Bəəs dövründə İraq

Bəəs dövründə İraq
Bəəs dövründə İraq
	الجمهورية العراقية ; al-Jumhūrīyah al-‘Irākīyah ; İraq Cümhuriyyəti
Bayraq	Gerb
	(ərəb. وحدة، حرية، اشتراكية‎) ; azərb. "Birlik, Azadlıq, Sosializm"‎(1968-1991) Allahu Əkbər (1991-2003)
	Himn: Ardulfurataini
Tarixi
• 17 iyul hadisəsi	17 iyul 1968
• İran-İraq müharibəsi	1980-1988
• Körfəz müharibəsi	1990-1991
• Bağdadın işğalı	9 aprel 2003
Rəsmi dilləri	ərəb dili;
Paytaxt	Bağdad
İdarəetmə forması	təkpartiyalı sistem, prezidentli rejim
Prezident	Əhməd Həsən Əl-Bəkr; Səddam Hüseyn;
Sahəsi
• Ümumi	434,072 km²
Əhalisi
• Əhali	25,175,000 nəfər
Valyuta	İraq dinarı

Bəəs dövründə İraq və ya İraq Cümhuriyyəti — İraq tarixində ölkənin Ərəb Sosialist Bəəs Partiyası tərəfindən 1968-2003 illər arasında idarə edilən dönəmdir.İraq və Suriya qolu olan bu Partiya, İraqda Səddam Hüseyn rejiminin dağılması sonrası dağıdılıb.

Ümumi məlumat

İraq prezidenti Əbdül Rəhman Arif və İraqın Baş naziri Tahir Yəhya, əvvəllər 1963-cü ildə hakimiyyəti ələ keçirən və ilk növbədə başçılıq etdiyi Bəəs Partiyasından Əhməd Hassan əl-Bəkrin rəhbərliyi ilə 17 İyul dövlət çevrilişi zamanı devrildi. -Bəkr, onun lideri və Səddam Hüseyn.Səddam partiyanın kəşfiyyat xidmətlərinin de-fakto rəhbəri vəzifəsindən keçərək 1970-ci illərin ortalarına qədər ölkənin de-fakto lideri oldu və 1979-cu ildə prezident vəzifəsində əl-Bəkrə müvəffəq olduqda de jure lider oldu. Əl-Bəkrin de jure hakimiyyəti dövründə ölkənin iqtisadiyyatı böyüdü və İraqın ərəb dünyasında mövqeyi artdı. Bununla yanaşı, bir neçə daxili amillər ölkənin sabitliyinə təhdid yaratdı, bunların arasında ölkənin İranla qarşıdurması və İraqın öz şiə müsəlman icması daxilindəki fraksiyaları var. Xarici problem İran-İraq müharibəsinə töhfə verəcək İranla sərhəd münaqişəsi idi.

Səddam Hüseyn 1979-cu ildə İraqda şiələrin başçılıq etdiyi hökumət əleyhinə etiraz dalğaları dövründə İraqın Prezidenti, İnqilab Komandanları Şurasının sədri, Baş nazir və Bəəs Partiyasının Regional Komandanlığının baş katibi oldu. Təbiətcə rəsmi olaraq dünyəvi olan Bəəs Partiyası etirazları sərt şəkildə repressiya etdi. Digər bir siyasət dəyişikliyi İraqın şiə müsəlman ölkəsi olan İrana qarşı xarici siyasətidir. Münasibətlərin pisləşməsi nəhayət 1980-ci ildə İraqın İrana genişmiqyaslı bir hücumu ilə başladığı İran-İraq müharibəsinə səbəb oldu. 1979-cu il İran inqilabından sonra iraqlılar iranlıların zəif olduqlarını və bununla da öz orduları üçün asan bir hədəf olduğunu düşünürdülər. Bu anlayış səhv olduğunu sübut etdi və müharibə səkkiz il davam etdi. Müharibə zamanı İraqın iqtisadiyyatı pisləşdi və ölkə müharibə səylərini maliyyələşdirmək üçün xarici ianələrdən asılı oldu. 1988-ci ildə atəşkəs əldə edilərkən, vəziyyət quo ante bellum ilə nəticələnən müharibə dayandırıldı.

Müharibə başa çatdıqda, İraq iqtisadi depresiyanın içində oldu, xarici ölkələrə milyonlarla dollar borcu oldu və kreditorlarını qaytara bilmədi. Müharibədən sonra neft hasilatını qəsdən artıran, beynəlxalq neft qiymətlərini aşağı salan Küveyt İraq iqtisadiyyatını daha da zəiflətdi. Buna cavab olaraq Səddam Küveytə təhdid etdi ki, neft hasilatını azaltmayacağı təqdirdə İraqı işğal edəcək. Danışıqlar pozuldu və 2 Avqust 1990-cı ildə İraq Küveytə hücum etdi. Nəticədə beynəlxalq reaksiya İraqın itirdiyi Fars körfəzi müharibəsinə səbəb oldu. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Bəəsçi İraq rejimini zəiflətmək üçün müharibədən sonrakı dövrdə iqtisadi sanksiyalara başladı. 1990-cı illərdə ölkənin iqtisadi vəziyyəti pisləşdi və 21-ci əsrin əvvəlində bir neçə dövlət BMT-nin sanksiyalarına məhəl qoymadığı üçün İraq iqtisadiyyatı yenidən inkişaf etməyə başladı. 2001-ci il 11 sentyabr hücumlarından sonra ABŞ "Terrorizmlə Qlobal Müharibə" başlatdı və İraqı "Şərin Axsi" nin bir hissəsi olaraq etiketlədi. 2003-cü ildə ABŞ və koalisiya qüvvələri İraqa hücum etdilər və Bəəsçi İraq rejimi bir aydan az bir müddət sonra devrildi

Tarixi

İraq tarixindəki əvvəlki dövlət çevrilişlərindən fərqli olaraq, 17 İyul İnqilabı olaraq adlandırılan 1968 çevriliş, Con Coughlin'in fikrincə "nisbətən vətəndaş davası" idi. Çevriliş 17 iyul erkən saatlarda, bir sıra hərbi hissələr və mülki bayatçılar bir neçə əsas hökumət və hərbi binaları ələ keçirdikdən sonra başladı; bunlara Müdafiə Nazirliyi, elektrik stansiyası, radio stansiyaları, şəhərin bütün körpüləri və "bir sıra hərbi bazalar" daxildir. Bütün telefon xətləri saat 03: 00-da kəsildi, bu vaxt bir neçə tankın Prezident Sarayının qarşısında dayanması əmri verildi. İraqın o zamankı prezidenti Əbdül Rəhman Arif, Respublika Qvardiyasının şənli üzvləri "vaxtından əvvəl zəfər" içərisində havaya atəş açmağa başlayanda zərbəni əvvəlcədən bilirdi. Əməliyyatın lideri Əhməd Həsən əl-Bəkir Arif-ə əməliyyatlar bazasındakı hərbi rabitə vasitələri vasitəsilə vəziyyəti barədə məlumat verib. Arif daha çox vaxt istədi, dəstək almaq üçün digər hərbi hissələrlə əlaqə saxladı. Qısa müddətdə bəlli oldu, qarşı çıxdı və təslim oldu. Arif əl-Bəkirə zəng edərək istefa vermək istədiyini söylədi; minnətdarlığını göstərmək üçün əl-Bəkr təhlükəsizliyinə zəmanət verdi. əl-Bəkrin müavinləri Hardan əl-Tikriti və Saleh Ömər əl-Əli, Arif-ə bu mesajı şəxsən vermək əmr edildi. Arif və həyat yoldaşı və oğlu tez bir zamanda mümkün olan ilk reyslə İngiltərənin London şəhərinə göndərildi. Daha sonra səhər bir bəəsçi bir veriliş yeni bir hökumətin qurulduğunu elan etdi. Zərbə o qədər asanlıqla həyata keçirildi ki, həyatını itirmədi.

Zərbə ordunun verdiyi töhfələr səbəbindən müvəffəq oldu; Ərəb Sosialist Bəəs Partiyası öz-özünə hakimiyyəti ələ alacaq qədər güclü deyildi. Bəəs Partiyası hərbi kəşfiyyat rəhbərinin müavini Abd ar-Razzaq an-Naif və Respublika Qvardiyasının başçısı İbrahim Daud ilə anlaşma əldə edə bildi. Həm Naif, həm də Davud Arifin və Tahir Yəhya hökumətinin uzunmüddətli yaşaması qanlı göründüyünü bilirdi, eyni zamanda çevrilişin uğurlu olacağı təqdirdə bəəsçiların onlara ehtiyac duyduğunu bilirdi. Zərbədə iştirak etdiyinə görə Naif, çevrilişdən sonra Baş nazir vəzifəsinə mükafat olaraq verilməsini və gücünün bir simvolu olaraq verilməsini tələb etdi. Daud da bir yazı ilə "mükafatlandırıldı"; müdafiə naziri oldu. Ancaq hər şey Naif və Daudun planına uyğun getmirdi; əl-Bəkr gizli iclasda Baas rəhbərliyinə ikisinin ya "inqilab zamanı və ya sonra" ləğv olunacağını bildirmişdi.

