Şuşadakı məscidlərin siyahısı
Şuşadakı məscidlərin siyahısı — Azərbaycan Respublikasının Şuşa şəhərində yerləşən, hal-hazırda mövcud olan və vaxtilə mövcud olmuş məscidlərin siyahısı. Bu, Şuşanın mədəni irsinin bir hissəsidir. Şəhərdəki ilk məscid Qarabağ xanlığının ilk hökmdarı Pənahəli xanın dövründə tikilmiş qamışdan tikilmiş ikiqapılı məscid olmuşdur. İndi Yuxarı Gövhər ağa məscidi kimi tanınan bu yerdə XVIII əsrin 60-cı illərinin axırlarında "Qamış məscid" tikilmişdir.[1] XX əsrin əvvəllərində Şuşada 17 məscid var idi.[2][3][4] Onlar şəhərin 17 məhəlləsinin hər birində bir dənə olmaqla şəhərin azərbaycanlı hissəsində yerləşirdi.[2]
2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 132 nömrəli qərarı ilə Şuşa şəhərində 15 məscid dövlət tərəfindən mühafizə olunan memarlıq abidələri siyahısına daxil edilmişdir. Bunlardan Yuxarı Gövhər ağa məscidi, Aşağı Gövhər ağa məscidi, Mehmandarovlar kompleksinin məscidi və Saatlı məscidi "ölkə əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri", daha 11 məscid isə "yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri" elan edilmişdir.[5]
Siyahı redaktə
| Siyahı nömrəsi | Adı | İnşa dövrü | Qısa məlumat | Fotoşəkil |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 1768–1769-cu illər | Məscid əvvəlcə Qarabağ xanlığının ikinci hökmdarı İbrahimxəlil xanın göstərişi ilə tikilmiş və şəhərin tarixi mərkəzində ucaldılmışdır. 1883–1885-ci illərdə İbrahimxəlil xanın qızı Gövhər ağanın göstərişi ilə məscid Azərbaycan memarı Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən tamamlanmışdır. Məscidin iki minarəsi var. Sovet dövründə məscid dövlət tərəfindən qorunan tarixi abidələr siyahısına daxil edilərək tarix-diyarşünaslıq muzeyi kimi istifadə olunmağa başlanmışdır. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və 2010-cu illərin sonuna qədər bərbad vəziyyətdə olmuşdur. 2017-ci ildə iranlı mütəxəssislər burada bərpa işləri aparmışdır. Şəhər Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldıqdan sonra məscidin Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpasına başlanılmışdır.[6] Məscid Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 2 | 1874–1875-ci illər | Məscid Gövhər ağanın göstərişi ilə tikilmişdir. Gövhər ağanın vəqfnaməsinin kitabə-mətninə görə, məscidin tikintisi 1865–1866-cı illərdə başa çatdırılmalı idi. Məscidin üzərində Azərbaycan memarı Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin adına rast gəlinir. Məscidin iki minarəsi var. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və bərbad vəziyyətdə qalmışdır. Şəhər Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldıqdan sonra məscidin Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpasına başlanılmışdır.[6] Məscid Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 3 | 1883-cü il | Məscid Saatlı məhəlləsində yerləşir. Azərbaycan memarı Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən azərbaycanlı şair, Qarabağ xanlığının vəziri Molla Pənah Vaqifin dərs dediyi köhnə məscid və mədrəsənin yerində tikilmişdir. Məscidin bir minarəsi var. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və bərbad vəziyyətdə qalmışdır. Şəhər Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldıqdan sonra məscidin Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpasına başlanılmışdır.[6] Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 4 | XVIII əsr | Məscid Hacı Yusifli məhəlləsində, "Qasım İsmayılov" küçəsində yerləşir. Təkhəcmli, tavanı yastı taxtadan ibarət məscid Şuşanın məhəllə məscidləri növünə aiddir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | ||
| 5 | XVIII əsr | Məscid Quyuluq məhəlləsində, keçmiş "Şaumyan" küçəsində yerləşir. Müxtəlif formalı enli tağlara malik, ibadətxana ilə üzvi bütövlük təşkil edən eyvanı olan məscid Şuşanın məhəllə məscidləri növünə aiddir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | ||
| 6 | XVIII əsr | Məscid Culfalar məhəlləsində, "Üzeyir Hacıbəyov" küçəsində yerləşir. Yastı fasada malik, girişi asimmetrik olan məscid Şuşanın məhəllə məscidləri növünə aiddir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən mühafizə olunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | ||
