Əsl kərtənkələlər

Əsl kərtənkələlər
Əsl kərtənkələlər
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Klad: Sauropsida Sinif: Sürünənlər Klad: Eureptilia Klad: Romeriida Klad: Diapsida Klad: Neodiapsida Klad: Sauria Klad: Lepidosauromorpha Dəstəüstü: Lepidosauria Dəstə: Pulcuqlular Fəsiləüstü: Lacertoidea Fəsilə: Əsl kərtənkələlər
Beynəlxalq elmi adı
	Lacertidae J.E.Gray, 1825;
ITIS	209051
NCBI	8522
EOL	1708
FW	37958

Əsl kərtənkələlər (lat. Lacertidae) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.

Fəsiləyə daxil olan cinslər

İlanbaş (Ophisops)

Həzm sistemi

Ağzında eyniölçülü dişlər və ucu haçalanmış əzələli dili olur. Həzm sistemi qurbağaya bənzərdir. Kloaka adlanan orqnı da vardır ki həzm sistemində iştirak edir.

Sidik axarları və böyrəkdəki qida kloakada birləşir və xaricə açılır.

120 kq qaldıra bilən kərtənkələ

Geko (Gecko) kərtənkələsinin ayağının altında setae adlandırılan milyonlarla tükcük var. Bu tükcüklər bir metrin 200 milyardda biri uzunluğundadır. Hər bir tükcüyün ucunda da təxminən min ədəd spatül adlı milyardlarla mikroskopik tükcüklər var. Dr. Kellar Autumn başçılıq etdiyi qrupun apardığı araşdırmalara görə gekonun ayağındakı tükcüklər zəif elektrostatik qüvvə təsiri (Van Der Vals qüvvəsi) meydana gətirir.

Kərtənkələnin ayağındakı milyardlarla kiçik tükcüklər sayəsində təmas olunan səthlə çox qüvvətli yaxınlıq təmin edilir və 120 kq çəkini qaldıra bilən möhkəm yapışma qüvvəsi meydana gəlir. Möhtəşəm dizayna malik olan geko saniyədə 15 addım atır və "yapışdığı" səth ilə 30 dərəcəlik bucaq meydana gətirərək ayağını qaldıra bilir. Bu cür addım atmadığı təqdirdə ayaqlar səthə kilidlənir. Gekonun ayaqlarındakı dizayn təqlid edildikdə bu gün xəyal kimi görünən proyektlər həyata keçirilə bilinəcək:

Kosmos kimi havanın olmadığı mühitdə maddələrin möhkəm yapışması təmin ediləcək.
Gekonun yapışma sisteminə malik olan robotlardan yanğın və digər fəlakətlərdən sonra xilasetmə əməliyyatlarında istifadə ediləcək (belə robotlar artıq var).
Geko təqlid edilərək xüsusi yapışqanlı əlcəklər və hündürə dırmanma üçün xüsusi geyimlər istehsal ediləcək.
Ağrısız çıxarılan yara bantları, eləcə də suda yapışan və ya dönə-dönə istifadə edilən xüsusi bantlar istehsal olunacaq.

Maraqlı məlumatlar

• Hindistanda Komada adlanan ən böyük kərtənkələ yaşayır. Kərtənkələnin uzunluğu 3 m, kütləsi isə 135 kq-a çatır. Sürətlə qaçan bu kərtənkələ ağaca yaxınlaşıb onun budaqlanına dırmanır və birdən donub yerində qalır. Bu anda onun başı üzərində plaşabənzər qəribə bir sey qalxır. Bu onu bildirir ki, kərtənkələ yırtıcı heyvanı gördüyündən həyəcanlanmış və düşmənini qorxutmaq üçün öz plaşını açmışdır. Plaş çətirə oxşayır və nazik qığırdağ toxumasından ibarətdir. Plaşın rəngi şəffafdır. Bundan başqa həm də eşitmə aparatı rolunu oynayır. Plaşı hərəkətə çox möhkəm, həmişə gərgin olan əzələlər gətirir. Belə kərtənkələlər Avstraliyada da yaşayır.

• Göyçə gölü (Sevan gölü) sahillərində çox qəribə həyat tərzinə malik kərtənkələlər vardır. Onların içərisində dişi kərtənkələlər yoxdur. Qəribədir ki, bu erkək kərtənkələlər yumurtlayır. Onların yumurtalarından yaranan kərtənkələlər də erkək olur.

Bölgüsü

Fəsilə iki alt fəsilələrdən ibarətdir — Gallotinae (cins Gallotia və Psammodromus) və Lacertinae. 2011-ci ildə bu fəsiləyə 307 növ daxil edilmişdir. Bu növlər isə öz növbəsində 42 cinsdə birləşmişdir.

-

Latın adı	Azərbaycan adı növün sayı
Acanthodactylus	Pipikli kərtənkələlər	41
Adolfus	Mərkəzi Afrika əsl kərtənkələləri	3
Algyroides	Algyroides	4
Anatololacerta		3
Apathya		2
Archaeolacerta		1
Atlantolacerta		1
Australolacerta		2
Congolacerta		2
Dalmatolacerta		1
Darevskia	Qayalıq kərtənkələləri	26
Dinarolacerta		2
Eremias	Kərtənkələcik	34
Gallotia	Kanar kərtənkələləri	8
Gastropholis	Qastrofolis	4
Heliobolus		4
Hellenolacerta		1
Holaspis	Holaspis	2
Iberolacerta		8
Ichnotropis	Enli kərtənkələlər	7
Iranolacerta		2
Lacerta	Yaşıl kərtənkələlər	9
Latastia	Uzun quyruq kərtənkələlər	11
Meroles	Meroles	7
Mesalina	Afroasiya kərtənkələcikləri	14
Nucras	Nukras	9
Omanosaura		2
Ophisops	İlanbaş	8
Parvilacerta		2
Pedioplanis		11
Philochortus	Filoxortus	7
Phoenicolacerta		4
Podarcis	Divar kərtənkələsi	21
Poromera	Poromera	1
Psammodromus	Psammodromus	4
Pseuderemias	Yalançı kərtənkələcik	7
Scelarcis		1
Takydromus	(Ot kərtənkələləri	21
Teira		1
Timon		4
Tropidosaura	Tropidozaur	4
Zootoca	Diridoğan kərtənkələlər	1