əl-Bəkr, zərbənin hərbi əməliyyatının lideri olaraq Bəəs Partiyasının regional katibi vəzifəsini qorudu və İnqilab Komandanlığı Şurasının sədri, Prezident və Baş nazir vəzifələrinə seçildi. Zərbədən dərhal sonra əl-Bəkr və Naif arasında güc mübarizəsi baş verdi. Bütün praktikada Naifin üst əli olmalı idi; hörmətli bir zabit idi və ortaq əsgər tərəfindən dəstəklənir. əl-Bəkr isə Naif, Daud və tərəfdarlarından daha hiyləgər, inandırıcı və mütəşəkkil olduğunu sübut etdi.Əl-Bəkrin vəzifədəki ilk qərarlarından biri Respublika Qvardiyasına 100-dən çox yeni zabit təyin etmək idi. Səddam Hüseyn, bu sırada düşmənlərinə qarşı mübarizə aparmaq üçün partiyanın təhlükəsizlik və kəşfiyyat təşkilatını qurmaq üçün çalışdı. İyulun 29-da Daud, İsraillə Altı Günlük Müharibədən sonra orada olan İraq qoşunlarını yoxlamaq üçün İordaniyaya getdi. Ertəsi gün Naif, Əl-Bəkr ilə birlikdə Prezident Sarayında nahar yeməyi üçün dəvət olundu, bu müddətdə Səddam üç yoldaşıyla otağa girərək Naifi ölümlə hədələdi. Naif ağlamaqla cavab verdi; "Dörd uşağım var". Səddam yaşamaq istədiyi təqdirdə Naifdən dərhal İraqı tərk etməyi əmr etdi.Naif uyğunlaşdı, Mərakeşə sürgün edildi. 1973-cü ildə bir sui-qəsd cəhdi uğursuz oldu, ancaq 1978-ci ildə Səddamın əmri ilə Londonda öldürüldü. Daud da oxşar taleyi bölüşdü və Səudiyyə Ərəbistanına sürgün edildi. Bəəsçi heç bir halda qələbə ilə təmin olunmurdu; Naif tərəfdarlarından biri ona qarşı edilən əməliyyatdan xəbərdar olsaydı, Bağdad, tarixçi Con Coughlin'in sözləri ilə desək, "çirkin bir qan axınının mərkəzinə çevrilə bilərdi.

əl-Bəkr Səddamın yeni qurulan partiya təhlükəsizlik aparatı və xüsusi xidmət orqanlarının köməyi ilə partiyadakı mövqeyini möhkəmləndirdi. 1968-in əksəriyyəti Bəəsçi olmayan düşüncə və qrupları repressiya etmək üçün istifadə edilmişdir; məsələn, Səddamın əmri ilə Nasiristlərə və kommunistlərə qarşı bir kampaniya başlandı.Hökumət tərəfindən bir neçə casus sahəsi yaradıldı; "tutulan" casuslar dövlətə qarşı bir sionist hiyləsinin bir hissəsi olmaqda günahlandırıldı.İraq Kommunist Partiyası (ICP) yeni Bəəsçi Hökumətə şübhə ilə yanaşdı, çünki üzvlərinin çoxu 1963-cü ildə Bəəsçi Hökumətinin onlara qarşı başlatdığı anti-kommunist kampaniyasını xatırladılar. Hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra əl-Bəkir ICP-yə təklif etdi yeni hökumətdəki kabinet vəzifələri; ICP bu təklifi rədd etdi. əl-Bəkr İCP və kommunist simpatizanlarına qarşı sistematik bir kampaniya başlatmaqla cavab verdi. Lakin, tarixçi Çarlz Trippin "İraq Tarixi" kitabında qeyd etdiyi kimi, kampaniya "maraqlı bir oyuna" başladı və bunun nəticəsində hökumət 1972-1973-cü illərdə ICP-nin Milli Proqressiv Cəbhəyə üzv olmasını təklif etdiyi və qəbul edildiyi zaman partiyanı təqib etdi və mühakimə etdi. (NPF). Bu "maraqlı oyun" un səbəbi Bəəs Partiyasının ICP-nin həqiqətən olduğundan daha təhlükəli olduğuna inamı idi. Əziz əl-Haci ICP-dən ayrıldıqda, İraq Kommunist Partiyasını (Mərkəzi Komandanlığı) qurdu və hökumətə qarşı "xalq inqilabi müharibəsi" başladığı zaman lazımi şəkildə əzildi. 1969-cu ilin aprelinə qədər "xalq inqilabi" qiyamı darmadağın edildi və əl-Haci inanclarını açıq şəkildə geri çəkdi. Bu anti-kommunist siyasətinin başqa bir səbəbi Bəəs Partiyası üzvlərinin çoxunun kommunistlərə və ya digər sosialist qüvvələrə açıq rəğbət göstərmələri idi. Halbuki, bu mərhələdə nə əl Bəkr, nə də Səddam partiyanın daxilində populyar olmayan bir siyasət başlatmaq üçün kifayət qədər dəstək almadı; Bəəs Partiyasının Yeddinci Regional Qurultayında həm Bəkr, həm də digər aparıcı Bəəsçilar "radikal sosializm" ə dəstək olduqlarını ifadə etdilər.

1970-ci illərin ortalarından sonlarına qədər Səddamın Bəəs Partiyası və hökumət daxilindəki gücü artdı; əl-Bəkr prezident, Bəəs Partiyasının lideri və İnqilab Komandanlığı Şurasının sədri olaraq qalmasına baxmayaraq, ölkənin de-fakto lideri oldu. 1977-ci ildə, şiələrin hökumətə qarşı etiraz dalğalarından sonra əl-Bəkr Müdafiə Nazirliyinə nəzarəti əlindən aldı; Səddamın kürəkəni Adnan Xayrallah Tülfə müdafiə naziri təyin edildi. Bu təyinat Bəəs Partiyası və hökumətin klan xarakterini vurğuladı. Səddamın bəxtindən fərqli olaraq, əl-Bəkrin sahibləri puç olmuşdular. Əl-Bəkrin səhhətinin pis olması barədə şayiələr ölkədə yayılmağa başladı. 1977-ci ilin sonlarında əl-Bəkir prezident vəzifəsi ilə ölkəyə az nəzarət etdi. 1979-cu ilə qədər Səddamın prezident olmamasının səbəbi Səddamın özünün etibarsızlığı ilə izah oluna bilər.Özünü de jure dövlətinin başçısı təyin etməzdən əvvəl Səddam anti-kommunist kampaniyası başlatdı; ICP real gücə malik deyildi və rəhbər şəxslərin əksəriyyəti ölkəni tərk etmiş və ya Baas hökuməti tərəfindən həbs edilmiş və ya edam edilmişdi. Kampaniyanın mərkəzində İCP deyil, Səddamı dəstəkləməyən Bəəsçilar da iştirak edirdi. Səddam 1978-ci ildə oxşar sol qanadların sadiqliyinin harada olduğunu yoxlamaq üçün oxşar kampaniyaya başlamışdı: Bəəsçilik və ya sosializm. Kampaniyanın ardından Səddam Misir və İsrail dövləti arasındakı Kamp David Sazişlərini tənqid edərək Naserizm və Qamal Abdel Nasser bayrağı altında ilk dəfə Ərəb dünyası səhnəsinə girdi.

İran İnqilabına cavab olaraq, İraqdakı bir neçə şiə, ölkənin bəzi bölgələrində Bəəs Partiyasının dağılmasına səbəb olan sünni başda olmaqla bir hökumət olaraq gördüklərinə qarşı üsyan etdilər. Məhz bu vəziyyətdə Səddam Bəəs Partiyasının lideri və İnqilab Komandanlığı Şurasının sədri vəzifələrini öz üzərinə götürdü.İzzat İbrahim əd-Duri sədr müavini vəzifəsinə (Qərbdə vitse-prezident vəzifəsinə bərabər) irəli çəkildi. Əl-Bəkirin (Səddama qarşı çıxan İraq Baatistlərinin köməyi ilə) Hafiz Əsədini özünün varisi təyin etməyi planladığı barədə şayiələr də var idi. Səddam hakimiyyəti ələ keçirdikdən dərhal sonra Bəəs Partiyasının 60-dan çox üzvünə və hökumət rəhbərliyinə Əsəd və Dəməşqdə yerləşən Bəəs Partiyası ilə birlikdə İraq əleyhinə Bəəsçi sui-qəsd hazırlamaqda ittiham edildi.

