Əsəd Oktay
Doktor Əsəd Oktay, Əsəd bəy Oktay və ya Əsəd bəy Hacıyev (1885, Zinzal[d], Qafqaz diyarı – 25 iyun 1972) — Türkiyə Böyük Millət Məclisinin VII, VIII, IX çağırış millət vəkili, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti Parlamentinin sədri.
| Əsəd Oktay | |
|---|---|
| Əsəd bəy Abdullah ağa oğlu Hacıyev | |
 | |
| 8 mart 1943 – 12 mart 1954 | |
| Seçki dairəsi | 1943, 1946, 1950 — Qars |
| Əvvəlki | Ömər Lütfi Küntay |
| Sonrakı | Turqut Göle |
| 17 yanvar 1919 – 13 aprel 1919 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis olundu |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olundu |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1885 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 iyun 1972 |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
|
|
|
| Təltifləri |
 |
.svg){kind=small}
Həyatı
redaktəƏsəd bəy Ərdəhanın Çıldır bölgəsində yerləşən Zinzal kəndində anadan olmuşdur.[1] Moskva Universiteti tibb fakültəsinin məzunudur. Daxili xəstəliklər üzərinə mütəxəssisdir. Oltu, Qars və Bakı xəstəxanalarında həkim olaraq çalışmışdır.
Əsəd bəy Qars Bələdiyyə həkimi, Qars Məmləkət Xəstəxanası daxili xəstəliklər mütəxəssisi və başhəkimi olaraq da çalışmışdır. Hökumət təbibliyi də etmişdir.
Əsəd bəy 25 iyun 1972-ci ildə 82 yaşında vəfat etmişdir.
Avtobioqrafiyası
redaktəƏsəd bəy özü haqqında belə yazmışdır:[2]
|
1885-ci ildə Çıldırın Zinzal kəndində dünyaya gəldim. Uşaqlığım və gəncliyim Çar Rusiyasında keçdi. O dövrdə Elviye-i Selâsedə ali təhsil alan tək mən idim. İbtidai təhsilimi Çıldırda və Tiflisdə aldım. Orta və tam orta təhsilimi isə Şimali Qafqazda, Stavropolda aldım. İrəvan liseyini birinciliklə, qızıl medalla bitərərək Moskva Universitetinin Tibb fakültəsinə qəbul edildim. 1917-ci ildə həkim olaraq məzun olanda Birinci Dünya müharibəsi davam edirdi. Öz millətimə və məmləkətimə xidmət imkanı tapa bilmək üçün Qafqaz cəbhəsinə təyinatımı etdirdim. Bu dönədə Rusyada inqilab baş verdi və Çarlıq devrildi. Tiflisdə Zaqafqaziya Seymi quruldu. Həmin dövrdə kimsəsiz uşaqları toplama və himayəyə alma ilə məşğul idim. Bakı İslam Xeyriyyə Cəmiyyətinin yardım fəaliyyətində vəzifə tutdum.
Rusların çəkilməsiylə Oltudakı hərbi ləvazimatları qoruma altına aldım və ordumuz gələndə sağlam şəkildə təslim verdim. O zamanlar hər millət təşkilatlanırdı. Bizdə yetişmiş münəvvər insan çox az idi. Bunun çətinliklərini yaşadıq. Məsələn, bir rus birliyi cəbhəxanasını bizə vermək istəyirdi, amma bunu ala biləcək adamımız yox idi! Digər tərəfdən ermənilər hər şeyə əl qoyur və sürətlə təşkilatlanaraq bölgəni basğı altında tuturdular. Əsəd Oktay
|
|
Ailəsi
redaktəEvli olmuşdur, 7 uşağı var idi.
İctimai-siyasi fəaliyyəti
redaktəCənub-Qərbi Qafqaz
redaktə7 yanvar 1919-cu ildə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi — Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldırdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan İbrahim bəy Cahangirzadə və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Mehmet Ramiz bəy, Olur bölgəsindən Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza Ataman, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır.[3] Konqresə rəhbərlik üçün IX Ordu komandanı Yaqub Şevki Paşaya müraciət olunsa da, o gözlərindəki problem üçün İstanbula getməli olduğunu bildirmişdir. Konqres Hamşioğlu Rasim bəyin evində keçirilmişdir.[3] Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.[4]
17 yanvar 1919-cu ildə 131 nümayəndənin iştirakı ilə Üçüncü və ya Böyük Qars Konqresi təşkil olundu. Konqres Doktor Əsəd bəyin rəhbərliyində bugünkü Qars Valiliyi İqamətgahında topanmışdır.[5] Konqresə Qars, Ərdəhan, Batum, Naxçıvan, Ordubad, Culfa, Axısqa, Axalkələkdən nümayəndələr gəlmişdir.[5] Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti elan olunmuş və rəhbəri İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir.[6] 18 yanvar tarixində Batumdan gələn Uçaksa vəkilləri də hökumətə birləşmişdir.[7] Parlamentin sədri Əsəd Oktay seçilmişdir.
