Avtomatik təkrar qoşma

Avtomatik təkrar qoşma (ATQ) — müəyyən edilmiş müddətdən sonra açılmış açarı yenidən qoşan elektroavtomatika vasitələrindən biridir və birdəfəli, ikidəfəli və ya üçdəfəli ola bilər (bəzi müasir sxemlərdə səkkiz tsiklə qədər mümkündür).

Tətbiqi

Elektrik şəbəkələrindəki bütün zədələnmələri iki növə bölmək olar: dayanıqlı və dayanıqsız . Dayanıqlı zədələnmələrə, əməliyyat personalının və ya qəza xidməti briqadasının müdaxiləsinə ehtiyacı olan zədələnmələr daxildir. Bu cür zədələnmələr zamanla öz-özünə aradan qalxmır və zədələnmiş şəbəkə hissəsinin istismarı mümkün deyil. Bu cür zədələnmələrə xətlərin qırılmaları, xətt hissələrinin, EVX-nin dayaqlarının, elektrik aparatlarının zədələnmələri daxildir.

Dayanıqsız zədələnmələr baş verdikdən sonra qısa bir müddət ərzində öz-özünə aradan qalxması ilə xarakterizə olunur. Bu cür zədələnmələr, məsələn, təsadüfən naqillərin bir-birinə toxunması zamanı baş verə bilər. Bu zaman yaranan elektrik qövsü ciddi ziyan vurmağa imkan tapmır, çünki qısaqapanma meydana gəldikdən bir müddət sonra dövrə rele mühafizəsinin təsiri ilə açılır. Təcrübə göstərir ki, dayanıqsız zədələnmələr bütün zədələnmələrin 50–90% -ni təşkil edir.

Şəbəkənin açılmış hissəsinin gərginliyə qoşulması təkrar qoşma adlanır. Şəbəkənin bu hissəsinin işdə qalmasından və ya təkrar açılmasından asılı olaraq təkrar qoşma uğurlu və uğursuz olur. Buna görə də, təkrar qoşmanın müvəffəq olması zədələnmənin dayanıqsız olmasını, qeyri-müvəffəq olması isə dayanıqlı olduğunu göstərir.

Bunun üçün, təkrar qoşma prosesini sürətləndirmək və avtomatlaşdırmaq üçün avtomatik təkrar qoşma (ATQ) qurğusundan istifadə olunur.

Avtomatik təkrar qoşma qurğusu elektrik şəbəkələrində geniş istifadə olunur. Onların digər rele mühafizə və avtomatika qurğuları ilə birlikdə istifadə olunması, operativ personalın saxlanması ehtiyacını aradan qaldıraraq bir çox yarımstansiyanı tam avtomatlaşdırmağa imkan verdi. Bundan başqa, bəzi hallarda avtomatik təkrar qoşma istismar işçilərinin səhv hərəkətlərindən və ya mühafizə olunan hissədə rele mühafizəsinin səhv işləməsindən yaranan qəzaların qarşısını almağa imkan verir.

EAQQ-də göstərilir ki, 1 kV və daha yüksək işçi gərginlikli bütün hava və kabel-hava xəttləri ATQ qurğuları ilə mütləq təmin edilməlidir. Bundan başqa, transformatorlar, yarımstansiyaların yığma şinləri və elektrik mühərrikləri də ATQ qurğuları ilə təmin olunur.

Təsnifatı

ATQ qurğuları təsir etdiyi fazaların sayından asılı olaraq bölünürlər:

• bir fazalı ATQ — bir açılmış fazanı qoşur (bir fazalı qısa qapanmadan açılma zamanı).
• üç fazalı ATQ — dövrə hissəsinin bütün üç fazasının açılması zamanı.
• kombinəedilmiş — şəbəkə hissəsinin zədələnmə xarakterindən asılı olaraq bir və ya üç fazanı əhatə edir.

Üç fazalı ATQ qurğuları şəbəkənin iş rejimindən asılı olaraq bölünürlər:

• sadə (ÜATQ);
• qeyri-sinxron (QATQ);
• cəldtəsirli (CATQ);
• gərginliyin olmasını yoxlayan (GOATQ);
• gərginliyin olmamasını yoxlayan (GOATQ);
• sinxronizmi gözləyən (SGATQ);
• sinxronizmi tutan (STATQ);
• generatorların və sinxron kompensatorların öz-özünə sinxronlaşdırması ilə birlikdə işləyən ATQ.