Prezidentliyini qəbul etdikdən sonra Səddamın ətrafında şəxsiyyət dini yaradılmışdır. O, millətin atası və geniş şəkildə İraq xalqının nümayəndəsi kimi təmsil olunurdu. İraq təbliğat maşını tərəfindən dəstəklənən onun imicini möhkəmləndirmək üçün milli qurumlar (məsələn, Milli Məclis) quruldu. Bəəs Partiyası da şəxsiyyət mədəniyyətinə töhfə verdi; 1979-cu ilə bu ümummilli bir təşkilat idi və Səddam tərəfdarı ədəbiyyatın təbliğat mərkəzinə çevrildi.Təbliğat-təşviqat kampaniyası (ən azından əvvəlində) bir çox iraqlı üçün ümumi bir milliyyət hissi yaratdı. Şiə etirazları bu təbliğat kampaniyaları tərəfindən dayandırılmadı və İranda bir İslam Respublikasının qurulması bir çox şiələrin sünni hökumətə qarşı durmasına təsir etdi. Əvvəlcə İran və İraq arasında münasibətlər kifayət qədər yaxşı idi, lakin ideoloji fərqlər əbədi gizlədilə bilmədi. İranın yeni rəhbərliyi şiə islamçılardan, İraq Bəəsçiları isə dünyəvi idilər. İran, İraq hökumətinin İraq İslamçı Şiələrinə qarşı davam edən repressiyalarından narahat oldu.1980-ci ilin əvvəllərində iki ölkə arasında bir neçə sərhəd toqquşması baş verdi. İraq yeni qurulan İranı "zəif" hesab etdi; ölkə davamlı vətəndaş iğtişaşları vəziyyətində idi və İran rəhbərləri siyasi baxışlarına görə minlərlə zabit və əsgəri təmizləmişdilər.

İran-İraq müharibəsinin İraqın sürətli bir qələbəsi ilə nəticələnəcəyi ehtimal edilir. Səddamın planı İraqın Fars körfəzindəki və ərəb-dünya səhnəsindəki mövqeyini gücləndirmək idi. Tez bir qələbə İraqın 1975-ci ildə İrana itirdiyi bir ərazidə olan bütün Şatt əl-Ərəb üzərində nəzarəti bərpa edəcəkdir. 17 sentyabr 1980-ci ildə Milli Məclisin iclasında Səddam, 1975-ci il müqaviləsini ləğv etdi. Səddam İran hökumətinin "sağ qalmaq üçün ayrılmaq məcburiyyətində qalacağına" inanırdı. Bu görüş təkcə səhv deyildi, ancaq İraq ordusunun gücünü həddən artıq qiymətləndirdi; İran hökuməti işğalı inqilabın özünün və bütün nailiyyətlərin sınağı olaraq gördü. Hərbi plan qaçılmaz olduğunu sübut etdi; İraq İraqın işğalı zamanı İran hökumətinin tez dağılacağına inanırdı, bu baş vermədi. Səddam, "nadir səmimi bir anda,çox etiraf etdi". Müharibə planlaşdırıldığı kimi getməyincə, İraq vəziyyətə münasibətini yenidən təsdiqlədi və müharibədə qalib gəlməyin "milli şərəf" məsələsi olduğunu iddia etdi. Bəəsçi rəhbərliyin əksəriyyəti (və Səddamın özü də) hələ də İraq qüvvələrinin ağırlığı altında İranın dağılacağına inanırdılar.

1982-ci ildə İran əks hücuma keçdi və iraqlıları yenidən İraqa sürməyə müvəffəq oldu. Təkcə bu il təxminən 40.000 iraqlı əsir alındı. 1982-ci ildəki məğlubiyyətlər İraqa zərbə oldu. Neftin qiymətinin düşməsi (və artan hərbi büdcə) üzündən iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə İraqda yaşayış səviyyəsi pisləşdi. İnqilab Komandanlığı Şurası və Baas Hərbi Komandanlığı, Regional Komandanlıq və Milli Komandanlıq 1982-ci ildə fövqəladə iclasda (Səddamın iştirakı olmadan) İran hökumətinə atəşkəs təklifinin mümkünlüyünü müzakirə etmək üçün bir araya gəldi. İclasda atəşkəs təklifi İran hökuməti tərəfindən rədd edildi. Təklif qəbul edilsəydi Səddam, siyasi komandanlıq olmazdı, çünki Regional Komandanlıq, Milli Komandanlıq və İnqilab Komandanlığı Şurasının bütün üzvləri tərəfindən dəstəkləndi. Bu zaman Hüseyin keçmiş prezident olan əl-Bəkrə yol açmaq üçün prezident olaraq istefa verəcəyi ilə bağlı şayiələr yayılmağa başladı. Hadisələrin sübut olunduğu kimi, bu baş vermədi və əl-Bəkr 1982-ci ildə müəmmalı şəraitdə öldü.Münaqişə zamanı qan töküldü Səddamın ikinci oğlunun qayınatası Maher Abd al-Rashid'in başçılıq etdiyi bir qarışıqlığa səbəb oldu.Rəşid ictimai tənqidlərə başladı və iddia etdi ki, Səddamın hərbi işlərə qarışmaması halında can itkisinin qarşısı alınar. Hərbçilərlə bu qarşıdurma, hərbi planlaşdırmanın Bəəsçi-liderlik müdaxiləsindən daha böyük müstəqilliyinə səbəb oldu. Bir qədər sonra İraq Hərbi Hava Qüvvələri növbəti dəfə hava üstünlüyü yaratdı.Hadisələrin dönüşü İraq hökumətinin üsyan etdiyi İraq Kürdüstanına yönəlməsinə səbəb oldu. Səddam əmisi oğlu Əli Həsən əl-Məcidi Kürdüstanda hərbi rəis təyin etdi. əl-Məcid əl-Ənfal kampaniyasına başladı; mülki şəxslərə qarşı kimyəvi silah istifadə edilmişdir. 1988-ci ilin aprelində İraqdakı bir sıra hərbi qələbələrdən sonra İraq və İran arasında atəşkəs razılaşdırıldı; müharibə ümumiyyətlə "status-kvo ante bellum" hesab olunur.

İran-İraq müharibəsindən sonra Küveyt qəsdən ölkənin neft hasilatını artırdı; bu, neftin beynəlxalq qiymətinin aşağı düşməsinə səbəb oldu. Səddam, neft hasilatını artırmaqda davam edərsə (Küveyt buna baxmayaraq) Küveyti işğal edəcəyi ilə hədələyərək reaksiya verdi. Səddamın hərbi gücündən qorxaraq Səudiyyə Ərəbistanı Küveyti neft hasilatını azaltmağa inandırdı. Ancaq Küveyt neft hasilatını azaltdıqda Venesuela hasilatı artırdı. Səddam daha sonra İraqı birləşdirmək iddiası ilə ölkənin iqtisadi problemlərini həll etmək üçün Küveytin işğalını əmr etdi; Küveyt bir çox iraqlılar tərəfindən İraqın bir hissəsi hesab olunurdu.18 iyul 1990-cı ildə Səddam Küveytdən oğurladığı neftə görə İraqdan pul tələb etməsini tələb etdi və İraqın Küveytdəki borcunu ləğv etdi. Küveyt rəhbərliyi cavab vermədi və 2 avqust 1990-cı ildə İraq hərbi qüvvələri Küveytə hücum etməyə başladı. İşğal beynəlxalq bir etiraz səslənməsinə səbəb oldu; Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Amerika Birləşmiş Ştatları və İngiltərə işğalı qınadı və İraqa qarşı sanksiyalar tətbiq etdi və Sovet İttifaqı və bir sıra ərəb dövlətləri də işğalı qınadı. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Prezidenti George H. W. Buş, İraq qoşunlarının Küveytdən dərhal çıxarılmasını və Küveyt hökumətinin bərpasını tələb etdi; Səddam Küveytin İraq vilayətinə çevrilməsi ilə cavab verdi. Körfəz müharibəsi bir ildən az müddətdə müharibəni qazanmağı bacaran ABŞ-nin rəhbərlik etdiyi koalisiya tərəfindən başladıldı.

Fevralın 24-də axşam Safvan şəhərində Körfəz müharibəsi atəşkəsinin imzalanmasından bir neçə gün əvvəl Səudiyyə Ərəbistanın mərkəzli Azad İraq Səsi radiosu (Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi tərəfindən maliyyələşdirilir və idarə olunur) iraqlılara ayağa qalxmaq və mesaj göndərdi. Səddamı devirmək. Radiodakı natiq Bəəs Partiyasının və hakim İnqilab Komandanlıq Şurasının keçmiş üzvü Salah Ömər əl-Əli idi. Əl-Əlinin mesajı iraqlıları "İraqın cinayətkar tiranı" devirməyə çağırdı. Əl-Əlinin radio yayımı iraqlıları "inqilab" etməyə təşviq etdi və "Səddam fəlakətin İraqdakı hər küçəyə, hər evə və hər ailəni əhatə etdiyinə əmin olduqda döyüş bölgəsindən qaçacağını" iddia etdi. ABŞ-nin tərəfində olduğuna inanaraq, Səddamın hakimiyyətinə qarşı ümumxalq üsyanı 1991-ci ilin martında başlandı, Səddamın sadiq qüvvələri tərəfindən repressiya edildi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Səddam qüvvələrinin irəliləməsini dayandırmaq üçün uçuşa qadağan bölgə qurdu. İraq Kürdüstanını işğal etmək əvəzinə, Kürd Muxtar Respublikası quruldu və minlərlə İraq əsgəri İraq-Kürd sərhəddində yerləşdi.Üsyanın yatırılması minlərlə insanın evlərindən, əksəriyyəti Türkiyə və ya İrana qaçmasına səbəb oldu. 2 və 3 aprel 1991-ci ildə Türkiyə və İran müvafiq olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurasında məsələ qaldırdılar. Təhlükəsizlik Şurası, İraqın beynəlxalq humanitar təşkilatlara girməsinə icazə verməsi və hökumətin repressiyaları barədə açıq şəkildə bildirməli olduğu 688 saylı qətnamə qəbul etdi.

