Vikipediya

Arşakilər

Arşakilər sülaləsi — Bizim eradan əvvəl 250-ci ildən eranın 224-cü ilinədək Parfiyada iqtidarda olmuş, Parna əsilli xanədan.

Tarixi redaktə

E.ə. 53-cü ildə Roma sərkərdəsinin Azərbaycana uğursuz yürüşündən sonra Artaşeslər öz hakimiyyətini qısa müddətə bərpa edirlər, lakin E.ə. 36-cı ildə Mark Antoni Azərbaycandan keçib, onu dağıdaraq İrana hücum etdi. Antoni II Artavazdı öldürtdürdü.

63 il ərzində Azərbaycanı ələ keçirmək üçün Roma ilə İran ara-sında müharibələr getmiş və nəhayət, qarşılıqlı sazişə görə hər iki dövlət Ermənistanı öz nüfuz dairəsində saxlamışdı. Azərbaycan Romanın tərkibində qalmış, lakin oranı Parfiya Arşakilər sülaləsinin nümayəndələri idarə etməyə başlamışdı. Sülalənin başcısı İran hökmdarı Vologezin qardaşı Tiridat olmuşdur. 224-cü ildə İranda yeni Sasanilər sülaləsi hakimiyyəti ələ keçirir, lakin Arşakilər sülaləsi Azərbaycanda hakimiyyəti Sasanilərə vermək istəməyərək müharibəyə başlayır. Nəhayət, 297-ci ildə Roma imperiyasının köməyi ilə Arşakilər qələbə qazanır.

Genealogiya redaktə

Arşakilər öz başlanığıclarını mifik Kavi Arşandan götürür.[1]. Арриан упоминает также о том, что парфяне возводили свой род к ахеменидскому царю II Artakserks [2].

Şahları redaktə

Şablon: redaktə

 
The Parthian Empire at its greatest extent
şəkil Ad Ailə münasibəti Hökmranlığı Qeydlər
Arşakilər sülaləsi (247 BC – 228 AD)
  I Arşak

(I Tiridat)

Friyapatın oğlu,

Arşakın nəvəsi (ehtimal ki II Artakserks nəslindəndir)

e.ə. 247–211
  II Arşak

(I Artaban)

I Arşakın oğlu e.ə. 211–185[3]
  I Friyapat

III Arşak

I Tiridatın oğlan nəvəsi e.ə. 185–170[3]
  I Fərhad

IV Arşak

I Friyapatın oğlu e.ə. 170–167[4]
  I Mitridat

V Arşak

I Friyapatın oğlu e.ə. 167[4] –132[5]
  II Fərhad

VI Arşak

I Mitridatın oğlu e.ə. 132–127[5] İskitlərlə döyüşdə öldürüldü.
  II Artaban

VII Arşak

I Friyapatın oğlu e.ə. 127–126[5] Toxarlarlar ilə döyüşdə öldürüldü.
Vologas(?)[5] VIII Arşak I Friyapatın oğlu e.ə. 126–122[5] Midiya, Arran və İberiyanın ilk Arşak kralı
Artaban(?)

IX Arşak

II Artabanın oğlu e.ə. 122–121 Midiyalılarla döyüşdə öldürüldü.
  II Mitridat

X Arşak

II Artabanın oğlu e.ə. 121[6]–91
  I Gotarz

XI Arşak

II Mitridatın oğlu e.ə. 91–87
Artaban(?)[4] XII Arşak ehtimal ki Vologas(?)ın oğlu e.ə. 91–77?
III Mitridat[5] XIII Arşak II Mitridatın oğlu e.ə. 88–67
  I Orod

XIV Arşak

ehtimal ki II Mitridatın oğlu e.ə. 80–75
  Sanatruk

XV Arşak

ehtimal ki Vologas(?)[4] ın oğlu e.ə. 77–70
Arşak(?) ya Vardan(?) ya Vonon(?)

XVI Arşak[4]

? e.ə. 77–66
  III Fərhad

XVII Arşak

Sanatrukun oğlu e.ə. 70–57 II Orod tərəfindən öldürüldü.
?

XVIII Arşak[4]

ehtimal ki XVI Arşakın oğlu e.ə. 66–63
  III Mitridat

XIX Arşak

III Fərhadın oğlu e.ə. 65[4] –54 II Orod tərəfindən öldürüldü.
  II Orod

XX Arşak

III Fərhadın oğlu e.ə. 57–38 IV Fərhad tərəfindən öldürüldü.
  I Pakor

XXI Arşak

II Orodun oğlu e.ə. 50–38 Romalılarla döyüşdə öldürüldü
  IV Fərhad

XXII Arşak

II Orodun oğlu e.ə. 38–2 Musa tərəfindən öldürüldü.
  II Tiridat

XXIII Arşak

ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir e.ə. 30–25
Mitridat[7] XXVI Arşak ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir e.ə. 12–9
  Musa IV Fərhadın prənsesi e.ə. 2–e. 4
  V Fərhad

