Osmanlı sultanlarının siyahısı

Osmanlı Sultanları — 1299–1922-ci illər arasında Osmanlı İmperiyasını idarə etmiş Sultanlara verilən ümumi ad. Sultanlar tərəfindən idarə olunan Osmanlı İmperiyası şimaldan Macarıstan, cənubdan Somali, qərbdən Əlcəzair və şərqdən İraq ilə əhatələnmişdir. Sultanlar imperiyanı paytaxtdan idarə edirdilər. Osmanlı İmperiyasının ilk paytaxtı 1329-cu ildə fəth olunan Bursa şəhəri olmuşdur. Paytaxt 1366-cı ildə Ədirnə şəhərinə, 1453-cü ildə isə Konstantinopolun fəth olunmasından sonra İstanbul şəhərinə köçürülmüşdür.

Osmanlı sultanlarıRedaktə

#	Sultan	Hakimiyyətinin əvvəli	Hakimiyyətinin sonu	Tuğra	Qeyd
1	I Osman	1299	1324	—	Ərtoğrul Qazinin və Həlimə Xatunun oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[1]
2	I Orxan	1324	1361		I Osman və Malhun Xatunun oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[2]
3	I Murad	1360	1389		I Orxan və Nilufər Xatunun oğlu; Şəhid olana qədər hakimiyyəti davam etmişdir ; I Kosova müharibəsi zamanı şəhid olmuşdur.^[3]
4	İldırım Bəyazid	1389	1402		I Muradın və Gülçiçək xatunun oğlu; Anadoluda türk birliyini təmin etdi. Ankara döyüşü zamanı əsir düşmüşdür (hakimiyyəti bitmişdir); 1402-ci ildə durğunluq dövrü başladı. 1403-cü ilin 8 mart tarixində Ağşəhərdə əsirlikdə saxlanılan zaman vəfat etmişdir.^[4]
Osmanlıda çoxhakimiyyətlilik dövrü (Səltənət dövrü) (1402–1413)
5	I Mehmed	1413	1421		İldırım Bəyazid və Dövlət Xatunun oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[5]
6	II Murad	1421	1444		I Mehmed və Əminə Xatunun oğlu;^[6] Öz istəyi ilə hakimiyyətdən oğlu II Mehmedin xeyrinə geri çəkilmişdir.
7	II Mehmed	1444	1446		II Murad və Hüma Xatunun oğlu^[7]; Atasının yenidən hökmdar olmasını istəməsi səbəbindən, hakimiyyətdən könüllü şəkildə imtina etmişdir.
—	II Murad	1446	3 fevral 1451		İkinci dəfə hakimiyyətə gəlməsi; Yeniçərilərin üsyanı nəticəsində hakimiyyətə qayıtmalı oldu. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.
—	II Mehmed	3 fevral 1451	3 may 1481		İkinci səltənəti; 29 may, 1453-cü ildə Konstantinopol şəhərini fəth etdi; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[8]
8	II Bəyazid	19 may 1481	25 aprel 1512		II Mehmed və I Gülbahar Xatunun oğlu; Oğlu I Səlimin lehinə hakimiyyətdən imtina etdi; 26 may, 1512-ci ildə Dimetoka yaxınlarında vəfat etdi.^[9]
9	I Səlim	25 aprel 1512	21 sentyabr 1520		II Bəyazid və II Gülbahar Xatunun oğlu; İslam birliyinin yaradılmasına çalışmışdır. İlk İslam Xəlifəsi (Misirin fəth olunması ilə başlamışdır) Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[10]
10	Sultan Süleyman Qanuni	30 sentyabr 1520	7 sentyabr 1566		I Səlim və Aişə Hafza Xatunun oğlu; Avropada böyük hərbi uğurlar əldə etmişdir. 1526-cı ildə Moxaç döyüşündə Macar krallığınını varlığına son qoymuşdur. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[11]
11	II Səlim	29 sentyabr 1566	21 dekabr 1574		Sultan Süleyman Qanuni və Xürrəm Sultan oğlu; Dənizçilik sahəsini genişləndirmişdir. II Səlimin dövründə Kipr və Tunis fəth edilmişdir. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[12]
12	III Murad	22 dekabr 1574	16 yanvar 1595		II Səlim və Nurbanu Xatunun oğlu; Qərb istiqamətində olan fəthləri davam etdirmişdir. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[13]
13	III Mehmed	27 yanvar 1595	21 dekabr 1603		III Murad və Safiyə Xatunun oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[14]
