Əvhədi Marağalı
Əvhədi Marağayi Rüknəddin (1271, Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1338[1], Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı) — Azərbaycan filosofu, şair.[2]
| Əvhədi Marağayi | |
|---|---|
| Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn | |
 Əvhədi Marağayinin türbəsi, Marağa | |
| Təxəllüsü | Rüknəddin |
| Doğum tarixi | təx. 1274 |
| Doğum yeri | Marağa |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Əvhədi Marağalı Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəDəqiq təvəllüdü məlum olmayan, Azərbaycanlı məşhur alim və filosof şair Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn 1274-cü ildə keçmişdə Azərbaycan ın paytaxtı olmuş Marağa şəhərində anadan olduğu təxmin edilir. Bəzi mənbələrə görə ilk zamanlar "Safi" təxəllüsü ilə yazmışdır. Təhsilini o zaman Yaxın Şərqin ən məşhur mədəni mərkəzlərindən olan Marağa şəhərində almışdır, ana dilindən başqa ərəb, fars dillərini, elmi-nücum, məntiq, təbiət elmlərini, fəlsəfəni, ilahiyyatı və sair elimləri öyrənmişdir. Müxtəlif mənbələrdə onun barədə deyilmişdir: övliya, xoşbatin, xoşsifət, Allahpərəst, arif, şeyx, mövlana, mehriban, əxlaqlı, təmiz adam, fazil və kamil insan, təcəvvüf təriqəti başçısı, haqq yolun bələdçisi də s. Ən dahi şairimiz Həzrəti Seyid İmadəddin Nəsimi Əvhədini çox sevmiş, əsərlərini tərcümə etmiş, yaxud onlara nəzirələr yazmışdır. Xacə Hafiz onu "Piri-Təriqət" adlandırmışdır. Sədi Şirazi onu öz ustadi saymışdir. Bəziləri Əvhədinin bir müddət İsfahanda yaşamasını və farsca yazmasını əsas tutaraq onu fars şairi kimi gələmə verməyə calışmışlar, lakin bu fikir səhv və gülüncdür. Birincisi, fars şairlərin çoxu ərəbcə yazmışlar ki, buna görə onlara ərəb demək olmaz. İkincisi, kecmişdə bir çox şairlər iki, yaxud üç dildə yazmışlar. Ücüncüsü, azərbaycanlı şairlərinin əsərlərinin fars və ərəb dilində yazması dövrün tələbilə olmuşdur, bə`zən isə əsər sifarişlə yazılmışsa, sifarişçinin(əsasən hökmdarların) istəyi ilə. Coxlarının isə Türkcə divanları oğurlanmış, məhv edilmiş və ola bilsin ki, haradasa gizlədilmişdir. Bəzi bizə məlum olmayan səbəblər ola bilsin ki, gələcəkdə məlum olsun. Əsas məsələ dahilərimizin əsərlərindəki fikirlərdir. Mövlana Əvhədi 1338-ci ildə martın 8-də 65 yaşında doğma şəhəri Marağada dünyasını dəyişmişdir. Dahi şairin məqbərəsi(Cənubi Azərbaycanın Marağa şəhərində) hal-hazırda "Pir Əvhəd-əd-din" adı ilə çox məşhur ziyarətgahdır. Mövlana Əvhədinin baş daşı üzərində yazılmışdır: "Bu qəbir böyük ağa, məşhur alim, görkəmli natiq, insanların ən yaxşısı Hüseyin İsfahaninin oğlu, millətin övladı, rəhmətlik Əvhəd-əd-dinindir. Yeddi yüz otuz səkkizinci (738) ildə şəban ayının 15-də (08.03.1338 miladi) vəfat etmişdir."
