Alacahöyük tunc standartları
Alacahöyük tunc standartları Alacahöyük yaşayış yeri ərazisindəki hökmdar qəbirlərindən aşkarlanmış tunc standartlar seriyasıdır. Kult məqsədilə istifadə edildiyi düşünülən standartların arabalara bərkidilməsi ehtimal olunur.
| Alacahöyük tunc standartları | |
|---|---|
 I Alacahöyük tunc standartı, BM məzarı, e.ə. 2500-2250-ci illər | |
| Material | tunc |
| Yaranıb | tunc dövrü |
| Yeri | Alacahöyük, Alaca, Çorum ili, Türkiyə |
| Tarixi | 1935-1939 |
| Kəşf olunub | Hamit Zübeyir Koşar və Rəmzi Oğuz Arık |
| Saxlanılır | Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kəşfi
redaktə1935–1939-cu illərdə türk arxeoloqlar Hamit Zübeyir Koşay və Rəmzi Oğuz Arık Çorum ilinin Alaca kəndi yaxınlığında yerləşən Alacahöyük yaşayış yerində arxeoloji tədqiqat işləri aparmışlar. Tədqiqatlar zamanı erkən tunc dövrünə aid 14 məzar aşkarlanmışdır ki, bunlar da "hökmdar məzarları" və ya "kral məzarları" adlandırılmışdır. Bu məzarlarda və onların ətrafında aparılmış tədqiqatlar zamanı çoxsaylı artefaktlar, o cümlədən iyirmi bürünc standart aşkarlanmışdır.
Təsvir
redaktəArxeoloq Uinfrid Ortmann (ing.) standartları iki əsas qrupa ayırır. Qruplardan biri fərdi heyvanlardan, digəri isə disk və üzüklərdən (heyvan təsvirləri ilə və ya təsvirlərsiz) təşkil olunmuşdur. O, standartları formalarına və məzmununa görə qruplara bölmüşdür.
Fərqi heyvanlar maral və ya öküzlərdir. Dörd ayaq üzərində təsvir olunmu heyvan fiqurlarının ayaqları aşağı uzanaraq birləşir və ehtimal ki, bu hissədə standartlar taxta özülə bərkidilirdi. Marallar geniş şahələnmiş, öküzlər isə irəli uzanaraq əyilmiş buynuzlara malikdir. Heyvanların yüksək formada stilizə edilmiş bədənləri gümüş tozu və ya gümüş naxışlarla işlənmiş, burun hissələri isə qızılla vurğulanmışdır.
Disk və üzük formalı standartlar dairəvi, yarımdairəvi və ya romb formalıdır. Onların bəzilərinin mərkəzində üzəri quş, çiçək və ya günəş şüaları ilə bəzədilmiş barmaqlıqlar vardır. Bu standartlardakı heyvanlar əsasən fərdi heyvan standartlarındakı fiqurlara oxşardır. Maral və öküz fiqurları fərdi diqurlara oxşar olsalar da, onlar bəzən qrup şəklində təsvir edilmişdir. Məsələn, standartlardan birində maral iki öküzün əhatəsində, digərində isə maral şir və ya pələngin əhatəsində təsvir olunub. Standartların bəzilərində Avropa cüyürü və ulaq təsvir edilmişdir. Üzük və ya diskin aşağısında xaricə və ya yuxarı burulmuş cüt buynuz təsvirləri vardır. Bunun aşağısında isə standartı taxta səthə bərkitmək üçün istifadə oldunduğu ehtimal edilən xaç formalı çıxıntı vardır.
.jpg)
Təfsir
redaktəArtefaktların anlamının izahı və funksiyası haqqında məhdud sayda informasiya vardır. Arxeoloqlar Koşay və Arık fikirlərini sırf standartların ritual əhəmiyyətli olması üzərində qurmuş və təfsirlərini bu istiqamətdə irəlilətmişlər. Günəş şüalarına bənzər naxışlarla bəzədilmiş standartlar "Günəş diskləri" adlandırılmış, üzük formalı standartlar isə cənnətlə əlaqələndirilmişdir. Bu təfsir Kurt Bittel (ing.) və başqaları tərəfindən dəstəklənmişdir.