1999-cu ilin əvvəlində İraq təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən Məhəmməd Məhəmməd Sadeq əl-Sədrin öldürülməsindən sonra daha bir iğtişaş dövrü yaşadı.

11 sentyabr hücumlarının ardından ABŞ prezidenti Corc Buş (oğul) Səddamı pislik Axisinə daxil etdi. 2002-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası İraqın BMT-nin tələb etdiyi öhdəlikləri yerinə yetirmədiyini bildirən 1441 saylı qətnamə qəbul etdi. ABŞ və İngiltərə 1441 saylı qətnamədən müharibə üçün bir bəhanə kimi istifadə edəcəklər. 2003-cü ildə ABŞ-nin ölkəyə hücumu Bəəs Partiyası və Səddamı yeraltı vəziyyətə gətirməyə məcbur etdi.Səddam həmin il sonra tutuldu və 2006-cı ildə edam edildi.

Siyasət

1970 İraq Konstitusiyasında İraqın keçid inkişaf mərhələsində olduğu bildirildi; Bəəsçi ideologiyasında, keçid mərhələsi ərəb xalqının bir ərəb millətini qurmaq üçün birləşdiyi zamandır. Keçid dövrünün sonu daimi bir konstitusiya ilə qeyd ediləcək; 1970-ci il konstitusiyası yalnız müvəqqəti idi. Bəəs Partiyası bütün hökumət qurumlarına hakim idi və ölkədə ən yüksək qərar qəbul edən orqan İnqilab Komandanlıq Şurası (RCC) idi. RCC Bəəs Partiyası tərəfindən idarə edildi; RCC üzvləri Bəəs Partiyasının Regional Komandanlığının üzvləri olmalı idi. Səddam Hüseyn, İraqın Prezidenti olaraq həm də RCC sədri və Bəəs Partiyasının Regional (və Milli) Komandanlığının Baş katibi idi.RİH daxilindəki bütün qərarlar səsvermə yolu ilə qəbul edilməli idi; bir təklif yalnız RC üzvlərinin üçdə ikisi lehinə səs verdikdə qəbul edilə bilər. Nazirlər Kabineti, RC'nin ona təqdim etdiyi əmrləri yerinə yetirmək üçün əmrləri əsasında kabinet quruldu. İraq xalqı tərəfindən demokratik şəkildə seçilmiş (nəzəri olaraq) bir Milli Məclis mövcud idi; problem, RİH-nin Milli Məclisin nə qədər (və ya az) gücə qərar vermə səlahiyyətinə sahib olması idi.

1970-ci il konstitusiyası Bəəsçi İraqı Bəəsçi sosialist cəmiyyətinin qurulmasına həsr olunmuş "suveren xalq demokratik respublikası" elan etdi. Dövlət rəsmi olaraq dünyəvi olmasına baxmayaraq, İslam ölkənin dövlət dini elan edildi (dini etiqad azadlığı qəbul edildi). Təbii ehtiyatlar və əsas istehsal vasitələri İraq xalqına aid olduğu müəyyən edildi. İraq hökuməti milli iqtisadiyyatı istiqamətləndirmək və planlaşdırmaq üçün məsuliyyət daşıyırdı. RİH sədri öldü və ya işə yararsız olduqda, ardıcıl olaraq ilk olaraq RİH sədrinin müavini oldu. Bəəsçilığın hökmranlığı altında yalnız iki RCC sədr müavini var: Səddam (1968-1979) və İzzat İbrahim əd-Duri (1979-2003).

İraq, İraqın rəhbərlik etdiyi Ərəb Sosialist Bəəs Partiyasının hakimiyyəti altında tək partiyalı bir dövlət idi.Regional Komandanlıq (RC, Bəəs Partiyasının İraq Regional Şöbəsinin aparıcı orqanı) partiyanın ən yüksək qərar qəbul etmə orqanı idi; Partiyanın regional qurultayında Regional Komandanlıq üzvləri 5 illik müddətə seçildi. Regional katib (adətən baş katib adlanır) Regional Komandanlığın rəhbəri idi, iclaslarına rəhbərlik edir və Bəəs Partiyasının İraqdakı regional şöbəsinin rəhbəri idi. Nəzəriyyə baxımından Regional Komandanlığın üzvləri partiya qurultayına cavabdeh idilər, lakin praktikada qurultaya nəzarət edirdilər və rəhbərlik tez-tez nəticələrini əvvəlcədən qərar verirdi. Partiyanın Milli Komandanlığı, nəzəri olaraq, ən yüksək qərar qəbul edən orqandır. Pan-ərəb Baas hərəkatını əlaqələndirmək üçün məsuliyyət daşıyırdı. Bütün Milli Komandanlıq üzvləri fərqli bölgə (Bəəsçi etimologiyasında "ölkə" mənasını verir) bölgələrindən gəlmişdilər; Məsələn, həmişə Bəəs Partiyasının İordaniya Regional Şöbəsini təmsil edən bir üzv var idi. 1966-cı ildə Bəəs Partiyasının nizamlanması (Baas hərəkatını İraqın idarə etdiyi bir qola və Suriyanın başına gətirilən bir qola ayıran) səbəbiylə Milli Komandanlıq heç vaxt bütün Baas hərəkatını idarə etmədi; qərargahı Suriyada başqa bir Baas hərəkatına əmr verən Milli Komandanlıq var idi. Digər problem İraq və Suriyadakı Milli Komandanlıqların ölkənin müvafiq regional komandanlıqlarının nəzarəti altında olması idi.

Milli Mütərəqqi Cəbhə (NPF) 17 iyul 1973-cü ildə (17 İyul İnqilabının beşinci ildönümü) qurulan İraq Bəəs Partiyasının rəhbərlik etdiyi məşhur bir cəbhə idi. NPF nizamnaməsini Əhməd Hassan əl-Bəkr (Bəəs Partiyasını təmsil edən) və Əziz Məhəmməd (İraq Kommunist Partiyasının birinci katibi və ya ICP) imzaladılar. Bəəsçi bir qəzet olan Əl-Tawrahda nizamnamə inqilab üçün bir müvəffəqiyyət olaraq qarşılandı.ICP ən çox iştirak edən tərəf idi; lakin 1979-cu ilin martında NPF-ni tərk etdi. Rəsmi olaraq müstəqil bir təşkilat olanda (və yeganə Bəəsçi olmayan siyasi forum), NPF rəhbərliyi tamamilə Bəəsçı üzvlərdən və ya Bəəsist sadiqlərdən ibarət idi. Təşkilatın məqsədi Bəəsçi rejimə xalq dəstəyinə bənzəmək idi. NPF-nin mövcudluğu müddətində Naim Haddad onun baş katibi idi.

İraq müxalifəti üç formada özünü göstərdi: rejimə qarşı partizan müharibəsi; təxribat və ya terror aktları; və İraq Ordusundan və ya Xalq Ordusu və Fedayeen Saddam kimi ölkənin hərbiləşdirilmiş qüvvələrindən qaçmaq. Ən böyük müxalif qüvvələrin qərargahı Kürd Demokrat Partiyası (KDP) və Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyinin təmsil etdiyi qərargah İraq Kürdüstanında yerləşirdi. Rejimə qarşı çıxan digər təşkilatlar İraq Kommunist Partiyası (ICP), əl-Da'va Partiyası (qərargahı Tehranda) və Ümma Partiyası (Londonda yerləşir) idi. İraq müxalifətinin problemlərindən biri müxalif qruplar arasında ittifaq olmaması idi (baxmayaraq ki, bəzi ittifaqlar mövcud idi - məsələn, ICP və KDP arasında). Bu ittifaq ICP-nin qərargahını İraq Kürdüstanına köçürməsinə səbəb oldu, çünki İraqın digər ərazilərindəki fəaliyyətləri müntəzəm olaraq repressiya edildi. Bəəsçi rejim, İran-İraq müharibəsinin sona çatması ilə 1991-ci il qiyamının arasındakı bir qarışıqlıq istisna olmaqla, heç vaxt İraq Kürdüstanındakı vəziyyətə tam nəzarət edə bilmədi.Digər bir problem, İraq müxalifətinin tez-tez daxili çəkişmələrlə problemləri olması idi; məsələn, MKİ partiyanı sabitləşdirmək üçün 1985-ci ildə partiya qurultayı keçirməyə məcbur oldu. Daha tez bir problem, Ərəb dünyasında ən təsirli olaraq tanınan İraqın gizli xidmətlərinin gücü idi.

Dünyəvi müxalifətdən fərqli olaraq dini müxalifət daha yaxşı təşkil edilmiş və güclü idi. Bəəsçi hökumətin dünyəvi olması səbəbindən bir neçə dini müxalifət qrupu iraqlılara müraciət edə bilər. İran-İraq müharibəsi dövründə hökumət müəyyən dərəcədə dini azadlığa icazə verdi, ancaq xalqın dəstəyini qazandı.

