Ağ saray
Ağ saray (Özb. Oq -Saroy – "Ağ saray") — Əmir Teymurun doğma şəhəri Şəhrisəbzdəki möhtəşəm xarabalı iqamətgah.
 | |
| Ölkə |  Özbəkistan
|
| Şəhər | Şəhrisəbz |
| Arxitektura stili | Teymurilər |
| İnşaatçı | Xarəzm, Təbriz ustaları |
| Banisi | Əmir Teymur |
| İnşası | 1380—1404 illər |
Tarixi
redaktəMəlumdur ki, Teymurun ilk sarayları Küksaray və Bustan-saray İmperiyanın paytaxtı Səmərqənddə tikilmişdir. Teymur nadir hallarda onlarda qalır, şəhərin ətrafında tikilmiş kənd saraylarına üstünlük verirdi. Teymur vətəni Keşdə (Şəhrisəbz) daha böyük saray tikmək arzusunda idi. Onun tikintisinə 1830-cu ildə, yəni Mavəraünnəhrdə avtokratın hakimiyyəti gücləndikdən dərhal sonra başlandı. Tikinti işləri demək olar ki, fəthin ölümünə qədər davam etdi. Sarayın bir neçə həyəti var idi, onların ətrafında yaşayış yerləri və ictimai otağlar yerləşirdi. Binalar qızılı göy rənglə bəzədilib, binaların fasadları rəngli keramidlə örtülmüş, həyətlər ağ pilətələrnən döşənmişdir.
Sarayın möcüzələrindən biri damdakı hovuz idi, ondan mənzərəli reaktiv şəlaləsi axır. Hovuza su Taxtakaraça dağ aşırımından qurğuşun növ vasitəsilə verilirdi. Təxminən 300 il əvvəl dağılmış Aksarayın giriş portalının tağı Orta Asiyada ən böyüyü idi. Bu əzəmətli tikilidən bu günə qədər yalnız iki ayri-ayri dirək salamat qalmışdır. Saray böyük bir ərazini tuturdu:yalnız bir əsas həyətin eni 120–125 m, uzunluğu isə 240–250 m idi. Binanın salamat qalmış elementlərinin nisbətlərinin hesablanması əsas portalın 70 — m çatdığını göstərir.[1] 1404-cü ilin avqustunda Kastiliya kralının səfiri Ruy Qonzales de Klavixo Ak-saray sarayını ziyarət etdi. O, bunu bela təsvir edib:
Sarayın çox uzun girişi və çox hündür darvazaları var və burada, girişdə sağ və sol tərəfdə müxtəlif naxışlarla düzülmüş kaşılarla bəzədilmiş kərpic tağlar var idi. Bu tağların altında sanki qapısı olmayan kiçik otağlar yəni döşəməsi kirəmitlə döşənmiş (girintilər) var idi və bu, hökmdar sarayda olanda insanların orada otura bilməsi üçün edilirdi. Bu darvazaların dərhal arxasında başqaları, onların arxasında isə ag bayraq daşları ilə döşənmiş və zəngin şəkildə bəzədilmiş qalereyalarla əhatə olunmuş geniş həyət var idi və həyətin ortasında böyük bir gölməçə var və bu həyətin eni üç yüz addımdır və onun vasitəsilə onlar sarayın ən böyük otağına daxil oldular, orada qızıl, göy rəngli kirəmitlərlə bəzədilmiş çox böyük və hündür bir qapı açılırdı. Qapının üstündə isə ortada günəşə qarşı bir şir var idi və kənarlarında da eyni təsvirlər var idi. Səmərqənd ağasının gerbi idi.[2]
Özbəkistanın müstəqillik illərində sarayın qalan hissələrində bərpa işləri aparılmışdır.[3] Teymurilər dövrünə aid Keşin digər abidələri ilə birlikdə saray YUNESKO-nun Ümümdünya İRS Siyahısına daxil olmuşdur.
İstinadlar
redaktə- ↑ "San'at :: Архитектурные шедевры изумрудного города". 2011-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-29.
- ↑ Руи Гонсалес де Клавихо. Дневник путешествия в Самарканд ко двору Тимура (1403–1406). М., Наука. 1990, c.102
- ↑ Gilmanova N. V. The Ak-Saray palace (PDF). . Vol. 5, (статья) (English). — June 2018. — Issue 6 June 2018. — 6080–6087.
Ədəbiyyat
redaktə- Алимов Б., Бабаджанов Т., Рахимов О., Азимов Ж., Ахмедов А., Шаймарданов И., Гулямов О., и др. Амир Темур в мировой истории. Ташкент, 2001.
- Кабанов С. Н. Руины дворца Ак-Сарай в Шахрисабзе. ТИИА АН УзССР, т. I. Ташкент, 1948.
- Пугаченкова Г. А. Термез, Шахрисябз, Хива. Москва, 1976.
- Пугаченкова Г. А., Ремпель Л. И. История искусства Узбекистана с древнейших времен до средины девятнадцатого века. Москва, 1965