Arya Partiyası
Arya Partiyası (fars. :زب آریا,[1] transliterasiya: Ḥezb-e Āryā) və ya Aria, Ariya Partiyası kimi də tələffüz edilir. İranda mövcud olmuş monarxiya tərəfdarı millətçi partiyadır. Partiya özünün Britaniyapərəst və sərt antikommunist siyasəti ilə seçilmişdir.[6] Partiya o dövrdə İranı idarə edən Pəhləvi sülaləsi tərəfindən maliyyələşdirilmişdir..[8]
| Lideri | Həsən xan Ərfə |
|---|---|
| Quruluş tarixi | 1946[1] |
| Baş qərargah | Tehran, İran |
| İdeologiya |
*Faşizm[2] *Monarxizm[3] * Paniranizm[4] *Antiərəbizm[3] *Antisemitizm[1] * Antikommunizm[1] * İran milliyətçiliyi[3] * Şovinizm [5] * |
| İdeoloji spektr | İfrat sağçılıq |
| Üzv sayı | 300 (1951-ci ildə)[6] |
| Rəngləri | Boz[7] |
| Saytı | paniranist-party.org |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Arya Partiyası da Paniranist Partiyası kimi digər kiçik sağçı partiyalarla birlikdə İran cəmiyyətinin bütün sosial problemlərinin kökünü müsəlmanların İranı fəth etməsində görürdülər.[3]
General Həsən xan Ərfə[a] partiyanın lideri idi.[6] Partiyanın aktiv və güclü hərbi qanadı mövcud idi. Deyhami tərəfindən rəhbərlik edilən bu qanada İran ordusunun zabitlərinin cəlb edilməsin çalışılırdı. Lakin hadisələrin arxasında duran əsl şəxs həsən Axəvi idi. O, 1953-cü ildə Məhəmməd Müsəddiqə qarşı həyata keçirilən çevrilişdə də aktiv rol almışdı.[6] Partiyada önəmli rol oynamış digər məşhur şəxslər arasında Hüseyn Mənüçöhrü, Aminzadə, Yəhyayi, Mahmud Eram kimi şəxslər də var idi.[11]
Partiya üzvləri boz köynək və papaq geyinərək alman nasistlərinin görünüşünü təqlid edirdilər.[7] Bütövlükdə partiyada Milli Sosialist meylləri var idi.[1]
Partiya və Cənubi Azərbaycan
redaktəSosial bazası zəif olan partiyanın İran Azərbaycanında heç bir təşkilatı mövcud deyildi.[12]
Qeydlər
redaktə- ↑ Həsən xan Ərfə Tiflisdə anadan olmuş, atası Qacar imperiyasının diplomatı Mirzə Rza xan Ərfəüddövlə, anası isə Anası Lüdmila Jervisin atası britaniyalı diplomat, anası isə məşhur rus zadəgan ailələrindən olan Demidovlardan olmuşdur. Atası Təbrizdə anadan olsa da, ailənin mənşəyi İrəvan şəhərindəndir. Onun babası Mirzə Rza xan İrəvan şəhərində anadan olmuş, İrəvan ruslar tərəfindən ələ keçirildikdən sonra isə Təbrizə köçmüşdürlər.[9][10]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 3 4 5 Abrahamian, Ervand, The Coup: 1953, the CIA, and the Roots of Modern U.S.-Iranian Relations, The New Press, 2013, 143–147, ISBN 978-1595588265
- ↑ Haddad Adel, Gholamali; Elmi, Mohammad Jafar; Taromi-Rad, Hassan. Political Parties: Selected Entries from Encyclopaedia of the World of Islam. EWI Press. 31 August 2012. səh. 11. ISBN 9781908433022.
- ↑ 1 2 3 4 Samih K. Farsoun; Mehrdad Mashayekhi. Iran: Political Culture in the Islamic Republic. Routledge. 2005. 58–59. ISBN 9781134969470.
- ↑ Bashiriyeh, Hossein. The State and Revolution in Iran (RLE Iran D). Taylor & Francis. 27 April 2012. 14. ISBN 9781136820892.
- ↑ Azimi, 2008. səh. 253
- ↑ 1 2 3 4 Rahnema, Ali. Behind the 1953 Coup in Iran: Thugs, Turncoats, Soldiers, and Spooks. Cambridge University Press. 24 November 2014. 54, 299. ISBN 978-1107076068.
- ↑ 1 2 Middle Eastern Affairs, Council for Middle Eastern Affairs, 1954, səh. 257
- ↑ Gasiorowski, Mark J.; Byrne, Malcolm. Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. 2004. səh. 80. ISBN 0815630182.
- ↑ Çingizoğlu, 2012
- ↑ Azimi, 1986
- ↑ Ali Akbar Dareini. The Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty: Memoirs of Former General Hussein Fardust. Motilal Banarsidass Publ. 1998. 15–16. ISBN 8120816420.
- ↑ "حزب سومکا چگونه در ایران تاسیس شد؟ [İranda SUMKA partiyası necə yaradılıb?]". www.rouydad24.ir. 2024-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2024.
Mənbə
redaktə- Azimi, F., ARFAʿ, ḤASAN, Encyclopaedia Iranica, 1986 (#invalid_param_val)
- Ənvər, Çingizoğlu, Qacarlar dövrünün diplomatları, Bakı: Mütərcim, 2012 (#invalid_param_val)