Bəəs Partiyası, Zaki əl-Arsuzi, Mişel Aflaq və Salah əd-Din əl-Bitarın təsəvvür etdiyi Suriyalı bir ideologiya olan Bəəsçilıq ideologiyasına söykəndi, lakin neo-Baatizmdə inkişaf etdi. Bəəs Partiyasının "Daimi Prinsiplər" nin altıncı hissəsində deyilir: "Baas inqilabi bir partiyadır. İnanır ki, onun əsas məqsədi ərəb milli intibahını reallaşdırmaq və sosializm qurmaq məqsədinə çatmaz. inqilab və mübarizə ”mövzusunda məruzə ilə çıxış etdi. İnqilab Bəəs Partiyası ideologiyasının əsas istiqaməti deyildi; bu onun aydın ideoloji platforması idi. Bəəsçilıq təbiətcə dünyəvi idi, hətta ideoloji qurucuları İslamdan ünsürlər götürmüşdülər. Bəəs Partiyası ilk dəfə 1990-cı illərdə İslam haqqında açıq danışmağa başladı. "Baas" ifadəsinin İslami kitablardan gəldiyini nəzərə alaraq, Bəəs Partiyası bütün müsəlmanların partiya üzvü olmasa da Bəəsçi olduqlarını iddia etdi.Orijinal Bəəs Partiyasında olduğu kimi, İraqın rəhbərlik etdiyi Bəəs Partiyasının əsas şüarları "Əbədi mesajı olan vahid ərəb xalqı" və "Birlik, azadlıq, sosializm" idi.Birinci şüar panarabizmə və ərəb millətçiliyinə aiddir.Əl-Arsuzi inanırdı ki, ərəb xalqının birliyi və ərəb millətinin qurulması onun Sovet İttifaqı və ABŞ kimi güclü (və ya daha güclü) olmasına gətirib çıxaracaqdır. Azadlıq, Bəəsçi sözün mənasında, şəxs üçün siyasi azadlıq demək deyil. Bunun əvəzinə, Bəəsçilər "azadlıq" ifadəsini istifadə etdikdə, imperializmdən milli müstəqilliyə istinad edirlər.Bəəsçi dilində sosializm ərəb sosializmi deməkdir. Ərəb sosializmi beynəlxalq sosialist hərəkatından Marksın millətçiliyin rədd edilməsinə qarşı çıxır. Aflaqın fikrincə, sosializm ərəb dünyasını modernləşdirmək üçün bir vasitədir, lakin fərdi mülkiyyətə qarşı çıxan və ya iqtisadi bərabərliyi dəstəkləyən bir sistem deyil (ümumiyyətlə Qərbdə düşünülən kimi).

Səddamizm (Səddamiyyə) Səddam Hüseynlə əlaqəli (və davam etdirilən) siyasətə söykənən bir siyasi ideologiyadır.Bundan əlavə İraq siyasətçiləri tərəfindən Səddamist Bəəsçilik (Əl-Ba'ətiyyə Əl-Səddamiyyə) adlandırılmışdır.Rəsmi olaraq Bəəsçilikin fərqli bir dəyişməsi kimi təsvir edilmişdir.Bu, İraq millətçiliyini və İraq mərkəzli bir ərəb dünyasını dəstəkləyir, ərəb ölkələrini Səddamist İraqdakı siyasi diskursu qəbul etməyə və 1967-ci ildən sonra dağıldığını iddia etdiyi "Nasserite danışığını" rədd edir.Bu, hərbi mübahisələrə və qarşıdurmalara hərbi baxımdan "döyüş", "səfərbərlik", "döyüş bölgələri", "əsaslar" və "xəndəklər" tələb edən "döyüşlər" kimi baxan militaristdir.Səddamizm rəsmi olaraq Səddam Hüseyn hökuməti tərəfindən dəstəkləndi və Səddamın oğlu Uday Hüseynə məxsus İraqın gündəlik Babil qəzeti tərəfindən təbliğ edildi.

Səddam Hüseyn və onun ideoloqları, Babil və qədim Assuriyalıların ərəblərin əcdadları olduğunu iddia edərək İraqdakı qədim Babilistan və Assuriya sivilizasiyaları arasındakı əlaqəni ərəb millətçiliyi ilə bağlamağa çalışdılar. Beləliklə, Səddam Hüseyn və tərəfdarları Mesopotamiya irsi ilə ərəb millətçiliyi arasında heç bir konfliktin olmadığını iddia edirlər.

Səddam Hüseyn, siyasi görüşlərini və ideologiyasını Bəəsçilikin əsas qurucusu Aflaqın fikirlərinə söylədi. Səddam eyni zamanda beynəlxalq siyasətdəki əxlaqi və maddi qüvvələr mövzularını diqqətlə oxuyurdu.Hökuməti pravoslav marksizmi tənqid edirdi, sinfi qarşıdurmanın ortodoksal marksist anlayışlarına, proletariat və ateizmin diktaturasına qarşı çıxırdı; Bəəs Partiyasının məşhur bir inqilabi hərəkat olduğunu və xalqın petit burjua siyasətini rədd etdiyini iddia edərək marksizm-leninizm olmayan partiyaların avtomatik olaraq təbiətdə burjua olması iddiasına qarşı çıxdı. Səddam ərəb millətinin sinfi olmadığını iddia etdi. digər millətlərin quruluşu və sinif bölgüsü, ərəb icması içərisində deyil, daha çox milli xətlər boyu (ərəblər və qeyri-ərəblər arasında) idi. Buna baxmayaraq, Vladimir Lenini sevərək söyləyir və rus marksizminə yalnız Marksın bənzərsiz bir Rus spesifikliyini verdiyinə görə Lenini tərifləyirdi. edə bilməməsi. O, digər kommunist liderlərə (məsələn, Fidel Kastro, Ho Çi Min və Josip Broz Tito) kommunizm üçün deyil, milli müstəqilliklərini qorumaq ruhlarına görə heyran olduqlarını bildirdi.

1993-cü ildə İraq rejimi İzzat İbrahim əl-Dourinin nəzarəti altında İnam Dönüşü Kampaniyasına (əl-Hamlah əl-İmaniyyə) başladı. Bu yeni siyasətin son məqsədi İraq cəmiyyətində xalqın İslama sədaqətini təşviq etmək idi.

1991-ci ildə Küveytin işğalına qədər İraq rejimi Bəəsçilik dünyəvi ideologiyasını dəstəkləyirdi. İraq hökumətinin İslam etimadını möhkəmləndirmək istəyən Səddam müxtəlif islahatlar həyata keçirəndə bu dəyişməyə başladı. İraq bayrağına takbir əlavə edildi. Vəqf və Dini İşlər Nazirliyi ruhaniləri təyin etdi, məscidlərin bina və təmirini təsdiq etdi və İslam ədəbiyyatının nəşrini təsdiqlədi. İnanc Kampaniyası sünni məscidlərə dini mərasimlər və ayinlər tətbiq etməkdə daha çox sərbəstliyə imkan verdi ki, bu da sünni islamçılar arasında rejimə qarşı müxalifəti xeyli azaltdı.

Səddam media və təhsil sistemini İslami kimliyə ciddi əhəmiyyət vermək üçün əlaqələndirdi. Ölkə daxilində dini təhsil müəssisələri açıldı və bütün məktəb səviyyələrində Quran və İslam araşdırmaları tədris planlarına daxil edildi. İraqda İslamı genişləndirmək və təbliğ etmək üçün dini radio stansiyası, əl-Qu'ran əl-Kərim Radio quruldu. Şəriətin aspektləri İraq məhkəmə sisteminə qəbul edildi. Hakimlərdən İslam fiqhi kursları oxumaları tələb olunurdu. Alkoqolun satılması və istehlakı dövlət tərəfindən məhdudlaşdırıldı. Qumar və ya alkoqol pozuntuları olan müəssisələr məhdudlaşdırıldı və ya bağlandı. Fahişəlik qanunsuz hesab edildi və ölümlə cəzalandırıldı. Rejimə sadiq olan Fedayeen Saddam şübhəli fahişələrin başını kəsməklə məşhur idi. Oğrular amputasiya ilə cəzalandırıldı.Səddam Hüseyn ailəsinin şərəfini qorumaq üçün qadını öldürən kişini cəzadan azad edən 111-ci yeni cəza məcəlləsi tətbiq etdi.

Hökumətə yeni dini cərəyanın girməsi təriqətçi söz mövzusu idi. Hökumətin İslami mühafizəkarlıqda özünü gizlətməyə çalışması, şiə iraqlılar tərəfindən İranla olan ortaq etiqad səbəbiylə icmalarına örtüklü hücum kimi qəbul edilən İrana şifahi hücumların başlandığını gördü. İraq hökumətindən çıxan sünni ritorikalar, "xarici və irsi din şəklinə" abunə olduqlarını ifadə edən dəhşətli tənqidlə, İranı ləkələməyə çalışdılar. Səddamın böyük oğlu Uday Hüseynə məxsus gündəlik "Babil" qəzeti bir vaxtlar İraqın dini plüralist cəmiyyətini sarsıdacağını və məzhəb bölgüsünü təşviq edəcəyini iddia edərək, təşviqatın sərt rəqibi hesab olunurdu. bunları rafidah, adətən yalnız ultrasonservativ sələfilər tərəfindən istifadə edilən nifrətli bir epitet kimi təqdim edirlər.

