Əxberdil Məhəmməd
Əxberdil Məhəmməd (avar. Ахбердилав МухIаммад , çeç. Ахьвердин Махьма) (1803 — 18 iyun 1843) — İmam Şamilin generalı və mudiri. Əvvəlki iki imamın Qazi Məhəmməd və Qəmzət bəyin ən yaxın yoldaşı. Avarıstanın və Kiçik Çeçenistanın naibi.
| Əxberdil Məhəmməd | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1803 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 iyun 1843 |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Şamil sağlığında varisi olaraq rəsmən elan edilir. Şimali Qafqaz imamlığında İmam Şamildən sonra ikinci şəxs[1] və Şamilin "sağ əli" olaraq tanınır[2].
1839-cu ildə Axulqodakı məğlubiyyətdən sonra Kiçik Çeçenistana köçür, burada Kunak və dostu Naib İsa ilə birlikdə yaşayır. Onlar birlikdə basqınlara qoşulur[3].
Versiyalardan birinə görə mənşəyсэ avar, başqa bir versiyaya görə isə islamı qəbul etmiş ermənidir[4].
Mənşəyi və ilkin illəri redaktə
XIX əsrin əvvəllərində Avarıstanın Xunzax kəndində anadan olmuşdur. Milliyyətinə görə avardır. Bunu həm rus mənbələri, həm də digərləri iddia edir. Uşaqlığı və gəncliyi haqqında az şey məlumdur. Avarıstanda ona Axberdil Məhəmməd və ya Axberdilav, 19-cu əsrin rus mənbələrində Axberdı Maqoma kimi tanınır. Nikolay Dubrovin sözlərinə görə ağlı və ədaləti ilə seçilirdi.
Axberdil əla təhsil almış avar, ərəb, çeçen və qumuq dillərini mükəmməl bilirdi. Səid Arakan, Laçinilav kimi görkəmli ilahiyyatçılərdən təhsil alır, daha sonra isə ilk imam Qazi Məhəmmədlə birlikdə təhsil almışdır.
Qafqazda muridizmin yaranması ilə onun qızğın davamçısı olur. Dağıstan və Çeçenistanın ilk imamı Qazi-Məhəmmədin xütbələri ona güclü təsir göstərir. Axberdil Məhəmməd birinci imamın hərəkatına qatılır, ölümündən sonra ikinci imam Qəmzət-bəyin tərəfdarları arasında olur.
Ölümü redaktə
Kiçik Çeçenistanda naib olaraq Axberdil Məhəmməd çeçenlər arasında çox hörmət qazanır. Axberdilav Çeçenistanın indiki Şatoyvski rayonunun Quş-Kert kəndində dəfn edilmişdir.
Ədəbiyyatda və kinoda redaktə
Rəsul Həmzətov “Dördbarmaqдж əl” əsərini ona həsr etmişdir[5]. 2014-cü ilin aprel ayında “Naslediya” telekanalı naibin həyat və fəaliyyətindən bəhs edən Əxberdil Məhəmməd – İmam Şamilin varisi sənədli filmini nümayiş etdirir.
İstinadlar redaktə
- ↑ Ю. У. Дадаев. Государство Шамиля: социально-экономическое положение, политико-правовая и военно-административная система управления Arxivləşdirilib 2021-11-05 at the Wayback Machine. Мх.: Ихлас, 2006—491 с.
- ↑ Лобанов-Ростовский М. Б. Записки о Кавказе 1840—1850-х гг. Arxivləşdirilib 2016-02-16 at the Wayback Machine М., 2010. — 63 c.
- ↑ Гасаналиев М. М. Первая Кавказская война 1817—1864 гг: ч. 1. Имамат (государство) Шамиля, 1840—1859 гг. ; ч. 2. Покорение Закубанья, 1858—1864 гг. Arxivləşdirilib 2021-10-02 at the Wayback Machine. 2006. С. 86.
- ↑ "ЧЕЧНЯ. Армянский военначальник Чечни и Дагестана Ахбердил Мухаммед". ИА Чеченинфо (rus). 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-29.
- ↑ Расул Гамзатов. «Четырёхпалая рука» Arxivləşdirilib 2011-11-21 at the Wayback Machine