Arşakilər

Arşakilər sülaləsi — Bizim eradan əvvəl 250-ci ildən eranın 224-cü ilinədək Parfiyada iqtidarda olmuş, Parna əsilli xanədan.

Tarixi

E.ə. 53-cü ildə Roma sərkərdəsinin Azərbaycana uğursuz yürüşündən sonra Artaşeslər öz hakimiyyətini qısa müddətə bərpa edirlər, lakin E.ə. 36-cı ildə Mark Antoni Azərbaycandan keçib, onu dağıdaraq İrana hücum etdi. Antoni II Artavazdı öldürtdürdü.

63 il ərzində Azərbaycanı ələ keçirmək üçün Roma ilə İran ara-sında müharibələr getmiş və nəhayət, qarşılıqlı sazişə görə hər iki dövlət Ermənistanı öz nüfuz dairəsində saxlamışdı. Azərbaycan Romanın tərkibində qalmış, lakin oranı Parfiya Arşakilər sülaləsinin nümayəndələri idarə etməyə başlamışdı. Sülalənin başcısı İran hökmdarı Vologezin qardaşı Tiridat olmuşdur. 224-cü ildə İranda yeni Sasanilər sülaləsi hakimiyyəti ələ keçirir, lakin Arşakilər sülaləsi Azərbaycanda hakimiyyəti Sasanilərə vermək istəməyərək müharibəyə başlayır. Nəhayət, 297-ci ildə Roma imperiyasının köməyi ilə Arşakilər qələbə qazanır.

Genealogiya

Arşakilər öz başlanığıclarını mifik Kavi Arşandan götürür.^[1]. Арриан упоминает также о том, что парфяне возводили свой род к ахеменидскому царю II Artakserks ^[2].

Şahları

Şablon:

The Parthian Empire at its greatest extent

şəkil	Ad	Ailə münasibəti	Hökmranlığı	Qeydlər
Arşakilər sülaləsi (247 BC – 228 AD)
	I Arşak (I Tiridat)	Friyapatın oğlu, Arşakın nəvəsi (ehtimal ki II Artakserks nəslindəndir)	e.ə. 247–211
	II Arşak (I Artaban)	I Arşakın oğlu	e.ə. 211–185^[3]
	I Friyapat III Arşak	I Tiridatın oğlan nəvəsi	e.ə. 185–170^[3]
	I Fərhad IV Arşak	I Friyapatın oğlu	e.ə. 170–167^[4]
	I Mitridat V Arşak	I Friyapatın oğlu	e.ə. 167^[4] –132^[5]
	II Fərhad VI Arşak	I Mitridatın oğlu	e.ə. 132–127^[5]	İskitlərlə döyüşdə öldürüldü.
	II Artaban VII Arşak	I Friyapatın oğlu	e.ə. 127–126^[5]	Toxarlarlar ilə döyüşdə öldürüldü.
	Vologas(?)^[5] VIII Arşak	I Friyapatın oğlu	e.ə. 126–122^[5]	Midiya, Arran və İberiyanın ilk Arşak kralı
	Artaban(?) IX Arşak	II Artabanın oğlu	e.ə. 122–121	Midiyalılarla döyüşdə öldürüldü.
	II Mitridat X Arşak	II Artabanın oğlu	e.ə. 121^[6]–91
	I Gotarz XI Arşak	II Mitridatın oğlu	e.ə. 91–87
	Artaban(?)^[4] XII Arşak	ehtimal ki Vologas(?)ın oğlu	e.ə. 91–77?
	III Mitridat^[5] XIII Arşak	II Mitridatın oğlu	e.ə. 88–67
	I Orod XIV Arşak	ehtimal ki II Mitridatın oğlu	e.ə. 80–75
	Sanatruk XV Arşak	ehtimal ki Vologas(?)^[4] ın oğlu	e.ə. 77–70
	Arşak(?) ya Vardan(?) ya Vonon(?) XVI Arşak^[4]	?	e.ə. 77–66
	III Fərhad XVII Arşak	Sanatrukun oğlu	e.ə. 70–57	II Orod tərəfindən öldürüldü.
	? XVIII Arşak^[4]	ehtimal ki XVI Arşakın oğlu	e.ə. 66–63
	III Mitridat XIX Arşak	III Fərhadın oğlu	e.ə. 65^[4] –54	II Orod tərəfindən öldürüldü.
	II Orod XX Arşak	III Fərhadın oğlu	e.ə. 57–38	IV Fərhad tərəfindən öldürüldü.
	I Pakor XXI Arşak	II Orodun oğlu	e.ə. 50–38	Romalılarla döyüşdə öldürüldü
	IV Fərhad XXII Arşak	II Orodun oğlu	e.ə. 38–2	Musa tərəfindən öldürüldü.
	II Tiridat XXIII Arşak	ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir	e.ə. 30–25
	Mitridat^[7] XXVI Arşak	ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir	e.ə. 12–9
	Musa	IV Fərhadın prənsesi	e.ə. 2–e. 4
	V Fərhad XXV Arşak	IV Fərhad & Musanın oğlu	e.ə. 2– e. 4
	III Orod XXVI Arşak	ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir	4–6
	I Vonon XXVII Arşak	IV Fərhadın oğlu	8–12
	III Artaban XXVIII Arşak	ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir	10–40
	III Tiridat XXIX Arşak	ehtimal ki II Tiridatın nəslindəndir	35–36
	Kinnam XXX Arşak	III Artabanın oğlu	37
	II Gotarz XXXI Arşak	III Artabanın oğlu	40–51
	I Vardan XXXII Arşak	III Artabanın oğlu	40–46	II Gotarz tərəfindən öldürüldü.
	II Vonon XXXIII Arşak	ehtimal ki III Artabanın oğlu	45–51
	Mitridat^[8] XXXIV Arşak	I Vononun oğlu	49–50
	I Vologas XXXV Arşak	II Vononun oğlu	51–77
	II Vardan XXXVI Arşak	I Vologasın oğlu	55–58
	II Vologas XXXVII Arşak	ehtimal ki I Vologasın böyük oğlu	77–89/90
	II Pakor XXXVIII Arşak	ehtimal ki I Vologasın kiçik oğlu	77–115
	IV Artaban XXXIX Arşak	ehtimal ki I Vologas or III Artaban	80–81
	I Osro XL Arşak	II Pakorun qardaşı	89/90–130
	III Vologas XLI Arşak	?	105–148
	Partamaspat XLII Arşak	I Osronun oğlu	116–117
	IV Mitridat XLIII Arşak	ehtimal ki I Osronun oğlu	130–145
	? XLIV Arşak^[9]	?	140–140
	IV Vologas XLV Arşak	IV Mitridatın oğlu	148–191
	V Vologas XLVI Arşak	IV Vologasın oğlu	191–208
	II Osro XLVII Arşak	ehtimal ki IV Vologasın oğlu	190–195
	VI Vologas XLVIII Arşak	V Vologasın oğlu	208–228	I Ərdəşir tərəfindən öldürüldü.
	V Artaban XLIX Arşak	V Vologasın oğlu	213–226	I Ərdəşir tərəfindən öldürüldü.
	IV Tiridat^[10] L Arşak	IV Vologasın oğlu	217–222

