Anqolada vətəndaş müharibəsi
Anqolada vətəndaş müharibəsi — 1974-cü ilin aprelində yalnız müstəqilliyini əldə etmiş Anqola Portuqaliyanın himayəsindən çıxdıqdan sonra meydana gələn bir münaqişədir. Afrikadakı ən uzun sürən münaqişəsidir. Rəsmi olaraq 2002-ci ildə sona çatan və 27 il davam edən müharibə, 500 min insanın ölümünə və minlərlə insanın köçünə səbəb oldu. Üçüncü dünya ölkələrində Soyuq müharibənin ən böyük əks olunduğu bu müharibədə üç tərəf var:
- Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı əsasını Sovet İttifaqı və Şərq Bloku ilə əlaqəsi olan Kimbundu və Luanda hibridlərindən gəlir.
- Anqola Milli İstiqlal Cəbhəsi (FNLA) etnik baxımdan Bakongoda köklü idi, lakin ABŞ, Çin və Zairdə ki Mobutu rejimi ilə əlaqələndirildi.
- Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyi Jonas Savimbinin rəhbərliyi ilə Ovimbund bölgəsində idi. ABŞ, Cənubi Afrikadakı aparteid rəhbərliyinin və bir çox Afrika liderinin dəstəyini aldı.
| Anqolada vətəndaş müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
| Soyuq müharibə | |||
 | |||
| Tarix | 1975-2002 | ||
| Yeri | Mərkəzi Afrika | ||
| Nəticəsi | MPLA'nın qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Müharibənin səbəbləri
redaktə1950-ci illərdə Portuqalların Anqoladakı varlığına qarşı ilk ciddi millətçi hərəkatlar başladı. Marksizm yönümlü bir təşkilat olan Anqolanın İstiqlal Naminə Xalq Hərəkatı, Anqolanın müstəqillik hərəkatının hərəkətverici qüvvəsinə çevrildi. Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatının əsas dayanağı Bambundular idi. Digər tərəfdən regional, sinif və ideoloji təməllərə əsaslanan digər qruplar meydana gəldi. Anqola 1960–1970-ci illərdə müstəqillik uğrunda mübarizənin sonunda Portuqaliyanın çəkilməsindən sonra 11 noyabr 1975-ci ildə müstəqillik əldə etdi.
Müstəqillikdən sonra
redaktəPortuqaliyanın çəkilməsindən sonra yaranan təşkilatlararası güc mübarizəsi vətəndaş müharibəsinə səbəb oldu. SSRİ və Kubanın dəstəyiniə arxalanan MPLA nəzarəti ələ alsa da, qərb ölkələrinin dəstəklədiyi ombudsmanlara söykənən Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik qüvvələri ilə qarşıdurmalar zaman-zaman kəskinləşmə ilə davam edirdi. Xüsusilə Anqola-Namibiya sərhəddində toqquşmalar intensiv həddə çatdı.
1980-ci illərdə Cənubi Afrika Respublikası ilə qarşıdurmalar Anqolanın əsas xarici siyasət məsələsinə çevrildi. 1982-ci ildə təxminən 129.500 km² (10%) Anqola torpaqlarını işğal edən Cənubi Afrika, gələn il bu ərazidə daimi qarnizonlarını yaratdı. Ayrıca başda anbarlar olmaqla ekonomik hədəflərə yönəldilən hücumlar və Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik partizanlarına dəstək verərək Anqolanı içəridən çökdürməyə çalışdı. ABŞ vasitəsilə iki ölkə arasındakı danışıqlar xüsusi ilə də Kuba qoşunlarını çıxarmaq və Namibiyaya müstəqillik vermək üçün mövzularında aparıldı. 1984-cü ildə Lusakada əldə olunan atəşkəs razılaşması nəticəsində işğal altındakı ərazilərdən çıxan Cənubi Afrika, yenə də hücumlarını davam etdirdi. Bu arada, 1984-cü ilin mart ayında Kubaya səfər edən Anqola prezidenti Jose Eduardo dos Santos, Namibiyaya müstəqillik veriləcəyi təqdirdə, Kuba əsgərlərinin tədricən çıxarılması ilə bağlı razılıq əldə etdi. Anqola, Sovet İttifaqı və sosialist ölkələri ilə sıx əlaqələri saxlayaraq, Qərbə açılma siyasətini davam etdirdi. Xüsusilə Fransa və İspaniya ilə hərtərəfli ticarət müqavilələri bağlandı. Bütün bu inkişaflara baxmayaraq, 1980-ci illərin sonlarında, Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı, paytaxt Luanda ilə birlikdə sahil zolağını və neft sahələrini nəzarətdə saxladı və Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik ölkənin şərqinə və cənubuna nəzarət etdi və vətəndaş müharibəsi sözün əsil mənasında sanki bağlandı.