Xarici siyasət

Sovet İttifaqına qarşı Bəəs Partiyasının siyasəti, əvvəlcə neytrallıqdan biri idi və partiyanın 1968-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirməsi Moskvada mühüm hadisə sayılmırdı. Sovet İttifaqı (1963-cü ildə hakimiyyətdə olduğu dövrdə Bəəs Partiyasının anti-kommunist təmizliyini xatırlayırdı) İraqla münasibətlərini tədricən yaxşılaşdırdı; 1969-cu ildə İraqa böyük miqdarda müasir silah və texniki yardım təmin etdi.İraq Neft Şirkətinin (IPC) milliləşdirmə sürücüsü zamanı münasibətlər yaxşılaşdı (bax: "İqtisadi artım" bölməsinə baxın). Səddam Hüseyn 1970-ci illərin əvvəllərində Sovet İttifaqına səfər etdi və bu səfər İraq-Sovet dostluq və əməkdaşlıq müqaviləsinin imzalanmasına və ticarət əlaqələrinin qurulmasına səbəb oldu.1972-ci ilin aprelində Nazirlər Sovetinin sədri Aleksey Kosygin İraqa səfər etdi və yüksək vəzifəli rəsmilərlə görüşdü. Kosygin'in səfəri, İraq Kommunist Partiyasını (BMP) Bəəs Partiyası ilə əlaqələrini yaxşılaşdırmağa məcbur etdi; iki ICP üzvünə Nazirlər Kabineti vəzifələri verildi və ICP-nin repressiyaları başa çatdı.İraq və Sovet İttifaqı arasında münasibətlər əl-Bəkrin hakimiyyəti dövründə yüksək zirvədə idi.İraq 1975-ci ildə müşahidəçi olaraq Comecon-a (Şərq Bloku ticarət təşkilatı) üzv oldu.

Əl-Bəkrin hakimiyyətinin ilk illərində Sovet İttifaqı strateji müttəfiq oldu. Ancaq neft gəlirlərinin artması ilə İraq və Sovet İttifaqı arasında münasibətlər zəiflədi. İraq rejiminə daha çox seçim azadlığı verildi və Sovet sərmayələrindən asılılığını itirdi. Sovet İttifaqı bu dövrdə İraqın ən böyük silah tədarükçüsü rolunu qorudu. İraqın xarici siyasət prioritetlərinin dəyişməsi ilə ICP-yə qarşı repressiyalar yenidən tətbiq olundu. Sovet İttifaqı iki tərəf arasında vasitəçi rolunu oynamağa çalışdı, lakin Sovet İttifaqının iştirakı Bəəsçi hökumət tərəfindən Sovetlərin İraqın daxili işlərinə müdaxiləsi olaraq qəbul edildi. İran-İraq müharibəsi zamanı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Leonid Brejnev müharibəni "tamamilə mənasız" adlandırdı, çünki münaqişə yalnız imperializmə xeyir verdi.Lakin müharibə zamanı Sovet Əfqan Demokratik Respublikasında İranın anti-kommunist qüvvələrə dəstəyi səbəbindən Sovet-İran münasibətləri pisləşdi.Sovet İttifaqını idarə edən Yuri Andropovun dövründə SSRİ-nin İranla müharibəsi zamanı İraqa müasir silah tədarükü artırması barədə şayiələr yayılmışdı. Bunun səhv olduğunu sübut etdi və Səddam açıq şəkildə Sovet İttifaqı ilə imzalanan Dostluq Sazişinin "işləmədiyindən" şikayət etdi.Konstantin Çernenkonun hakimiyyəti dövründə Sovet İttifaqının İranla əlaqələri Sovet rəhbərliyinin başladığı müddətdə daha da pisləşdi. İslam fundamentalizmi tənqid etmək.1986-cı ildə Mixail Qorbaçovun rəhbərliyi ilə Sovet İttifaqı rəsmi olaraq mövqeyini neytraldan İranın "fəal tutulması" mövqeyinə dəyişdi. Bu siyasət 1988-ci ildə İranla müharibə bitənə qədər davam etdi.İraqın Küveytə hücumu və aşağıdakı Körfəz müharibəsi zamanı Sovet İttifaqı rəsmi olaraq neytral oldu. Bir qədər sonra, 26 dekabr 1991-ci ildə Sovet İttifaqı rəsmi şəkildə dağıldı.

Tarixçi Çarlz R.H. Trippin fikrincə, İraq-Sovet Dostluq və Əməkdaşlıq Sazişi Yaxın Şərqdə Soyuq Müharibə çərçivəsində qurulan ABŞ tərəfindən dəstəklənən təhlükəsizlik sistemini pozdu. Bağdad rejiminin hər hansı bir düşməninin potensial olduğu ortaya çıxdı. ABŞ-nin müttəfiqi. "Buna cavab olaraq ABŞ İkinci İraq-Kürd Müharibəsi zamanı Mustafa Bərzaninin rəhbərlik etdiyi kürd üsyançılarını gizli maliyyələşdirdi.ABŞ, İraqın Əbu Nidal kimi bir çox ərəb və Fələstin yaraqlı qruplarına dəstəyini bəyənməmişdi. Bu, İraqın 29 dekabr 1979-cu ildə ABŞ-nin inkişaf edən ABŞ-nin terrorizmə dəstək sponsorlarının siyahısına daxil edilməsinə səbəb oldu. ABŞ İraqın 1980-ci ildə İrana hücumundan sonra rəsmi olaraq neytral qaldı. 1982-ci ilin mart ayında İran uğurlu əks-hücumlara başladı və ABŞ İranın təslim olmasının qarşısını almaq üçün İraqa dəstəyini artırdı. ABŞ-nin İraqla tam diplomatik münasibətlər açması təklifində, ABŞ ABŞ-nin Terrorun Dövlət Sponsorları siyahısından çıxarıldı. Təəssüf ki, bu, rejim rekordunun yaxşılaşması ilə əlaqədardır, baxmayaraq ki, ABŞ-nin keçmiş müdafiə nazirinin köməkçisi Noel Koch daha sonra "Heç kimin iraqlıların terrorçuluğa davam etməsinə şübhə etmirdi.Əsl səbəbi onların uğur qazanmasına kömək etməsi idi. İrana qarşı müharibədə. "

İqtisadiyyat

Sovet İttifaqına qarşı Bəəs Partiyasının siyasəti, əvvəlcə neytrallıqdan biri idi və partiyanın 1968-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirməsi Moskvada mühüm hadisə sayılmırdı. Sovet İttifaqı (1963-cü ildə hakimiyyətdə olduğu dövrdə Bəəs Partiyasının anti-kommunist təmizliyini xatırlayırdı) İraqla münasibətlərini tədricən yaxşılaşdırdı; 1969-cu ildə İraqa böyük miqdarda müasir silah və texniki yardım təmin etdi.İraq Neft Şirkətinin (IPC) milliləşdirmə sürücüsü zamanı münasibətlər yaxşılaşdı (bax: "İqtisadi artım" bölməsinə baxın). Səddam Hüseyn 1970-ci illərin əvvəllərində Sovet İttifaqına səfər etdi və bu səfər İraq-Sovet dostluq və əməkdaşlıq müqaviləsinin imzalanmasına və ticarət əlaqələrinin qurulmasına səbəb oldu.1972-ci ilin aprelində Nazirlər Sovetinin sədri Aleksey Kosygin İraqa səfər etdi və yüksək vəzifəli rəsmilərlə görüşdü. Kosygin'in səfəri, İraq Kommunist Partiyasını (BMP) Bəəs Partiyası ilə əlaqələrini yaxşılaşdırmağa məcbur etdi; iki ICP üzvünə Nazirlər Kabineti vəzifələri verildi və ICP-nin repressiyaları başa çatdı.İraq və Sovet İttifaqı arasında münasibətlər əl-Bəkrin hakimiyyəti dövründə yüksək zirvədə idi.İraq 1975-ci ildə müşahidəçi olaraq Comecon-a (Şərq Bloku ticarət təşkilatı) üzv oldu.

