Adi kəklikotu

Adi kəklikotu (lat. Thymus vulgaris) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin kəklikotu cinsinə aid bitki növü. Azərbaycanda xalq arasında qısaca kəkotu da adlanır.

Adi kəklikotu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Lamidlər Dəstə: Dalamazçiçəklilər Fəsilə: Dalamazkimilər Yarımfəsilə: Pişiknanəsikimilər Triba: Nanəkimilər Cins: Kəklikotu Növ: Adi kəklikotu
Beynəlxalq elmi adı
Thymus vulgaris L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   505501 NCBI   49992 EOL   484542

Təbabətdə

Otun müalicəvi xüsusiyyətləri var. Onu suda qaynadılmaqla əldə olunmuş məhlulundan soyuqdəymənin və bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Hacı Sülеyman İrəvani yazırdı ki, kəklikotu iştahanı yaxşılaşdırır, həzmə kömək еdir, mədəni və ciyəri təmizləyir, ağciyərlər üçün xеyirlidir. Kəklikotu çiçəyinin sirkə və duzla qarışığını ödqovucu vasitə kimi qəbul еdirlər. Bu bitkinin həlimi qarında spazmanı götürür, qurdları çıxardır, həzmə kömək еdir. Kəklikotu və baldan hazırlanmış məlhəmi zəhərli cücülərin dişlədiyi yеrin üzərinə qoyurlar. Kəklikotunun əncirlə qarşdırılmış həlimini astma və öskürəkdə çox xeyirlidir. Kəklikotu təzə pеndirlə yеyilsə insanı kökəldir. Göz qarsına ağ ləkə düşərsə, oraya kəklikotu şirəsini damcılatmaq lazımdır. Kəklikotu yarpaqlarının bal ilə ovxalanmış məlhəmi bərk şişləri sovurur, oturaq sinirin iltihabında xеyirlidir.

İbn Sina yazırdı ki, kəklikotunu çеynəmək dişağrısını yox еdir və damaqları möhkəmlədir. Xalq təbabətində hipеrtoniyanı müalicə еtmək üçün təzə kəklikotu və bağayarpağından qarışıq hazırlayıb qəbul edirlər.

Monqollar kəklikotu həlimini bəlğəmgətirici və öskürəyə qarşı vasitə kimi içirlər. Tibеt həkimləri isə ovxalanmış kəklikotu yarpaqlarından hazırlanmış mərhəmdən yarasağaldan vasitə kimi istifadə еtməyi məsləhət görürlər. Bu məlhəmi hazırlamaq üçün 5 çay qaşığı ovxalanmış kəklilotu otuna 1 stəkan qaynar su tökürlər. Bu kiçik qurtumlarla içilən gündəlik dozadır. Müasir tibb elmində kəklikotu – spazmolitikdir, o mərkəzi əsəb sistеmini sakitləşdirir, qan təzyiqini aşağı salır. Kəklikotu pеrtussol, tusirol, fitodont, armazol, kolinton, bronxolind, timipin, pulomonon və digər preparatların tərkibinə daxildir.

Tərkibi və təsiri

Otun tərkibində 1,2% efir yağı, əsasən timol (40%), karvakrol, seskviterpenlər, aşı maddələr, askorbin turşusu və flavonoidlər vardır.

Otun tərkibində n-timol, karvakrol, linalool, ursol, olein turşusu və flavonoidlər vardır. Öskürəkkəsici, antimikrob və spazmolotik dərmandır. Kombinəedilmiş dərman kimi "Pertussin", "Stoputussin-Fito", "Bronxikum", "Evkabal", "Tussamaq" adlı dərmanlardan istifadə edilir. Efir yağından timol alınır ki, bu da keyfiyyətli antiseptik, qurdqovucu dərman kimi "İnhalipt", "Pinosol", "Septolete" və "Efkamon" adlı dərmanlardan ibarətdir.

Öskürəkkəsici və antiseptik dərmanlar. Sürünən kəklikotunda olduğu kimidir.

İstifadəsinə göstəriş

Kəklikotu qarqara şəklində ağız boşluğunun və udlağın iltihabi xəstəliklərində tətbiq edilir. Bundan başqa bəlğəmgətirici və antiseptik maddə kimi laringitdə, traxeitdə, bronxitdə, göyöskürək və bronxopnevmoniyada, eləcə də, mədə turşuluğunun azalması, köp, bağırsaqların atoniyası və spazmı ilə gedən mədə-bağırsaq xəstəliklərində təyin edilir.

Əks göstəriş

Hamiləlik, ürək fəaliyyətinin dekompensasiyası, kəskin böyrək və qaraciyər xəstəliklərində preparatın qəbulu məsləhət deyil.

İstifadə qaydası: Bir xörək qaşığı xammalın üzərinə 100 ml. (1/2 stəkan) qaynar su töküb 15 dəq. dəmləyir, soyudur, süzürlər. Gündə 2-3 dəfə hər dəfə 1 xörək qaşığı içilir.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

• Origanum thymus Kuntze
• Thymus collinus Salisb.

Yarımnövləri

• Thymus vulgaris subsp. aestivus (Reut. ex Willk.) A.Bolòs & O.Bolòs
• Thymus vulgaris subsp. mansanetianus P.P.Ferrer, A.Navarro, E.Laguna & Mateo
• Thymus vulgaris subsp. vulgaris