Siyahı:

I Arşak (e.ə 250-211)
I Tiridat (e.ə 246-211)
II Arşak (e.ə 211-185)
Friapatius (e.ə 185-170)
I Fraota (e.ə 170-167)
I Mitridat (e.ə 167-132)
II Fraota (e.ə 132-127)
II Artaban (e.ə 122-121)
II Mitridat (e.ə 121-91)
I Qotarzes (e.ə 91-87)
I Orod (e.ə 80-75)
I Sanatürk (e.ə 77-70)
III Mitridat (e.ə 65-54)
II Orod (e.ə 57-38)
I Pakor (e.ə 50-38)
IV Fraota (e.ə 38-2)
II Tiridat (e.ə 30-25)
Musa (e.ə 2- b.e 4)
V Fraota (e.ə 2- b.e 4)
III Orod (4-6)
I Vanon (8-12)
III Artaban (10-40)
III Tiridat (35-36)
II Qotarzes (40-51)
I Vardan (40-46)
II Vanon (45-51)
I Volagez (51-77)
II Vardan (55-58)
II Volagez (77-89)
II Pakor (77-115)
IV Artaban (80-81)
I Osroez (89-130)
III Volagez (105-148)
IV Mitridat (115-145)
Parfamaspatez (116-117)
II Sanatürk (145-145)
IV Volagez (148-191)
V Volagez (191-208)
II Osroez (190-195)
VI Volagez (208-228)
V Artaban (213-226)

İstinadlar

↑ Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116 и прим. 37
↑ Arrian. Parthica, fr. −1 — Syncellus, c. 539. Цит. по: Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116
↑ ¹ ² Assar, 2004.Assar, 2005. Assar, "Moses of Choren & the Early Parthian Chronology", 2006.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC" Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"
↑ Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC"
↑ Josephus Flavius, Antiquities of the Jews, Book XVI, Ch.8.4
↑ Tacitus, The Annals, 11.10
↑ See: Unknown King (III) ( Arxivləşdirilib 2013-03-27 at the Wayback Machinetəq. AD 140)
↑ See: Tiridates III ( Arxivləşdirilib 2013-11-01 at the Wayback Machinetəq. AD 224 – 228?)

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Arşakilər Parfiya dövlətinin tarixində (fr.)

[1] Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116 и прим. 37

[2] Arrian. Parthica, fr. −1 — Syncellus, c. 539. Цит. по: Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116

[Assar-3] ¹ ² Assar, 2004.Assar, 2005. Assar, "Moses of Choren & the Early Parthian Chronology", 2006.

[Qashqai-4] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"

[AssarQashqai-5] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC" Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"

[6] Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC"

[7] Josephus Flavius, Antiquities of the Jews, Book XVI, Ch.8.4

[8] Tacitus, The Annals, 11.10

[9] See: Unknown King (III) ( Arxivləşdirilib 2013-03-27 at the Wayback Machinetəq. AD 140)

[10] See: Tiridates III ( Arxivləşdirilib 2013-11-01 at the Wayback Machinetəq. AD 224 – 228?)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]