| 7 | XVIII əsr | Məscid Mamayı məhəlləsində, "Q. Əsgərov' küçəsində yerləşir. Yastı fasada malik, girişi asimmetrik olan məscid Şuşanın məhəllə məscidləri növünə aiddir. Sovet hakimiyyəti illərində məscid Poeziya Evinə çevrilmişdir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən mühafizə olunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | .jpg)
| |
| 8 | XVIII əsr | Məscid Çöl Qala məhəlləsində, keçmiş "Kuybışev" küçəsində yerləşir. Yastı fasada malik, girişi asimmetrik olan məscid Şuşanın məhəllə məscidləri növünə aiddir. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və xaraba vəziyyətdə qalmışdır. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | .jpg)
| |
| 9 | XVIII əsr | Məscid Çuxur məhəllə məhəlləsində, keçmiş "Əmiryan" küçəsində yerləşir. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və xaraba vəziyyətdə qalmışdır. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5]. | 
| |
| 10 | XVIII əsr | Məscid Xoca Mərcanlı məhəlləsində, "Sabir" küçəsində yerləşir. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və xaraba vəziyyətdə qalmışdır. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 11 | XVIII əsr | Məscid Mərdinli məhəlləsində yerləşir. 1992-ci ildə Şuşanın erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmasından sonra məscid fəaliyyətini dayandırmış və xaraba vəziyyətdə qalmışdır. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 12 | XVIII əsr | Məscid Seyidli məhəlləsində, keçmiş "Telman" küçəsində yerləşir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən mühafizə olunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 13 | XVIII əsr | Məscid Təzə məhəllə məhəlləsində, "Səməd bəy Mehmandarov" küçəsində yerləşir. Məscid Mehmandarovların evi yaşayış kompleksinin bir hissəsidir və mülk sahiblərinin ailə məscidi kimi fəaliyyət göstərirdi. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5]. | 
| |
| 14 | XIX əsr | Məscid Köçərli məhəlləsində, keçmiş "Sovetskaya" küçəsində yerləşir. Bəhmən Mirzənin saray kompleksinə aiddir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | 
| |
| 15 | XVIII əsr | Məscid məscid və karvansaradan ibarət Hacı Abbas kompleksinə aiddir. Azərbaycanın dövlət tərəfindən qorunan tarix və mədəniyyət abidələri siyahısına daxildir.[5] | ||
| 16 | Məscid Hamamqabağı məhəlləsində yerləşirdi. | |||
| 17 | 1880-ci illər | Məscid Mir Səyyaf oğlunun karvansarasının ikinci mərtəbəsində yerləşir. | 
| |
| 18 | XVIII əsrin ortaları | Məscid Pənahəli xanın dövründə tikilmiş və Pənahabadda (Şuşanın ilk adı) ilk məscid olmuşdur. Sonralar bu məscidin yerində Yuxarı Gövhər ağa məscidi tikilmişdir.[1]. |
Həmçinin bax redaktə
Mənbə redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 Авалов, 1977. səh. 53
- ↑ 1 2 Шушинский, 1968. səh. 46
- ↑ Исмайлова Г. Н. К вопросу о территории, населении, административной системе управления города Шуши в XIX — начале XX века // Известия АН АзССР. Серия истории, философии и права. № 2. Б. 1987. 51.
В начале XX века всего имелось 2983 дома, из которых 2742 были выстроены из камня. Зарегистрирован 1191 жилой дом, покрытый железом, 139 — керамикой, 364 — землей, 17 мечетей, 5 церквей, 52 улицы, 116 тупиков, один городской сад, 3 гостиницы, 36 закусочных, 870 ремесленных мастерских, около 2-х тысяч торговых лавок.
- ↑ Анисимов С. Кавказский край. Путеводитель. М.: Государственное издательство. 1928. 381.
Но во время гражданской войны, в марте 1920 г., город был совершенно разрушен в течение нескольких дней, когда было сожжено около 7 000 домов, и из 17 мечетей уцелела одна. Восстанавливается Шуша с большим трудом.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı (Распоряжение Кабинета Министров Азербайджанской Республики об исторических и культурных памятниках)" (az.). e-qanun.az. 2017-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-02.
- ↑ 1 2 3 "Şuşada üç məscid bərpa olunur". 2021-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-02.
Ədəbiyyat redaktə
- Шушинский Ф. Шуша. Б.: Азербайджанское государственное издательство. 1968.
- Авалов Э. В. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика (Академия наук Азербайджанской ССР. Институт архитектуры и искусства). Б.: Элм. 1977.
- Саламзаде А. В., Авалов Э. В. и Салаев Р. Д. Проблемы сохранения и реконструкции исторических городов Азербайджана. Б.: Элм. Под ред М. А. Усейнова. 1979.