1990 və 2000-ci illər
redaktə1991-ci ildə, Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı və Angolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik, SSRİ-nin məcburiyyəti altında ABŞ ilə bir kompromis əldə etdi. Sülh müqaviləsinə əsasən, 1992-ci ilin mayında Anqolada beynəlxalq nəzarət altında azad, çoxpartiyalı seçkilər keçirildi. Ancaq həm Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik, həm də Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı namizədləri 50% keçə bilmədiyi üçün seçkilərin ikinci turunun eyni ilin oktyabrında keçirilməsi qərara alındı. Ancaq seçkidən bir müddət əvvəl hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik tərəfdarlarına hücumu gərginliyi və qarşıdurmaları yenidən başlatdı. Bu dəfə ölkənin şimalındakı yaşayış məntəqələrini nəzarət altına alan ATMU, ABŞ və Cənubi Afrika Respublikası tərəfindən kəsilən dəstəyi Zairdən tapdı. 1993-cü ilin yanvarında Efiopiyadakı tərəflər arasında sülh danışıqları nəticəsiz qaldı.2002-ci ilin fevralında hökumət qüvvələri Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyinin lideri Jonas Savimbini öldürdülər. Savimbinin öldürülməsindən sonra ATMU-da ixtilaflar yarandı. Mart ayında Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyinə qarşı hərbi əməliyyatların dayandırıldığını açıqladı. Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birliyi və Anqolanın Azadlığı Uğrunda Xalq Hərəkatı arasında aprel ayında bağlanmış sülh danışıqları müqavilə ilə başa çatdı. Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik daxilindəki sülh müqaviləsinə qarşı çıxan idarəçilər tutularaq həbs edildi və tezliklə Anqolanın Tam Müstəqilliyi Uğrunda Milli Birlik rəhbərliyi silahlı mübarizəyə son verdiyini bildirdi. Elə həmin il Anqolada xidmət edən BMT hakimiyyəti də ölkədən çıxdı.
Cənubi Afrika Respublikasının təxribatı
redaktə1980-ci illərdə Anqola sahillərində müxtəlif ölkələrə və şirkətlərə məxsus 15-dən çox mülki gəmi partladıldı. Həmçinin sahil zolağında bir neçə təxribat törədilmişdir: körpülərin, neft anbarlarının, naviqasiya obyektlərinin partladılması. Bütün bu təxribatların Cənubi Afrikanın 4-cü kəşfiyyat və sabotaj (dəniz) komando alayının döyüş üzgüçüləri tərəfindən törədildiyi düşünülür.
30 iyul 1984-cü ildə Almaniya Demokratik Respublikasından "Arendzee" nəqliyyat gəmisi iki minayla partladılmışdır. Göyərtəsindən, humanitar yükdən başqa Namibiyada "vismut" birgə sovet-alman müəssisəsinin geoloqları tərəfindən çıxarılan 10 ton uran oksidi var idi. Luanda limanının akvatoriyasına yoluxma qorxusu səbəbindən, gəmi Atlantik okeanında 500 metr dərinliyində batırıldı.[1]
5-6 iyun 1986-cı il tarixində Anqola şəhərinin Namibe limanında təxribatçılar tərəfindən üç mülki gəmi: Anqola ordusunun qarşıdan gələn genişmiqyaslı hücumu üçün 25 min tondan çox silah, döyüş sursatı və ərzaq gətirən, sovet quru yük gəmiləri "Kapitan Çirkov", "Kapitan Vislobokov" və kubalı "Havana" nəqliyyatı Cənubi Qərbi Afrika Xalqlar Təşkilatı və Afrika milli konqresi tərəfindən partladılmışdır. "Havana" batdı, lakin Sovet gəmiləri suda qaldı, döyüş sursatı partlamadı və gəmi heyətinin üzvlərindən heç biri zərər çəkmədi.[2][3][4]
İstinadlar
redaktə- ↑ Иван Иванов. "Сотрудники Висмута в Африке" (PDF). Сайт ветеранов СП Висмут. 2014. 2016-05-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-06-05.
- ↑ Заочная дуэль пловцов Arxivləşdirilib 2016-12-20 at the Wayback Machine // НВО НГ, 17 дек. 2004
- ↑ ОПЫТ, ОПЛАЧЕННЫЙ КРОВЬЮ: Железным кулаком — из-под воды Arxivləşdirilib 2016-12-14 at the Wayback Machine // bratishka.ru, март 2008
- ↑ д/ф «Они хотели меня взорвать. Исповедь русского моряка» Arxivləşdirilib 2017-10-14 at the Wayback Machine