Əl-Bəkrin hakimiyyətinin ilk illərində Sovet İttifaqı strateji müttəfiq oldu. Ancaq neft gəlirlərinin artması ilə İraq və Sovet İttifaqı arasında münasibətlər zəiflədi. İraq rejiminə daha çox seçim azadlığı verildi və Sovet sərmayələrindən asılılığını itirdi. Sovet İttifaqı bu dövrdə İraqın ən böyük silah tədarükçüsü rolunu qorudu. İraqın xarici siyasət prioritetlərinin dəyişməsi ilə ICP-yə qarşı repressiyalar yenidən tətbiq olundu. Sovet İttifaqı iki tərəf arasında vasitəçi rolunu oynamağa çalışdı, lakin Sovet İttifaqının iştirakı Bəəsçi hökumət tərəfindən Sovetlərin İraqın daxili işlərinə müdaxiləsi olaraq qəbul edildi. İran-İraq müharibəsi zamanı Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Leonid Brejnev müharibəni "tamamilə mənasız" adlandırdı, çünki münaqişə yalnız imperializmə xeyir verdi.Lakin müharibə zamanı Sovet Əfqan Demokratik Respublikasında İranın anti-kommunist qüvvələrə dəstəyi səbəbindən Sovet-İran münasibətləri pisləşdi.Sovet İttifaqını idarə edən Yuri Andropovun dövründə SSRİ-nin İranla müharibəsi zamanı İraqa müasir silah tədarükü artırması barədə şayiələr yayılmışdı. Bunun səhv olduğunu sübut etdi və Səddam açıq şəkildə Sovet İttifaqı ilə imzalanan Dostluq Sazişinin "işləmədiyindən" şikayət etdi. Konstantin Çernenkonun hakimiyyəti dövründə Sovet İttifaqının İranla əlaqələri Sovet rəhbərliyinin başladığı müddətdə daha da pisləşdi. İslam fundamentalizmi tənqid etmək.1986-cı ildə Mixail Qorbaçovun rəhbərliyi ilə Sovet İttifaqı rəsmi olaraq mövqeyini neytraldan İranın "fəal tutulması" mövqeyinə dəyişdi. Bu siyasət 1988-ci ildə İranla müharibə bitənə qədər davam etdi. İraqın Küveytə hücumu və aşağıdakı Körfəz müharibəsi zamanı Sovet İttifaqı rəsmi olaraq neytral oldu. Bir qədər sonra, 26 dekabr 1991-ci ildə Sovet İttifaqı rəsmi şəkildə dağıldı. İraqın ən böyük neft şirkəti olan İraq Petrol Şirkəti (IPC) özəl şirkət idi. 1970-ci ilin martında IPC şirkətin payının 20 faizini hökumətə vermək məcburiyyətində qaldı.IPC-nin tam milliləşdirilməsi, şirkət 1971-ci ilin martında neft hasilatını iki dəfə azaltdıqda baş verdi; qərar İraqın iqtisadi böyüməsinə mane olacaq. Şirkət 1971-ci ilin iyununda milliləşdirildi. Milliləşdirmə İraq üzərində xarici nəzarətin son qalan elementini çıxardı və İraq xalqı arasında məşhur oldu. Hökumət gəlir itkisini gözlədi və buna görə Səddam Hüseyni müqavilə bağlamaq üçün Sovet İttifaqına göndərdi. Səfər uğurla başa çatdı və İraq-Sovet Dostluq və Əməkdaşlıq Sazişinin imzalanması və ticarət müqaviləsinin bağlanması ilə başa çatdı. Ticarət müqaviləsi, Sovet İttifaqının İraqın neft ixracatına edəcəyi gözlənilən zərbəni yumşaltmaq üçün İraq neftinin bir hissəsini alacağını bildirdi. Sovet İttifaqı ilə müqavilənin imzalanması Alexey Kosygin'in (Nazirlər Şurasının sədri) ziyarətinə və İraq Kommunist Partiyasından iki kabinet nazirinin təyin edilməsinə səbəb oldu.

IPC milliləşdirildikdən sonra İraqın neftdən əldə etdiyi gəlir 1972-ci ildəki 219 milyon şəxsiyyətdən 1974-cü ildə 1.7 milyard şəxsiyyətə, 1978-ci ildə 3.7 milyard şəxsiyyət və 1980-ci ildə 8.9 milyard şəxsiyyətə çatdı: on ildən az müddətdə 40 dəfədən çox artdı. İran inqilabının uğuru ilə İraq dünyada ikinci ən böyük neft ixracatçısı oldu. Neft ixracının artması ölkə iqtisadiyyatını cavanlaşdırdı; Təxminən bütün iqtisadi göstəricilər görünməmiş səviyyəyə yüksəldi. 1970-1980-ci illərdə İraq iqtisadiyyatı 11,7 faiz böyüdü. İran-İraq müharibəsi zamanı İraqın neft ixrac imkanları azaldı və eyni zamanda neftin qiyməti azaldı. 1970-ci illərdəki böyümə davamlı deyildi. İqtisadiyyat yüksək neft qiymətlərindən və İraqın neft ixrac imkanlarından asılı idi; neft görünməmiş bir zaman, İraqın böyüməsi kəskin şəkildə azalacaq (müharibə dövründə daha da artacaq).

Milli İnkişaf Planı (1976-1980) ÜMM-in 11 faiz artımı ilə başa çatdı. İran-İraq müharibəsi İraqın iqtisadi inkişafını dayandıracaq və Səddamın sonrakı hakimiyyəti dövründə görülən iqtisadi durğunluğa səbəb olardı. İraq İranı bombalamaq planlarını həyata keçirəndə İran İraqın neft obyektlərini bombalayaraq qisas aldı. İlin sonuna İranın bombalama strategiyasına görə İraqın neft ixracı 72 faiz azaldı.Faktiki gəlir baxımından hökumət ixracı kimi neft ixracı 1980-ci ildəki 26.1 milyard şəxsiyyətdən 1981-ci ildə 10.4 milyard azaldı. Fars körfəzindəki neft qurğuları ilə İraq rejiminin məhv edilməsi ilə daha bahalı olan quru ixrac etməkdən başqa çarəsi qalmadı. Digər problemlər hökumətin sərt valyutasının tədricən aşınması və durmadan artan xarici borcu idi. Döyüşün əvvəlində İraq hökumətinin 35 milyard şəxsiyyət bir pul ehtiyatı var idi və illik artım tempi 27,9 faiz idi. Müharibə illərində iddialı inkişaf planlarına əməl edildi; Hərbi xərclər yüksək olduğuna görə (1982-ci ildə ÜMM-in yüzdə 50'inə yaxınlaşdı), İraq iqtisadiyyatı 1980-ci illərin ortalarından sonlarına qədər iflas əlamətləri göstərməyə başladı. Müharibə İraq hökumətinə 226 milyard dollara başa gəldi və bu da öz növbəsində 80 ilə 100 milyard dollar arasındakı xarici borcun yaranmasına səbəb oldu. Borc artımının illik 10 milyard olduğu təxmin edildi. Rejimin qarşılaşdığı digər problem kənd təsərrüfatında idi; Müharibə illərində işçi qüvvəsi tükənmiş və kənd təsərrüfatı istehsalı azalmışdı. Müharibədən sonra vəziyyət daha da pisləşdi. Xarici işlər naziri Tarık Əziz vəziyyətin o qədər pisləşdiyini etiraf etdi ki, İraq hökuməti idxal etdiyi ərzaq üçün pul ödəyə bilmir. Keçmiş xarici kreditorlar iqtisadiyyatın iflasa uğradığı üçün İraqa pul borc vermək istəmirdilər.

Müharibə başlayanda Səddamın İraqın müharibə ilə "bütün əsas malların" iki illik tədarükü ilə qarşılaşdığı deyilirdi; bu həqiqət oldu. 1982-ci ilin oktyabrından başlayaraq, hökumətin verdiyi kreditləri qaytara bilmədiyi üçün İraqın xarici aktivləri azalmağa başladı. Müharibənin sonunda İraqın pul ehtiyatı tükənmiş və beynəlxalq neft qiymətləri 1970-ci illərdəki kimi sabit (yüksək) deyildi.1982-ci ilin sonlarında hökumətin böyük inkişaf proqramlarına xərcləməsi səbəbindən iqtisadiyyat hələ də sağlam idi. Müharibədən əvvəl İraqın işçi qüvvəsi beş milyon idi. Müharibə illərində İrana qarşı müharibədə bir milyon səfərbər edildi. Müharibəyə göndərilən milyonun 100.000-i öldü. İş qıtlığı durğunluğa səbəb oldu; boşluğu doldurmaq üçün getdikcə çox sayda qadın işə götürüldü. Müharibə dövründə sənaye istehsalında istehlakçıdan hərbi mallara keçid baş verdi. Əvvəlki on ildə qurulmuş sosial proqramlar pisləşməyə başladı və ortalama yaşayış səviyyəsi azaldı.

1980-ci illərin ortalarından sonlarına qədər beynəlxalq neft qiymətləri çökdü. Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatı (OPEC) beynəlxalq neft qiymətinin (üzvləri üçün) bir barel üçün 18 ABŞ dolları səviyyəsində müəyyən olunduğu bir kvota sistemi qurdu. Küveyt və Birləşmiş Ərəb Əmirliyi (BƏƏ) OPEC siyasətinə əməl etmədikləri və bazarları öz neftləri ilə doldurmağa davam etdikləri üçün bu sistem işləmədi. Nəticə bu oldu ki, beynəlxalq neft qiymətləri hələ 1970-ci illər səviyyəsində idi. 1988-ci ilin oktyabrında Küveyt və BƏƏ-nin təsirindən beynəlxalq neft qiymətləri bir barel üçün 12 ABŞ dollarına düşdü.BƏƏ-nin (xüsusilə də Küveytin) apardığı siyasət İraqın iqtisadi inkişafına mane oldu. İran-İraq müharibəsindən sonra İraq neft qiymətlərindən daha çox böyüdü. Küveyt və BƏƏ-nin neft siyasətinin nəticəsi 1990-cı ildə, beynəlxalq neft qiymətləri bir barelə görə 13,67 ABŞ dollarına enəndə hiss oluna bilər. Bu dəfə neft qiymətlərinin qəfil enməsi İraqda reaksiyalara səbəb oldu; Ba'ath Party qəzetinin Al-Thawra qəzetində xarici işlər naziri Əziz Küveyt və BƏƏ-nin neft siyasətini tənqid etdi.Qəfil yavaşladığı üçün Səddam Ərəb Birliyi konfransında beynəlxalq neft qiymətlərinin ixraca zərər vermədən bir barrel üçün 25 ABŞ dollarına qədər artacağını iddia etdi. Səddam, eyni zamanda, neft qiymətlərinin kəskin aşağı düşməsinin İraqın neft gəlirlərini bir milyard dollar azaldığını iddia etdi. İraq Küveyt və BƏƏ-ni tənqid edən yeganə üzv deyildi; bir sıra digər üzvlər də neft istehsalı siyasətini tənqid etdilər.Küveyt, İraq tərəfindən təhdid olunduqda da neft istehsalı strategiyasını davam etdirərək, çökməyəcəkdir. Bu, İraqın Küveytə verdiyi xarici kreditlərlə birlikdə İraqın Küveytə hücumunun əsas səbəbi idi.