Əsərləri
redaktəOrta Əsrlər müsəlman Şərqinin görkəmli Əvhədi Marağayi mütəfəkkiri Sufilik fəlsəfəsinə əsaslanan poetik əsərlərin, şeir və poemaların (ən məşhuru "Cəmşid piyaləsi") müəllifidir. Mövlana Əvhədinin bizə məlum olan əsərləri: tərcibənd, qəzəl, rübai, qitə və qəsidələrdən ibarət (ən azı 15000 beytlik) divan, Məlikül Hükəma Xacə Nəsir-əd-din Tusinin nəvəsi Xacə Ziyad-əd-din Yusif ibn Xacə Əsilinin(Əsil-əd-din) xahişi ilə yazdığı, 525 beytdən ibarət aşiqanə bir poema "Dəhnamə" ("Məntiqül-üşşaq"), 1333–34-cü ildə 60 yaşında 1 ilə yazdığı şah əsəri "Cami-Cəm" didaktik-fəlsəfi məsnəvisi (9142 misra, Azərbaycan hökmdarı Xacə Qiyasəddin Məhəmməd ibn Rəşidə ithaf olunmuşdur), 10000 beytlik şeir divanı vardır.
Cami-cəm əsəri
redaktəGörkəmli alimlərimiz Qulamhüseyn Beqdeli və Xəlil Həmid oğlu Əvhədinin "Cami-Cəm" əsərini farscadan azərbaycan dilinə tərcümə etmişlər ki, bununla xalqımıza misilsiz xidmət göstərmişlər. Bu tərcümə 1970-ci ildə Azərbaycan Dövlət nəşriyatında 20000 tirajla kiril əlifbası ilə nəşr olunmuşdur."Cami-cam" məsnəvisi həyatın mənası və insanın özünü dərk etməsi, Rəbbimizin eşqinə çatması üçün ən kamil əsərdir və dünyada tayı-bərabəri yoxdur. "Cami-Cam"-in 1970-ci il nəşrinin ön sözündə görkəmli alimimiz M. Sultanov yazır: "Yeri gəldikcə Azərbaycan sözləri və məsəlləri ilə bəzənən bu əsərin şair tərəfindən "Cami-Cəm" adlandırılması təsadüfi deyildir. "Cami-Cəm" əfsanəvi İran padşahı Cəmşidin istənilən hər şeyi özündə əks edən camına işarədir. Şair demək istəmişdir ki, onun bu əsərində Cəmişidin camında olduğu kimi, hər məsələyə cavab tapmaq olar. Əvhədi özü əsərinin "Cami-Cəm" adlanmasını belə izah edir.
|
Adını "Cəmşidin camı" qoydum mən,
|
|
Əsər üç hissədən, iki fəsildən ibarətdir. Əhvədinin poeması həm qoyulan məsələlərin çoxluğu, həm də onları əks etdirmə metodunun orijinallığı ilə diqqəti cəlb edir. Kitabın əvvəlindən axıra qədər elmə mədhiyyə oxuyur. "Cami-Cəm" hər şeydən əvvəl elmə, biliyə himn kimi səslənir. Əhvədinin poemasını başqa poemalardan fərqləndirən başqa bir cəhət həyat və məişətin ən kiçik məsələlərinə qədər özündə əks etdirməsidir. Təsadüfi deyildir ki, bu əsər, istər şairin öz vaxtında, istər sonrakı dövrlərdə geniş yayılmış, Şərq xalqları tərəfindən sevilə-sevilə oxunmuş və bir çox klassik şairlərin yaradıcılığına öz tə`sirini göstərmişdir. Mövlana Əvhədi "Cami-Cəm"in "BU KİTABIN MƏZMUNU HAQQINDA" bölməsində öz əsəri haqqında belə deyir:
|
|
Bu kitab övliya kitabıdır, bax!
|
|
İstinadlar
redaktə- ↑ Rukn al-Dīn Awḥadī // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Marağalı Əvhədi. Cami-Cəm, 2004, s. 4
Mənbə
redaktə- Marağalı Əvhədi. Cami-Cəm. Farscadan tərcümə edən və izahların müəllifləri: Q. Beqdeli, X. Yusifli. Bakı: "Lider nəşriyyat", 2004, 288 s. ISBN 9952417010
- Araslı H. Marağalı Əvhədi // Müxtəsər Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. I cild. Baki: EAAzF nəşriyyatı, 1943, s. 127-130.
- M. F. Körpülüzadə. Türk ədəbiyyatında ilk mütəsəvviflər, İstanbul, 1918, 225 s.
- Dövlətşah Səmərqəndi. "Təzkirət-üş-şüəra". Bombey çapı, 1898
Həmçinin bax
redaktə- Hidayət Rzaquluxan. "Riyazül-Arifin", Tehran, 1305, s.35