fars ostanı 29°46′39″ şm. e. 51°34′14″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (ii)(iii)(v)	639.3 (1,580)	2018	^[15]
İsfahanın Cümə Məscidi	İsfahan, İsfahan ostanı 32°40′11″ şm. e. 51°41′07″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnMas (ii)	2.0756 (5.129)	2012	^[16]
Nəqşi Cahan meydanı	İsfahan, İsfahan ostanı 32°39′27″ şm. e. 51°40′40″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnMei (i)(v)(vi)	—	1979	^[17]
Pasarqad	Fars ostanı30°11′38″ şm. e. 53°10′02″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnPas (i)(ii)(iii)(iv)	160 (400)	2004	^[18]
Persepolis	Fars ostanı29°56′04″ şm. e. 52°53′25″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnPer (i)(iii)(vi)	12.5 (31)	1979	^[19]
Şəhr-i Suxte	Sistan və Bəlucistan ostanı30°35′38″ şm. e. 61°19′40″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnPer (ii)(iii)(iv)	275 (680)	2014	^[20]
Şeyx Səfi kompleksi	Ərdəbil ostanı38°14′55″ şm. e. 48°17′29″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnShe (i)(ii)(iv)	2 (4.9)	2010	^[21]
Şüştər Tarixi Su Sistemi	Xuzistan ostanı32°01′07″ şm. e. 48°50′09″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnShu (i)(ii)(v)	240 (590)	2009	^[22]
Sultaniyə	Zəncan ostanı36°26′07″ şm. e. 48°47′48″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnSha (ii)(iii)(iv)	790 (2,000)	2005	^[23]
Susa	Xuzistan ostanı32°11′22″ şm. e. 48°15′22″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnSus (i)(ii)(iii)(iv)	350 (860)	2015	^[24]
Təbriz bazarı	Şərqi Azərbaycan ostanı38°04′53″ şm. e. 46°17′35″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnTab (ii)(iii)(iv)	29 (72)	2010	^[25]
Təxti Süleyman	Qərbi Azərbaycan ostanı36°36′14″ şm. e. 47°14′06″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnTak (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	10 (25)	2003	^[26]
Çoğa Zənbil	Xuzistan ostanı32°05′00″ şm. e. 48°32′00″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnTch (iii)(iv)	—	1979	^[27]
İran bağları	Bir çox ostanda: (Fars ostanı, Kirman ostanı, Rəzəvi Xorasan ostanı, Yəzd ostanı, Mazandaran ostanı və İsfahan ostanı)	Mədəni:IrnThePerGar (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	716 (1,770)	2011	^[28]
Kəhriz	Rəzəvi Xorasan ostanı, Cənubi Xorasan ostanı, Yəzd ostanı, Kirman ostanı, Mərkəzi ostanı və İsfahan ostanı 34°17′24″ şm. e. 58°39′16″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (iii)(iv)	—	2016	^[29]
Yəzd	Yəzd, Yəzd ostanı 31°53′50″ şm. e. 54°22′04″ ş. u.^HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (iii)(v)	195.67 (483.5)	2017	^[30]
Xəzərsahili qarışıq Hirkan meşələri	Gülüstan ostanı, Mazandaran ostanı və Gilan ostanı 37°25′17″ şm. e. 55°43′27″ ş. u.^HGYO	Təbii:IrnHyr (ix)	129,484.74 (319,963.8)	2019	Hirkan meşələri, İranın üç ostanının bəzi bölgələrini əhatə etmişdir: Gülüstan ostanı: Qarqan düzünün cənub və cənub-qərb bölgələrinin, eyni zamanda şərq bölgələrinin bir hissəsi Hirkan meşələri ilə əhatə olunmuşdur..^[31]

İlkin siyahı

Dünya İrsi siyahısına daxil edilmiş ərazilərə əlavə olaraq üzv dövlətlər namizədlik üçün düşünə biləcəkləri yerlərin siyahısını da verə bilərlər. Dünya İrsi siyahısına namizəd olan ərazi,yalnız əvvəlcədən siyahıda göstərildiyi təqdirdə qəbul edilir.^[32] 2018-ci ilin fevral ayına qədər, İran, ehtimal olunan siyahısında əlli altı ərazini siyahıya almışdır:^[5]