25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti adını almışdır[8] Həmin vaxtdan Cümhuriyyətin Parlamenti olan "Şura" işə başlamışdır. 27 mart tarixində parlament hökuməti təsdiq etmiş, hökumətin başçısı İbrahim bəy Cahangirzadə seçilmişdir. 10 nazirlik və 4 idarə təşkil olunmuşdur.
12 aprel 1919-cu ildə saat 16:00-da parlamentə gələn Preston baş nazir İbrahim bəy Cahangirzadə ilə görüş keçirmiş və hökumət üzvlərinin tək-tək adlarını istəmişdir.[9] İbrahim bəy adları bir-bir açıqlarkən silah səsləri gəlmiş və parlament xaricində olan ingilis əsgərlər parlamentə girərək 12 vəzifəli şəxsi həbs etmişdir. Bunlar baş nazir İbrahim bəy Cahangirzadə, daxili işlər naziri Əli Rza Ataman, hərb naziri Həsən bəy, iaşə naziri Yusif bəy, Qars valisi Mehmed bəy, Teleqraf Müdiri Muhlis bəy, Polis müdiri Tevhiddin Mamiloğlu, Muhacir müdiri Stefan Vafiyettin, Ədliyyə Nazirliyində Əziz bəy Cahangirzadə, Qars Polis Müdiri Musa bəy, yunan millət vəkili Pavlo Camuşov və millət vəkili Raçinski idi.[9]
Parlamentə girərkən nisbi qarşıdurma yaşansa da, ingilislər 12 nəfəri həbs etmiş, onları yük maşını ilə Qars qatar stansiyasına, oradan Tiflisə, oradan isə Batuma göndərmişdir.[10] Daha sonra onlar Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərildi.
Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin çağırışı ilə keçmiş hökumət üzvlərindən ibarət 6-sı türk, 1-i rus, 1-i yunandan ibarət yeni müvəqətti idarə etmə çağırıldı. Aprelin 15-də toplanan bu quruma Əsəd Oktay, Mahmud Hidayət bəy, Dr. Canbolat bəy, Gümrülü Həşim bəy Sultanbəyoğlu, Əsədulla bəy, Xeyrulla bəy, Məşədi Səməd ağa və Əziz bəy daxil idi.[11]
Türkiyə
redaktə13 aprel 1919-cu ildə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin ingilis ordusu tərəfindən dağıdılmasıyla Əsəd Oktay Qarsa keçmiş və orada fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.
Əsəd Oktay 1920-ci ildə Bakıda şərq xalqlarının I qurultayında iştirak etmiş və dağıdılmış Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti Parlamentinin 102 deputatının adından erməni zülmünü qınayan məruzə ilə çıxış etmişdir.[12]
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin VII, VIII, IX çağırışlarının Qarsdan Cümhuriyyət Xalq Partiyası namizədi olaraq millət vəkili seçilmişdir.[13] O, üç çağırış ərzində 38 dəfə çıxış etmişdir.[14]
Əsəd bəy Türk Ocaqları Himayeyi-Etfal, Qızılay, Xalq Evi kimi qurumların da üzvü olmuşdur.
Mükafatları
redaktə- İstiqlal Medalı ilə təltif olunmuşdur.
Xatirəsi
redaktəMənbə
redaktəƏdəbiyyat
redaktə- Fəxrəddin Ərdoğan. Türk ellərində xatiratlarım. Ankara. Türkiyə Cümhuriyyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. 1998. ISBN 975-17-2029-X.
- Fəxrəddin Ərdoğan. Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise. Ankara. Anadolu Kültürünü Koruma ve Araştırma Vakfı (AKKAV). 2017.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Elviye-i Selâse'nin Son Yılları - II" (PDF). Bizim Ahıska dergisi. 2016-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2016-01-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- ↑ 1 2 Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 59
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 59-60
- ↑ 1 2 Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 64
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 64-65
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 65
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-23. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- ↑ 1 2 Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 74
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 75
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 75-76
- ↑ Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti'nden İlk Meclise, 2017. səh. 68
- ↑ "TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 31 oktyabr 2012. 9 Aralık 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. (#invalid_param_val)
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-23.