Əfqanıstan İslam Respublikasının dövlət quruluşu

Əfqanıstan İslam Respublikası
جمهوری اسلامی افغانستان
Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān

(Bayraq)
Şüar:
Himn
Paytaxt	Kabil
Prezident	Həmid Kərzai
Ərazi  — Ümumi  — % Su	41-ci yer 652,864 km² 0%
Əhali  — Ümumi  — Əhali sıxlığı	38-ci yer 25,500,100 43/km²
Pul	Əfqani
Saat qurşağı	UTC +4:30
İnternet	.af
Telefon kodu	93

Əfqanıstanın siyasi sistemi — 2004-cü ildə qəbul edilmiş Konstitusiyaya əsasən hüquqi-siyasi, inzibati, iqtisadi və ictimai münasibətlər sisitemi.

Dövlət quruluşu

Əfqanıstan məhdud hakimiyyətli prezident idarəetmə üsuluna malik islam respublikasıdır. Milli bayram günü olan müstəqillik günü (1919) avqust ayının 19-da qeyd olunur. Əfqanıstanın 160 maddədən ibarət yeni Konstitusiyası 04 yanvar 2004-cü ildə qəbul edilmişdir.

İnzibati ərazi bölgüsü

Əfqanıstan ərazisi rayonlardan ibarət olan 34 vilayətə (Bəğlan, Bədəxşan, Badğis, Bəlx, Bamiyan, Vərdək, Herat, Daykündi, Cövzcan, Zabul, paytaxt Kabil şəhəri, Qəndəhar, Fərah, Fəryab, Hilmənd, Xust, Kapisa, Kündüz, Künər, Qəzni, Qövr, Ləğman, Lövgər, Nəngərhar, Nimruz, Nuristan, Pəktika, Pəktiya, Pəncşir, Pərvan. Səməngan, Səri-Pul, Təxar, Uruzqan) bölünür.

Dövlət başçısı

Əfqanıstanın birliyinin və suverenliyinin, təhlükəsizliyinin və ərazi bütövlüyünün, ölkə Konstitusiyanın və qanunların aliliyinin, eləcə də vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının ali təminatçısı sayılan Prezident ümumxalq səsverməsi yolu ilə birbaşa və gizli seçkilərdə, ardıcıl iki dəfədən çox olmamaq şərti ilə, 5 il müddətinə seçilir.

Mövcud Konstitusiyaya əsasən dövlətin idarə olunmasında geniş səlahiyyətlərə malik olan dövlət başçısı Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edir, Əfqanıstanı ölkə daxilində və beynəlxalq münasibətlərdə təmsil edir, nazirləri və digər ali vəzifəli şəxsləri Parlamentin razılığı ilə təyin və vəzifədən azad edir. Ölkə Prezidentinə dövlətin idarə edilməsində iki vitse-prezident yaxından köməklik edir.

Eyni zamanda silahlı qüvvələrin ali baş komandanı sayılan dövlət başçısının dövlət siyasəti sahəsindəki qərarları, o cümlədən ölkədə müharibə və sülhün elan edilməsi, fövqəladə vəziyyətin tətbiqi və milli silahlı qüvvələrin kontingentinin digər göndərilməsi qərarı Parlamentdə təsdiq olunmalıdır.

9 oktyabr 2004-cü ildən etibarən Əfqanıstanın hazırkı, sayca 4-cü Prezidenti Həmid Karzaydır. 20 avqust 2009-cu il tarixində, taliblərin seçki günü həyata keçirdikləri 70-dən çox terror aktları ilə müşayiət olunan son Prezident seçkiləri nəticəsində Həmid Karzay ardıcıl olaraq ikinci dəfə qalib gələrək növbəti 5 il müddətinə ölkə Prezidenti seçilmişdir.

Qanunverici hakimiyyət

Qüvvədə olan Konstitusiyaya əsasən Parlament (Milli Məclis) iki palatadan – 102 yerlik Mişranu Cirqadan (Yuxarı Palata) və 249 yerlik Volesi Cirqadan (Xalq Palatasına üzvlər birbaşa və ümumxalq səsverməsi yolu ilə 5 il müddətinə seçilirlər) ibarətdir

Yuxarı Palatanın üzvlərinin 34-ü əyalət şuralarının 4 il müddətinə seçilən nümayəndələrindən, 34 üzvü rayon şuralarının 3 il müddətinə seçilən təmsilçilərindən, digər 1/3 hissəsi isə Prezident tərəfindən 5 illik müddətə təyin olunan üzvlərdən ibarətdir.

Ölkədə qanunların hazırlanması və qəbulu, beynəlxalq müqavilə və sazişlərin ratifikasiyası və Konstitusiya ilə müəyyən olunmuş digər qanunvericilik fəaliyyətini Aşağı Palata həyata keçirir.

Əfqanıstan ali orqanlarının dövlət idarəçilik strukturunda təmsilçilik hakimiyyətinin ənənəvi orqanı – Loya Cirqa (Ali Şura) da fəaliyyət göstərir. Loya Cirqanın tərkibinə Parlamentin hər iki palatasının üzvləri, habelə əyalət və dairə şuralarının sədrləri daxildir. Ali Şuranın işində həmçinin, səsvermə hüququ olmayan Kabinet üzvləri (nazirlər), Ali Məhkəmənin hakimləri və Hökumətin sədri iştirak edirlər. Bu orqanın iclasları, bir qayda olaraq müstəqillik, milli suverenlik, ərazi bütövlüyü, Konstitusiyaya düzəlişlərin edilməsi, habelə Prezidentin məhkəmə məsuliyyəti məsələləri ilə bağlı mühüm və taleyüklü qərarların qəbul edilməsi məqsədilə keçirilir.

Ölkədə siyasi partiyalar de-yure fəaliyyət göstərsə də, onların nümayəndələri Parlamentdə təmsil olunmurlar.

İcraedici hakimiyyət

Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edən Prezident, Parlamentin razılığı ilə Kabinet üzvlərini (27 üzvdən ibarətdir) təyin edir. Hökumət ali qanunverici orqana qanun layihələrini təqdim edir, normativlər və təlimatlar dərc edir, hər büdcə ilinin sonunda Parlament qarşısında hesabat verir, büdcə layihələrini və inkişaf proqramını hazırlayır, fövqəladə vəziyyətdə fərmanlar vasitəsilə qanunvericilik fəaliyyətini həyata keçirir.

Məhkəmə hakimiyyəti

Ənənəvi Şəriət hüququnu və Avropa hüquq məktəbinin əsas elementlərini özündə ehtiva edən Əfqanıstanın məhkəmə-hüquq sisteminin əsas fundamental prinsipini, qanunların islam normaları ilə ziddiyyət təşkil etməməsindən ibarətdir.

Sədri və hakimləri Prezident tərəfindən 10 il müddətinə təyin edilən və ölkədə mülki, cinayət və inzibati sahələr üzrə ən yüksək məhkəmə orqanı sayılan Ali Məhkəmə Əfqanıstanda məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirir.

Bundan əlavə ölkədə, Əfqanıstanın Ali Məhkəməsinə tabe olan yüksək əyalət məhkəmələri, habelə apelyasiya və ixtisaslaşmış birinci instansiya məhkəmələri də fəaliyyət göstərir.

Mənbə

• Асташин Н.А. Афганистан: разбор негативных сценариев//Вестник МГИМО, № 2/2010, с.143–152. Arxivləşdirilib 2014-10-21 at the Wayback Machine