Ankara müqaviləsi (1926)

Ankara müqaviləsi (1926) — 5 iyun 1926-cı ildə Türkiyə və İraq arasındakı siyasi sərhədləri müəyyən etmək və qonşuluq əlaqələrini tənzimləmək üçün Ankarada imzalanıb.

Müqavilənin imzalanması zamanı siyasi vəziyyət

Lozanna müqaviləsindən sonra Türkiyənin qarşılaşdığı problemlərdən biri, İraq sərhədidir və Mosul problemidir. İngiltərə və Türkiyə arasındakı təhlükəyə sülh qoyan Mosul problemi çətin həll edilə bildi. Mosul Mudros müqaviləsi imzalanması zamanı Osmanlı dövlətinə bağlı idi. Əsrlər boyu Türk hökmranlığı altında qalmış olan Mosul vilayətinin Milli Paktında yer parçaları kimi qeyd edilmişdir. Müqavilənin imzalanmasından bir neçə gün sonra İngiltərə Mudros müqaviləsinin 7-ci maddəsinə əsasən, Mosulu işğal etdi. Milli Mübarizənin çətin vaxtlarında, Türkiyə Böyük Millət Məclisi bu bölgə ilə maraqlanmadı.

Türkiyə Lozanna konfransında Mosul və Kərkükün Böyük Britaniyadan geri alınmasını tələb etdi. Amma Böyük Britaniya bu bölgənin gələcəyini Millətlər Liqasının qərarına buraxmaq lazım olduğunu müdafiə etdi.

Britaniya ilə ilk görüş 1924-cü ildə İstanbulda Haliç konfransında Mosul problemini həll etmək üçün keçirilmişdir. Bu danışıqlarda heç bir nəticə əldə edilə bilmədi, çünki İngiltərə Hakkari və Mosul Vilayətini də tələb edirdi. Haliç konfransının uğursuzluğundan sonra İngiltərə, bəzi hadisələri onların istəklərini qəbul etməyə məcbur etmək üçün Türkiyə hökumətinə ultimatum verdi. Ultimatumda onlar iradəsi qəbul edilmədikləri təqdirdə hərbi təşəbbüslərə cəlb olunacağını açıqladılar. Türkiyə ultimatumda sərhədlərini və müstəqilliyini qorumaq üçün hər cür tədbir görəcəyini açıqladı. Bu son qərar qarşısında Britaniya hökuməti hər hansı bir hərəkətə cəsarət etmədi. Digər tərəfdən, Şeyx Said üsyanı səbəbiylə zəruri hərbi əməliyyatlar keçirilə bilməzdi.

1926-cı ildə Mosul problemi Millətlər Liqasına aparıldı. Məsələ burada həll edilə bilmədiyi üçün Ədliyyə Məhkəməsinə göndərildi. Burada da müsbət nəticə yoxdur. Nəhayət, bu mövzuda İngiltərəninn Ankara ilə apardığı danışıqlar razılaşma ilə sona çatdı. Nəticədə 5 iyun 1926-cı ildə Ankarada bir müqavilə imzalanıb. 7 iyun 1926-cı ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən qəbul edildi və təsdiq edildi.

Həmçinin bax

Ankara müqaviləsi (1921)