Bağdad köşkü

Bağdad köşkü — Topqapı sarayında XVII əsrə aid köşk.

İnşası və fəaliyyət tarixi

Sofayi Hümayun adlanan dördüncü həyətdə fəvvarəli meydançada yerləşən Bağdad köşkü və ya Bağdad qəsri 17. Osmanlı sultanı IV Murad tərəfindən, 1624-cü ildə Səfəvilər tərəfindən işğal edilən Bağdadın yenidən fəth edilməsinin şərəfinə inşa edilmişdir. Köşkün inşası ilə bağlı kitabə yoxdur. Tarixçi Naimanın yazdığına görə, köşkün inşası Bağdad səfərinə çıxılarkən başlamış və bir il davam etmişdir. Sultan Muradın Bağdad səfərinin bir il iki ay davam etdiyini və səfərdən döndükdən qısa müddət sonra 1640-cı ilin fevralında padşahın vəfat etməsini nəzərə alsaq, köşkün inşasının 1639-cu ilin ortalarında bitdiyi başa düşülür. İnşası tamamlanan köşkün daxili interyerinin bəzədilməsi isə bir müddət uzadılmışdı.

Əhməd Rəfiq Altınay, hər hansı mənbəyə istinad etməsə də, köşkün dövrün baş memarı Həsən ağa tərəfindən inşa edildiyini qeyd edir. Ancaq mənbələrə görə, köşkün inşa edildiyi tarixlərdə sarayın baş memarı Qasım ağadır. Bağdad köşkündə baş verən ən önəmli hadisə isə 1730 tarixli üsyanın rəhbəri olan Patrona Xəlil və ən yaxın adamlarının burada edam edilməsi olsa da, bu hadisə əslində İrəvan köşkündə baş tutmuşdur.

Memarlıq xüsusiyyətləri

XIX əsrin sonlarında köşkün portikləri dəmir çərçivəli şüşə ilə örtülmüşdür. II Əbdülhəmid dövründə şüşə ilə örtülən bu koridor pərdə, divan və aynalarla bəzədilmişdir. Padşah Ramazan ayının 15-də saraya gələndə bu dar koridorda dincəlirdi. Yaxın tarixdə bu otaq və şüşələr götürülmüşdür.

Topqapı sarayı mənzuməsinin ən gözəl və orijinal olaraq qalan əsəri olan Bağdad köşkü türk memarlığının şah əsərlərindən biridir. Fəvvarəli meydançanın kənarında Şimşirlik və Əncirlik adlanan iki bağçanın birləşdiyi yerdə 7 metr hündürlüyündə zirzəmi üzərində yüksələn köşk səkkizbucaqlı plana uyğun inşa edilib. Seyid Vehbinin Surnaməsindəki miniatürdən başa düşülür ki, şahzadələrin sünnət mərasimində uşaqların yataqları Bağdad köşkü önünə qurulmuşdur. Köşkün mərkəzindən dörd istiqamətdə çıxıntılar var və bu çıxıntılar onları saxlayan qalın 4 daş sütun üzərində dayanır. Mərkəzi hissə ilə bu sütun arasında isə açıq eyvanlar yer alır. Ortada qalan mərkəzi hissə isə gümbəzlə örütülüdür.

Köşkün əsas girişinin üstündə farsca yazılan kitabəsi var. Xarici divarları rəngli daş və çinilərlə bəzədilmişdir. Ağ fon üzərinə işlənən nar çiçəyi motivləri ilə bəzədilən bu çinilər klassik dövr Osmanlı çini sənətinin nadir nümunələridir. Köşkün içərisində qızılı parlaq başlığı olan ocaq yeri və bu ocağın xaricə çıxan uzun bir bacası var.

Keçmişə aid şəkillərdə Bağdad köşkünün ortasında qərb üslubunda hazırlanmış bir masa olduğu görülür. Sonralar bu masa götürülmüş, yerinə isə Fransa kralının göndərdiyi gümüş manqal qoyulmuşdu. Bundan başqa köşkdə 360-a yaxın kitabı olan kitabxana da var.

Mənbə

Naîmâ, Târih (nşr. Zuhuri Danışman), İstanbul 1968, III, 1442, 1448;
Halil Ethem [Eldem], Topkapı Sarayı, İstanbul 1931, s. 23;
Topkapı Sarayı Müzesi Rehberi, İstanbul 1933, s. 135–136;
N. M. Penzer, The Harem, London 1936, s. 253–255;
Tahsin Öz, Turkish Ceramics, Ankara 1953, s. 36, levha LXIII-LXIV (Kuşlu çinilerin renkli resmi);
K. Otto-Dorn, Türkische Keramik, Ankara 1957, s. 132;
Melek Celâl Lampé, Le Vieux serail des Sultans, İstanbul 1959, s. 80;
R. Ekrem Koçu, Topkapı Sarayı, İstanbul 1960, s. 108–112;
Sedat Hakkı Eldem, Köşkler ve Kasırlar, İstanbul 1969, I, 298–318;
a.mlf. — Feridun Akozan, Topkapı Sarayı: Bir Mimari Araştırma, Ankara 1982, s. 28–29;
F. Davis, The Palace of Topkapı in Istanbul, New York 1970, s. 180–184;
Hülya Tezcan, Köşkler, İstanbul 1978, s. 10–13;
Abdurrahman Şeref, "Topkapı Saray-ı Humâyun’u", TOEM, II/7 (1327), s. 411–414;
Semavi Eyice, "Mimar Kasım Hakkında", TTK Belleten, LXIII/172 (1979), s. 767–808;
a.mlf., Topkapı Sarayı, İstanbul 1985, s. 35;
Ahmet Refik [Altınay], "Bağdat Kasrı", Cumhuriyet, İstanbul 24 Mayıs 1935;
E. Hakkı Ayverdi, "Bağdad Köşkü", İst.A, IV, 1804–1808.