Əli Rza Ataman

Əli Rza Ataman və ya Kağızmanlı Əli Rza bəy (1884, Kağızman, Qafqaz diyarı – 26 iyun 1955) — Türkiyə Böyük Millət Məclisinin I çağırış millət vəkili, Kağızman qaymakamı, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti daxili işlər naziri.

Əli Rza Ataman
Əlirza bəy İsmayılbəyzadə
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin I çağırış millət vəkili
3 avqust 1921 – 16 aprel 1923
Seçki dairəsi	Qars
Əvvəlki	vəzifə təsis olundu
Sonrakı	Ömər Tarım
Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti daxili işlər naziri
27 mart 1919 – 13 aprel 1919
Əvvəlki	vəzifə təsis olundu
Sonrakı	vəzifə ləğv olundu
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1884
Doğum yeri	Kağızman, Qars vilayəti, Qafqaz diyarı, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	26 iyun 1955(1955-06-26)
Partiya	Difai Partiyası
Fəaliyyəti	siyasətçi

Həyatı

Əli Rza Ataman 1884-cü ildə Kağızmanda anadan olmuşdur. İdadi məzunudur.

1914-cü ildə qardaşları Məmməd bəy, Ömər bəy İsmayılbəyzadələrlə birgə tutularaq Qars həbsxanasında həbs olunmuş, 1917-ci ildə azadlığa çıxmışdır.

25 iyun 1955-ci ildə vəfat etmişdir.

Siyasi fəaliyyəti

Difai Partiyasının üzvü və Nəşri-Maarrifin təmsilçisi olmuşdur.

Bu dövrdə Qars Bələdiyyə Başçısı olan Fəxrəddin bəy mütəsərrif Hilmi bəylə razılaşaraq 5 noyabr 1918-ci ildə Əli Rza Ataman, Qarslı Sari Xəlil oğlu Muhlis, Orenburqlu Tevhüddin Mamil (Mamlıoğlu) və Emin ağa Acalov kimi şəxslərlə bir araya gələrək özünün başçılığında Qars İslam Şurasını çağırmışdır. Bu şuranın təməlini isə 1917-ci ildə qurulmuş Qars Gizli İslam Komitəsi təşkil etmişdir.

26 noyabr 1918-ci ildə Qarsda yerli Milli İslam Şurasının sancaq şöbəsini yaratmışdır.

7 yanvar 1919-cu ildə isə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi — Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldıdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan İbrahim bəy Cahangirzadə və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Mehmet Ramiz bəy, Olurdan Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.

7 yanvar 1919-cu ildə isə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi — Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldırdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan İbrahim bəy Cahangirzadə və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Mehmet Ramiz bəy, Olur bölgəsindən Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza Ataman, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır. Konqresə rəhbərlik üçün IX Ordu komandanı Yaqub Şevki Paşaya müraciət olunsa da, o gözlərindəki problem üçün İstanbula getməli olduğunu bildirmişdir. Konqres Hamşioğlu Rasim bəyin evində keçirilmişdir. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.

17 yanvar 1919-cu ildə 131 nümayəndənin iştirakı ilə Üçüncü və ya Böyük Qars Konqresi təşkil olundu. Konqres Doktor Əsəd bəyin rəhbərliyində bugünkü Qars Valiliyi İqamətgahında topanmışdır. Konqresə Qars, Ərdəhan, Batum, Naxçıvan, Ordubad, Culfa, Axısqa, Axalkələkdən nümayəndələr gəlmişdir. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti elan olunmuş və rəhbəri İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir. 18 yanvar tarixində Batumdan gələn Uçaksa vəkilləri də hökumətə birləşmişdir. 25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti adını almışdır Həmin vaxtdan Cümhuriyyətin Parlamenti olan "Şura" işə başlamışdır. 27 mart tarixində parlament hökuməti təsdiq etmiş, hökumətin başçısı İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir. Əli Rza bəy bu hökumətdə daxili işlər naziri təyin olunmuşdur.

12 aprel 1919-cu ildə saat 16:00-da parlamentə gələn yüzbaşı Preston baş nazir İbrahim bəy Cahangirzadə ilə görüş keçirmiş və hökumət üzvlərinin tək-tək adlarını istəmişdir. İbrahim bəy adları bir-bir açıqlarkən silah səsləri gəlmiş və parlament xaricində olan ingilis əsgərlər parlamentə girərək 12 vəzifəli şəxsi həbs etmişdir. Bunlar baş nazir İbrahim bəy Cahangirzadə, daxili işlər naziri Əli Rza Ataman, hərb naziri Həsən bəy, iaşə naziri Yusif bəy, Qars valisi Mehmed bəy, Teleqraf Müdiri Muhlis bəy, Polis müdiri Tevhiddin Mamiloğlu, Muhacir müdiri Stefan Vafiyettin, Ədliyyə Nazirliyində Əziz bəy Cahangirzadə, Qars Polis Müdiri Musa bəy, yunan millət vəkili Pavlo Camuşov və millət vəkili Raçinski idi. Parlamentə girərkən nisbi qarşıdurma yaşansa da, ingilislər 12 nəfəri həbs etmiş, onları yük maşını ilə Qars qatar stansiyasına, oradan Tiflisə, oradan isə Batuma göndərmişdir. Daha sonra onlar Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərildi.

Əli Rza bəy Ərzurum konqresinin Kağızmandan nümayəndəsi olaraq iştirakçısı olmuşdur.

Əli Rza bəy 1921-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin I çağırışına Qarsdan millət vəkili seçilmək üçün seçkilərə qatılmış, 21 namizəd arasından 91 səs alaraq 2-ci olmuş və Qarsın 3 millət vəkilindən biri seçilmişdir.

O, həmçinin Kağızman qaymakamı da olmuşdur.

Xatirəsi

Kağızmandakı evinin yerləşdiyi küçə Ali Ataman prospekti adlanmaqdadır.

Mənbə

Ədəbiyyat

• Fəxrəddin Ərdoğan. Türk ellərində xatiratlarım. Ankara. Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. 1998. ISBN 975-17-2029-X.
• Fəxrəddin Ərdoğan. Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise. Ankara. Anadolu Kültürünü Koruma ve Araştırma Vakfı (AKKAV). 2017.