Abdal yurdu
Orta çağda Qarabağda Abdal adlı üç yurd yerı vardı. Bunlardan biri Dizaq nahiyəsinda, indiki Cəbrayıl rayonunun Yuxarı Xələfli kəndinin yerində, ikincisi və üçüncüsü Vərəndə nahiyəsində yerləşirdi. İkinci Abdal yurdu hazırkı Ağdam rayonunun Abdal kəndidir. Ücüncü Abdal yurdu isə Günümüzdəki Füzuli rayonunda yerləşən Qacar kəndinin bir məhəlləsi idi. Maraqlıdır ki, Qacar elinin böyük qollarından biri Abdallı adlanırdı. Abdal adının qədim bir tarixi var. Bu ada Altaydan Anadoluya qədər, türklərin məskunlaşdıqları hər yerdə rast gəlmək mümkündür.
Abdal qədim türk tayfasının adıdır. Bu tayfa Ağ hun tayfasının adını əks etdirir. Əsasında abdal tayfasının adı duran etnotoponimlər də geniş yayılmışdır. Abdal tayfasının başqırdlarda, qaraqalpaqlarda, qazaxlarda və türkmənlərdə olması da məlum faktdır[1]. Ağdam rayonunda yerləşən Abdal kəndi haqqında Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğətində verilmiş məlumatda göstərilir ki, "Suriyalı tarixçi Zaxari Ritor (VI yüzil) Şimali Qafqazda Hun əyalətində yaşayan müxtəlif tayfalar arasında türkdilli abdel tayfasının da adını çəkir. Akad. V. V. Bartold abadel/abdal tayfasını hun tayfası sayır. Qazaxlarda, qaraqalpaqlarda, türkmənlərdə və Türkiyədə də abdal adlı tayfa qeydə alınıb. Mənbələrdə Heftal, Heptal, Eftal kimi qeyd edilən etnonim abdal adının müxtəlif fonetik formalarıdır[2]. Alban tarixçisi Movses Kalankatlı Albaniyada yaşayan abdal tayfasının adını çəkir. Onun yazdığına görə heptallar (abdallar) Makedoniyalı İsgəndər dövründə (e.ə. IV yüzil) buraya köçürülmüşlər. Hər halda abdal tayfasının Qafqaz Albaniyasında eradan əvvəl yaşaması ehtimal olunur"[3][4].
Abdal əsaslı etnotoponimlər Azərbaycan və Ermənistan ərazisindən başqa RF-nin Başqırdıstan respublikasında, Türkmənistanda da yayılmışdır. Ordubad rayonundakı Abdal dağ adı, XIX yüzildə Şimali Qafqazın Ter əyalətində Abdal dağı toponimlərindəki abdal sözü qədim türk tayfasının adını əks etdirir. Göründüyü kimi abdal əsaslı etnotoponimlərin yayılma arealı olduqca genişdir. Ermənistanda Abdal adlı bir neçə toponim vardı. Abdal-Abovyan rayonunda kənd adı, Yuxari Abdallar — 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Qarni nahiyəsində kənd adı, Abdallar — İrəvan xanlığının Karpibasar mahalında kənd adı, Abdallar Ulya kənd adı, Avdal, Avdallar kənd adları, Avdalağa qala adı qeydə alınmışdır. Avdal Ulya etnotoponimindəki Ulya komponenti ərəb dilindən olub yuxarı mənasındadır.
Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğətində Azərbaycanın Ordubad rayonunda Abdal adında dağ, Tovuz rayonunda isə kənd olması haqqında məlumat verilir. Bundan başqa Qubadlıda Abdalanlı, Oğuzda Abdallı kəndləri də vardır[5].
Abdal adı harda olur-olsun türk kökündən gəlir.
Mənbə
redaktə- ↑ Гейбуллаев Г.А. О происхождении некоторых етнотопонимов Азербайджана. Доклады АН Азерб ССР. Баку: 1978, № 11. стр.69–71
- ↑ Mirzəyev H. Aşıq poeziyasında yaşayan adlarımız və tariximiz. Bakı: ADPU nəşri, 1997, 352 s.
- ↑ Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət. Bakı: Azərbaycan ensiklopediyası, 1999, 588 s. səh.8.
- ↑ XV-XVI yüzillərdə Türkiyənin ictimai-siyasi həyatında abdal tayfası əhəmiyyətli rol oynamışdır. Гордиевский В.А. Сочинения. Tом 3. Mосква: Издательство АН ССР, 1962, 588 стр., стр.108)
- ↑ Azərbaycan toponimləri. Ensiklopedik lüğət. Bakı: Azərbaycan ensiklopediyası, 1999, 588 s., səh. 8–9).
- Ənvər Çingizoğlu. Abdal yurdu. "Soy" dərgisi, 10 (18), 2008.