ATQ-nin xüsusi növü tezliyə görə avtomatik təkrar qoşmadır (TATQ).

Təkrar qoşmanın neçə dəfə olması tələbindən asılı olaraq ATQ birqat, ikiqat təsirli və s.-ə bölünür. Birqat ATQ daha çox istifadə olunur, lakin bəzi hallarda ikiqat ATQ-dən istifadə olunur.

Açara təsir üsuluna görə ATQ aşağıdakı kimi ola bilər:

• mexaniki — onlar açarın yaylı sürücüsünə quraşdırılır.
• elektriki — açarın qoşma elektromaqnitinə təsir edir.

Mexaniki ATQ-lər ani işlədikləri üçün onların istifadəsi məqsədəuyğun deyildi və müasir mühafizə avtomatika sxemlərində yalnız elektriki ATQ-lər istifadə olunur.

Mühafizə olunan avadanlıqların növünə görə ATQ qurğuları müvafiq olaraq xətlərin ATQ-si, şin ATQ-si, mühərriklərin ATQ-si və transformatorların ATQ-sinə bölünür.

ATQ-nin təsir prinsipi

ATQ sxemlərinin həyata keçirilməsi fərqli ola bilər, bu konkret olaraq hansı sxemə tətbiq edilmə halından asılıdır. 220 kV-a qədər gərginlikli hava xətti açarlarının avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan prinsiplərdən biri də açarın idarəetmə düyməsinin mövqeyini və bu açarın vəziyyətini müqayisə etməkdir. Yəni, açar açıq olduqda ATQ dövrəsinə açarın "bağlı vəziyyətdədir" idarəetmə tərəfinə siqnal daxil olarsa, bu onu göstərir ki, açarın plandankənar (məsələn, qəza) açılması baş vermişdir. Bu prinsip, açarın planlaşdırılmış açılması zamanı ATQ qurğularının işləməməsi üçün tətbiq olunur.

ATQ-yə olan tələblər

Elektrik təchizatı etibarlılığının təmin edilməsi ilə bağlı ATQ sxemlərinə və qurğularına bir sıra tələblər qoyulur. Bu tələblərə aşağıdakılar daxildir:

• ATQ şəbəkənin mühafizə olunan hissəsində qəza açılmaları zamanı mütləq işləməlidir.
• Əgər açar qoşulduqdan sonra dərhal açılıbsa, ATQ işləməməlidir. Belə bir hal dövrədə dayanıqlı zədələnmə olduğunu göstərir və ATQ qurğusunun işi vəziyyəti ağırlaşdıra bilər. Bu tələbi yerinə yetirmək üçün ATQ qurğusu açar qoşulduqdan bir neçə saniyə sonra hazır vəziyyətə gətirilir. Bundan əlavə, operativ personal tərəfindən əməliyyat aparılan zaman ATQ işləməməlidir.
• Bir sıra mühafizələr işləyən zaman ATQ avtomatik olaraq bloklanmalıdır (məsələn, transformatorun qaz mühafizəsindən sonra ATQ-nin işi arzuolunmazdır)
• ATQ qurğuları verilmiş dəfəliklə işləməlidir. Yəni birqat ATQ 1 dəfə işləməlidir, ikiqat — 2 dəfə və s.
• Açarın müvəffəq qoşulmasından sonra ATQ dövrəsi mütləq öz-özünə hazır vəziyyətə qayıtmalıdır .
• ATQ şəbəkənin açılmış hissəsinin cəld bərpa olunmasını təmin edən qoyulmuş dözmə müddəti ilə işləməlidir. Bir qayda olaraq, dözmə müddəti 0.3–5 san.-ə bərabər olur. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bəzi hallarda ATQ-nin işini bir neçə saniyəyə qədər yavaşlatmaq məqsədəuyğundur.

Həmçinin baxın

• AİEQ (açarın imtinasından ehtiyatlandıran qurğu)
• AGLA (asinxron gedişin ləğvi avtomatikası)

Mənbələr

• "Библиотека электромонтера. Автоматическое повторное включение" Овчинников В. В. М. Энергоатомиздат 1987.
• "Автоматика энергосистем" 3-е издание, переработанное и дополненное М. А. Беркович, В. А. Гладышев, В. А. Семенов. М. Энергоатомиздат 1991
• "Релейная защита энергетических систем" Чернобровов Н. В., Семенов В. А. Энергоатомиздат 1998