XXV Arşak

IV Fərhad & Musanın oğlu e.ə. 2– e. 4
  III Orod

XXVI Arşak

ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir 4–6
  I Vonon

XXVII Arşak

IV Fərhadın oğlu 8–12
  III Artaban

XXVIII Arşak

ehtimal ki XIII Arşak III Mitridatın nəslindəndir 10–40
III Tiridat

XXIX Arşak

ehtimal ki II Tiridatın nəslindəndir 35–36
Kinnam

XXX Arşak

III Artabanın oğlu 37
  II Gotarz

XXXI Arşak

III Artabanın oğlu 40–51
  I Vardan

XXXII Arşak

III Artabanın oğlu 40–46 II Gotarz tərəfindən öldürüldü.
  II Vonon

XXXIII Arşak

ehtimal ki III Artabanın oğlu 45–51
Mitridat[8] XXXIV Arşak I Vononun oğlu 49–50
  I Vologas

XXXV Arşak

II Vononun oğlu 51–77
  II Vardan

XXXVI Arşak

I Vologasın oğlu 55–58
  II Vologas

XXXVII Arşak

ehtimal ki I Vologasın böyük oğlu 77–89/90
  II Pakor

XXXVIII Arşak

ehtimal ki I Vologasın kiçik oğlu 77–115
  IV Artaban

XXXIX Arşak

ehtimal ki I Vologas or

III Artaban

80–81
  I Osro

XL Arşak

II Pakorun qardaşı 89/90–130
  III Vologas

XLI Arşak

? 105–148
  Partamaspat

XLII Arşak

I Osronun oğlu 116–117
  IV Mitridat

XLIII Arşak

ehtimal ki I Osronun oğlu 130–145
?

XLIV Arşak[9]

? 140–140
  IV Vologas

XLV Arşak

IV Mitridatın oğlu 148–191
  V Vologas

XLVI Arşak

IV Vologasın oğlu 191–208
  II Osro

XLVII Arşak

ehtimal ki IV Vologasın oğlu 190–195
  VI Vologas

XLVIII Arşak

V Vologasın oğlu 208–228 I Ərdəşir tərəfindən öldürüldü.
  V Artaban

XLIX Arşak

V Vologasın oğlu 213–226 I Ərdəşir tərəfindən öldürüldü.
IV Tiridat[10] L Arşak IV Vologasın oğlu 217–222

Siyahı: redaktə

  • I Arşak (e.ə 250-211)
  • I Tiridat (e.ə 246-211)
  • II Arşak (e.ə 211-185)
  • Friapatius (e.ə 185-170)
  • I Fraota (e.ə 170-167)
  • I Mitridat (e.ə 167-132)
  • II Fraota (e.ə 132-127)
  • II Artaban (e.ə 122-121)
  • II Mitridat (e.ə 121-91)
  • I Qotarzes (e.ə 91-87)
  • I Orod (e.ə 80-75)
  • I Sanatürk (e.ə 77-70)
  • III Mitridat (e.ə 65-54)
  • II Orod (e.ə 57-38)
  • I Pakor (e.ə 50-38)
  • IV Fraota (e.ə 38-2)
  • II Tiridat (e.ə 30-25)
  • Musa (e.ə 2- b.e 4)
  • V Fraota (e.ə 2- b.e 4)
  • III Orod (4-6)
  • I Vanon (8-12)
  • III Artaban (10-40)
  • III Tiridat (35-36)
  • II Qotarzes (40-51)
  • I Vardan (40-46)
  • II Vanon (45-51)
  • I Volagez (51-77)
  • II Vardan (55-58)
  • II Volagez (77-89)
  • II Pakor (77-115)
  • IV Artaban (80-81)
  • I Osroez (89-130)
  • III Volagez (105-148)
  • IV Mitridat (115-145)
  • Parfamaspatez (116-117)
  • II Sanatürk (145-145)
  • IV Volagez (148-191)
  • V Volagez (191-208)
  • II Osroez (190-195)
  • VI Volagez (208-228)
  • V Artaban (213-226)

İstinadlar redaktə

  1. ↑ Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116 и прим. 37
  2. ↑ Arrian. Parthica, fr. −1 — Syncellus, c. 539. Цит. по: Луконин В. Г. Древний и раннесредневековый Иран. М.: «Наука», 1987. 295 стр. — стр. 116
  3. ↑ 3,0 3,1 Assar, 2004.Assar, 2005. Assar, "Moses of Choren & the Early Parthian Chronology", 2006.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC" Qashqai, H., "The successors of Mithridates II"
  6. ↑ Assar, G.R.F., "A Revised Parthian Chronology of the Period 165-91 BC"
  7. ↑ Josephus Flavius, Antiquities of the Jews, Book XVI, Ch.8.4
  8. ↑ Tacitus, The Annals, 11.10
  9. ↑ See: Unknown King (III) ( Arxivləşdirilib 2013-03-27 at the Wayback Machinetəq. AD 140)
  10. ↑ See: Tiridates III ( Arxivləşdirilib 2013-11-01 at the Wayback Machinetəq. AD 224 – 228?)

Həmçinin bax redaktə

Xarici keçidlər redaktə

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Arşakilər&oldid=7266846"