1990-cı illərin sonlarına qədər İraq iqtisadiyyatı tükənməz böyümə əlamətləri göstərdi. Bunlar 2003-cü ilə qədər hakimiyyət devrilənə qədər davam edəcəkdir. Ümumi daxili məhsul 1996-cı ildəki 10.8 milyarddan 2000-ci ildə 30.8 milyarda yüksəldi. Bu artımın əsas amili, BMT-nin təşəbbüsü ilə hazırlanan Yeyinti-Qida Proqramı (OFFP) oldu. Səddam əvvəlcə OFFP-yə qarşı idi. OFFP, xroniki inflyasiyanı azaltmağa kömək edən və xarici ölkələrlə köhnə ticarət yollarını yenidən açan sərt valyuta axınına səbəb oldu.Bu zaman, bir çox ölkələr BMT-nin sanksiyalarına məhəl qoymamağa başladılar. Daxili və xarici ticarət canlandırılsa da, bu, yaşayış səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olmamışdır; əksinə, hökumət daha çox ölkəni sanksiyalara qarşı çıxmağa inandırmaq üçün şiə bölgələrində artımın qarşısını almağa çalışdı. 2000-ci ildə yaşayış səviyyəsinin 1000 ABŞ dolları olduğu təxmin edildi, bu 1990-cı ildəki səviyyənin yarısından azdır.

Hərb

Baas rejimi, sələfləri kimi, hakimiyyətə hərbi güclə gəldi. Əbdül Kərim Qasimdən 1968-ci ildə Bəəsçi hakimiyyəti ələ keçirənə qədər İraq hökuməti cəmiyyətin hərbiləşdirilməsi siyasətini aparırdı. Bu, Haşimit monarxiyası dövründə mövcud olmuş köhnə hərbi elitanın genişlənməsinə səbəb oldu. İraq planlaşdırılan iqtisadiyyat olduğundan hərbi elita tədricən iqtisadi elitaya da keçdi; məsələn, hökumət fabrik və şirkətlərdə rəhbər vəzifələrə hərbi qulluqçular təyin etdi. 1960-1980-ci illər arasında dinc olmasına baxmayaraq, hərbi xərclər artdı və 1981-ci ildə 4.3 milyard ABŞ dolları oldu. Hökumət mülki sektordan daha çox hərbi inkişafa önəm verdi. 1981-ci ildə İraqın hərbi xərcləri İordaniya və Yəmənin milli gəlirlərinə bərabər idi.Hərbi quruluş İraqda neft hasilatı və neftin yüksək beynəlxalq qiyməti səbəbindən mümkün oldu. 1981-ci ildə adambaşına düşən hərbi xərclər təhsilə nisbətən 370 faiz yüksək idi. İran-İraq müharibəsi illərində hərbi xərclər kəskin şəkildə artdı (iqtisadi böyüdükcə) və orduda işləyənlərin sayı beş dəfə artaraq bir milyona çatdı. 1967-ci ildə İraq ordusu iki illik xidmətdə 50.000 nəfərdən ibarət idi; İraq Hərbi Hava Qüvvələrində 170 təyyarə var idi. 1980-ci ildə bu saylar Bəəs Partiyasının rəhbərlik etdiyi Xalq Ordusundakı 200.000, 250.000 ehtiyat və 250.000 hərbçi ordusuna qədər artdı. Orduda 2500 tank, 335 döyüş təyyarəsi və 40 döyüş vertolyotu var idi. 1988-ci ildə İran-İraq müharibəsinin sonunda İraq dünyanın dördüncü ən böyük ordusuna sahib oldu; ordu 955.000 dayanan əsgərdən və Xalq Ordusunda 650.000 hərbçi qüvvədən ibarət idi. Ordu 4500 tank, 484 döyüş təyyarəsi və 232 döyüş vertolyotu ala bilərdi.Maykl Knights-a görə, İraq ordusu bir milyon kişi və 850.000 ehtiyatda olan qüvvə sahibi oldu; 53 bölmə, 20 xüsusi təyinatlı dəstə və bir neçə regional milis var idi. İraq ordusu 5500 tank, 3000 artilleriya parçası sahibi ola bildi, ölkənin güclü hava hücumundan müdafiə qüvvəsi var idi və 700 döyüş təyyarəsi və vertolyotu istifadə edə bilirdi.1990-cı ilə qədər (Keyt Şimkoya görə) İraq ordusu bir milyona yaxın adam, 5700 tank, 3.700 artilleriya parçası və 950 döyüş təyyarəsinə sahib oldu. Körfəz müharibəsi zamanı ən optimist hərbi analiz, İraq hərbi qüvvələri ilə hərtərəfli müharibə əsnasında Birləşmiş Ştatların hərbi qüvvələrinin 17.000 ilə 30.000 arasında itki verəcəyini düşünürdü.Körfəz müharibəsindən sonra İraq hərbi qüvvələrinin sayı təqribən 350.000 daimi əsgərə endirildi; 2300 əsas döyüş tankı yerləşdirə bilərdi, 260 döyüş təyyarəsi var idi və 120-ə qədər döyüş vertolyotu yerləşdirə bilərdi. 2002-ci ildə, 2003-cü il istilasından bir il əvvəl, İraq ordusu 375 min adamı yerləşdirə bildi. Birləşmiş Ştatların Mərkəzi Komandanlığına görə, İraq ordusu (ayaqda və ehtiyatda) 700.000 nəfərdən ibarət idi.

Mədəniyyət

1970-ci illərin sonlarında İraqda qadınlar müəllimlərin 46 faizini, bütün həkimlərin 29 faizini, bütün diş həkimlərinin 46 faizini və bütün eczacıların yüzdə 70ini təşkil etdi.

Bəəsçi dövr İraqda dünyəvilik dövrü idi. Hökumətə çoxlu dini mənsubiyyətli insanlar daxil idi (sünni müsəlmanlar, şiə müsəlmanları və xristianlar da daxil olmaqla). Ancaq dövr (xüsusən Səddam Hüseynin dövründə) hökumət və digər qruplar arasında məzhəb, dini və siyasi çəkişmələrlə qeyd edildi: İraq teokratiyasını yaratmaq istəyən şiə müsəlmanları (əsasən ərəblərdən ibarət olan bu dini qrup mütləq çoxluq təşkil etdi); bölgələri üçün müstəqillik istəyən etnik kürdlər; İslamçı bir ideologiyaya sahib sünnilər və Bəəsçi olmayanlar (1978-ci ildə çox sıxışdırılmış İraq kommunistləri kimi). İraq hökuməti, qadınların hüquqlarını silahlı qüvvələrdə təhsil almağa və xidmət etməyə imkan verən dərəcəyə qaldırdı, lakin Baas'ın bəxş etdiyi "radikalizm" baxmayaraq, ailə qanunvericiliyinə edilən dəyişikliklər "Şah ailəsi islahatlarına nisbətən daha az radikal idi" , 1926-cı ildə Atatürkün İslami ailə qanunu ilə köklü bir qırılması haqqında heç bir şey söyləmədi. " Hökumət, qədim Babil şəhərinin bəzi hissələrinin yenidən qurulması kimi İraqın mədəni irsinin bərpasına çalışdı. Səddam Hüseynin rəhbərliyi ilə Səddamın və Bəəsçi hökumətin təriflənməsi dövlət tərəfindən dəstəklənən sənət əsərlərində ümumi idi. Bəəs Partiyası ölkənin siyasi həyatında üstünlük təşkil etdi, baxmayaraq ki, İraq siyasətində Bəəsçi olmayan şəxslərin və partiyaların (əsasən nominal) iştirakına icazə verən Milli Proqressiv Cəbhə 1974-cü ildə elan edildi.

Fars körfəzi müharibəsi zamanı Səddam Hüseyn, İraqın bayrağına, gerbinə və şüarına Takbir əlavə edərək, hökumət üçün müsəlman dini birliyindən dəstək almağa çalışdı.

Həmçinin Bax

Mənbə

Baas döneminde Irak Arxivləşdirilib 2020-12-04 at the Wayback Machine