Standartların nə məqsədlə istifadə olunması haqqında ən məşhur nəzəriyyə Siton Lloyd (ing.) və Ceyms Mellaart (ing.) tərəfindən səsləndirilmiş, daha sonra isə Ortmann tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Onlar razılaşırlar ki, standartlar dəfn mərasimində istifadə olunmuş və məzara qoyulmuşdur. Bu nəzəriyyəyə görə çəki qolunda yerləşdirilmiş standartlar boyunduruq ilə əlaqəli ola bilər. "Standart" termini də bu nəzəriyyədən doğmuşdur. Bu cür araba standartları Mesopotamiyanın Ur və Kiş şəhər yerləşrindən, həmçinin Ermənistan ərazisindəki Lkaşen və Lalayan yaşayış yerlərindən də aşkarlanmışdır. Ərazidən aşkarlanmış hökmdar üzüyünü də Ortmann standartlarla əlaqələndirir. Buradan aşkarlanmış standartların Mesopotamiya və Ermənistandan aşkarlanmış standartlar kimi hakimiyyət simvolu olması məsələsi isə müzakirə mövzusu olaraq qalmaqdadır. Bir məsələ də aydın deyil ki, nəyə görə başqa taxta əşyaların qalıqları saxlandığı halda, standartların istifadə olunduğu arabaların qalıqları saxlanmamışdır.
Arxeoloq Tahsin Özgüç Horoztəpə yaşayış yerində apardığı tədqiqatlar zamanı əldə edilmiş oxşar artefaktın sistrlar olduğunu qeyd edir.
Tarix
redaktəQəbirlərdən aşkarlanmış keramika məhsullarına istinad edən arxeoloq Karl Bittel qeyd edir ki, qəbirlər ərazidə Karum adlı Assur ticarət koloniyasının yaradılmasından əvvəlki dövrə (təxm. e.ə. 1900-cü ildən əvvələ) aiddir. O, II Troyadan aşkarlanmış və e.ə. 2100-cü ilə aid edilən metal məmulatı ilə Alacahöyük metal məmulatı arasında paralellar aparır. Qəbirlərin müxtəlif səviyyələrdə olması, tapılmış əşyalar arasındakı stilistik fərqlər və inkişafı nəzərə alan Bittel qəbirsanlığın təxminən 200 ildən çox müddətdə e.ə. XXII–XX əsrlərdə — hettlər və Het dövləti dövründə fəaliyyət göstərdiyini bildirir.
Qəbulu
redaktəAlacahöyük tunc standartları Türkiyədə müxtəlif loqoların dizayn edilməsində istifadə olunmuşdur ki, bunların da arasında Ankara Universitetinin gerbi[1], Çorum şəhəri[2] və ilinin[3] gerbi və başqalarını qeyd etmək mümkündür. Standartlardan birinin böyük ölçülü kopyası Ankaranın Sıhiyyə meydanının mərkəzində ucaldılmışdır.
Alacahöyük standartlarının əksər hissəsi Ankaradakı Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyində, bəziləri isə Alacahöyük yaşayış yerində yaradılmış muzeydə sərgilənir. Məzarların və standartların replikaları Çorum Arxeologiya Muzeyində sərgilənir.
İstinadlar
redaktə- ↑ "University of Ankara". 2010-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "Stadt Çorum". 2020-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
- ↑ "Provinz Çorum". 2013-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-31.
Ədəbiyyat
redaktə- Winfried Orthmann: "Zu den Standarten aus Alaca Höyük" Istanbuler Mitteilungen 17, 1967, pp. 34–54.
- Kurt Bittel: Die Hethiter — Die Kunst Anatoliens vom Ende des 3. bis Anfang des 2. Jahrtausends vor Christus. C. H. Beck München 1976, ISBN 3 406 03024 6, pp. 30–48
- Jutta Börker-Klähn, Ute Krafzik: "Zur Bedeutung der Aufsätze aus Alaca Höyük" Die Welt des Orients Vol. 17, 1986, pp. 47–60