Ad	Yer	Kateqoriya Kriteriya İstinad	Tarix
Əlisədr mağarası	Həmədan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix) 5220	09/08/2007
Qaradağ vilayəti	Azərbaycan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5217	09/08/2007
İran asbadları (yel dəyirmanı)	Rəzəvi Xorasan ostanı, Sistan və Bəlucistan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iv)(v) 6192	02/02/2017
Bəstam və Kağan		Mədəni (ii)(iii)(iv) 5198	09/08/2007
Lardakı Qeysəriyyə bazarı	Lar, Fars ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(vi) 5196	09/08/2007
Ələmut qalası	Ələmut kəndi, Qəzvin ostanı	Qarışıq (ii)(iv)(v)(vi)(viii) 5206	09/08/2007
Dəmavənd	Mazandaran ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5278	05/02/2008
Firuzabad Ansamblı	Firuzabad, Fars ostanı	Mədəni 893	22/05/1997
Ribati Şərəf	Xorasan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 5211	09/08/2007
Hamun gölü	Sistan və Bəlucistan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5276	05/02/2008
Hara qorunan ərazi	Hörmüzgan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5277	05/02/2008
Ekbatan	Həmədan ostanı	Təbii (i)(ii)(iii)(iv) 5272	05/02/2008
Qəsri Şirin	Qəsri Şirin şəhristanı, Kirmanşah ostanı	Mədəni 889	22/05/1997
Anahita məbədi,Kəngavər	Kəngavər, Kirmanşah ostanı	Mədəni (iii) 5189	09/08/2007
İmam Rıza türbəsi	Məşəd, Rəzəvi Xorasan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi) 6194	02/02/2017
Industrial Heritage of textile in the central Plateau of Iran	İsfahan, Yəzd və Kirman ostanları	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 6196	02/02/2017
İsfahanın Cümə Məscidi	İsfahan ostanı	Mədəni 888	22/05/1997
Ciruft	Kirman ostanı	Mədəni (ii)(iii)(v)(vi) 5210	09/08/2007
Göy məscid (Təbriz)	Təbriz, Şərqi Azərbaycan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 5202	09/08/2007
Kirman Tarixi-Mədəni binası	Kirman ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi) 5271	05/02/2008
Xabr Milli Parkı və Ruçun yasaqlığı	Kirman ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5219	09/08/2007
Xürrəmabad vadisi	Xürrəmabad, Luristan ostanı	Mədəni (i)(iii)(iv)(v) 5209	09/08/2007
Xacə dağı	Zabul (şəhər), Sistan və Bəlucistan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv) 5184	09/08/2007
Nəqşi-Rüstəm və Nəqşi-Rəcəb	Mərvdəşt, Fars ostanı	Mədəni 598	22/05/1997
Natural-Historical Complex / Cave of Karaftoo	Kürdüstan ostanı	Qarışıq	02/02/2017
Persepolis və digər tikililər	Fars ostanı	Mədəni	09/08/2007
Fars karvansarayı	Rəzəvi Xorasan, İsfahan və Yəzd ostanları	Mədəni	02/02/2017
Qeşm adası	Hörmüzgan ostanı	Təbii	09/08/2007
Savalan	Ərdabil ostanı	Təbii 5218	09/08/2007
İranın Duz Qübbələri	Fars ostanı, Buşehr ostanı, Hörmüzgan ostanı, Qum and Zəncan ostanları	Təbii	02/02/2017
Şuş	Əhvazdan 100 km cənuba, Xuzistan ostanı	Mədəni 894	22/05/1997
İpək yolu	Xorasan ostanı	Mədəni (i)	05/02/2008
Tepe Sialk	İsfahan ostanı	Mədəni	22/05/1997
Taq-e Bostan	Kirmanşah ostanı	Mədəni	09/08/2007
Tarixi Körpülər Toplusu	Luristan ostanı	Mədəni	05/02/2008
İzədxast kompleksi	Fars ostanı	Mədəni	09/08/2007
Uramanat landşaftı	Uramanat kəndi, Kürdüstan ostanı	Mədəni	09/08/2007
Ramsərin Mədəni-Təbii landşaftı	Ramsər şəhristanı, Mazandaran ostanı	Qarışıq	09/08/2007
Böyük Qorqan divarı	Gülüstan ostanı	Mədəni	02/02/2017
Tarixi Masulə şəhəri	Masulə, Gilan ostanı	Mədəni	09/08/2007
Meybod tarixi şəhəri	Meybod, Yəzd ostanı	Mədəni	09/08/2007
Bəndər Siraf	Buşehr ostanı	Mədəni (v)	09/08/2007
Damğan tarixi tikilisi	Simnan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv)(v)	09/08/2007
Abyanə tarixi kəndi	Abyanə kəndi, İsfahan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv)	09/08/2007
Ağa Bozorq məscidi	İsfahan ostanı, Kaşan	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	09/08/2007
İzə Təbii-Tarixi landşaftı	Xuzistan ostanı	Təbii (i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)	05/02/2008
İranın Mərkəzi yaylasındakı Fars xanədanı	İsfahan and Yəzd ostanları	Mədəni (ii)(iv)(v)(vi)	02/02/2017
Kərim xan qalası	Şiraz, Fars ostanları	Mədəni (vi) 5270	05/02/2008
Turan Biosfer qoruğu	Simnan ostanı	Təbii (x) 5275	05/02/2008
Tus Mədəni landşaftı	Tus, Xorasan ostanı	Mədəni (iii)(iv)(vi) 5203	09/08/2007
Trans-İran dəmir yolu	Mazandaran, Tehran və Xuzistan ostanları	Mədəni (ii)(vi) 6195	02/02/2017
Tehran Universiteti	Tehran ostanı	Mədəni (ii)(vi) 6201	02/02/2017
Zozan	Rəzəvi Xorasan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv) 5208	09/08/2007