14	I Əhməd	21 dekabr 1603	22 noyabr 1617		III Mehmed və Handan Sultanın oğlu; Zitvatorok müqaviləsini imzalamışdır. Müqaviləyə əsasən Avropa ilə Osmanlı imperiyası arasında eyni hüquqular yaradılmışdır. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[15]
15	I Mustafa	22 noyabr 1617	26 fevral 1618		III Mehmed və Həlimə Sultanın oğlu; Ağıl kəmliyi səbəbindən qardaşı oğlu II Osmanın lehinə hakimiyyətdən imtina etmişdir.^[16]
16	II Osman	26 fevral 1618	19 may 1622		I Əhmədin və Xədicə Sultanın oğlu; 19 may 1622-ci ildə Yeniçərilərin üsyanı ilə taxtdan salınmışdır.; 20 may 1622-ci ildə sədrəzam Qara Davud Paşa tərəfindən öldürülmüşdür.^[17]
—	I Mustafa	20 may 1622	10 sentyabr 1623		İkinci dəfə taxta çıxmışdır; Qardaşı oğlunun öldürülməsi səbəbindən yenidən taxta çıxmışdır; Ağıl kəmliyi səbəbindən ikinci dəfə taxtdan salınmışdır; 20 yanvar 1639-cu ildə İstanbul şəhərində vəfat etmişdir. Ömrünün sonuna qədər həbsdə qalmışdır.
17	IV Murad	10 sentyabr 1623	9 fevral 1640		I Əhməd və Kösəm Sultanın oğlu; Qərb istiqamətində yürüşləri genişləndirmişdir. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[18]
18	İbrahim	9 fevral 1640	8 avqust 1648		I Əhməd və Kösəm Sultanın oğlu; Şeyxülislam tərəfindən təşkil olunmuş qiyam nəticəsində taxtdan salındı; 18 avqust 1648-ci ildə İstanbul şəhərində sədrəzam Sofu Əhməd Paşanın göstərişi ilə boğdurulmuşdur. İbrahimi Osmanlı İmperiyasının ən məşhur cəlladı Qara Əli boğmuşdur. ^[19]
19	IV Mehmed	8 avqust 1648	8 noyabr 1687		İbrahim və Turxan Sultanın oğlu; İkinci Moxaç döyüşündə məğlub olması səbəbindən taxtdan salınmışdır; 6 yanvar 1693-cü ildə Ədirnə şəhərində vəfat etmişdir.^[20]
20	II Süleyman	8 noyabr 1687	22 iyun 1691		İbrahim və Saliha Sultanın oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[21]
21	II Əhməd	22 iyun 1691	6 fevral 1695		İbrahim və Xədicə Sultanın oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[22]
22	II Mustafa	6 fevral 1695	22 avqust 1703		IV Mehmed və Rabia Gülnüş Sultanın oğlu; Karlova müqaviləsini imzalaması ilə Osmanlı imperiyasının ilk dəfə geniş şəkildə ərazi itirməsinə səbəb oldu; Ədirnə hadisələri zamanı yeniçərilər tərəfindən 22 avqust 1703-cü ildə taxtdan salınmışdır; 8 yanvar 1804-cü ildə İstanbul şəhərində vəfat etdi.^[23]
23	III Əhməd	22 avqust 1703	2 oktyabr 1730		IV Mehmed və Rabia Gülnüş Sultanın oğlu; 1718–1730-cu illərdə geniş islahatlar həyata keçirdi. Patron Xəlil üsyanı nəticəsində yeniçərilər tərəfindən taxtdan salınmışdır; 1 iyul 1736-cı ildə vəfat etmişdir.^[24]
24	I Mahmud	2 oktyabr 1730	13 dekabr 1754		II Mustafa və Səliha Sultanın oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[25]
25	III Osman	13 dekabr 1754	30 oktyabr 1757		II Mustafa və Şahsuvar Xatunun oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[26]
26	III Mustafa	30 oktyabr 1757	21 yanvar 1774		III Əhməd və Mihrişan Sultanın oğlu; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[27]
27	I Əbdülhəmid	21 yanvar 1774	7 aprel 1789		III Əhməd və Rabia Sultanın oğlu; Ruslarla mübarizə aparmışdır. Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[28]
28	III Səlim	7 aprel 1789	29 may 1807		III Mustafa və Mihrişah Sultanın oğlu; Müxtəlif islahatlar həyata keçirmişdir. III Səlim tərəfindən başlanan islahatlara etiraz olaraq Qabaqçı Mustafa rəhbərliyində yeniçərilərin üsyanı başlamışdır. üsyan nəticəsində III Səlim taxtdan salınmışdır; 22 iyul 1808-ci ildə İstanbul şəhərində IV Mustafanın əmri ilə edam edilmişdir.^[29]
29	IV Mustafa	29 may 1807	28 iyul 1808		I Əbdülhəmid və Aişə Sultanın oğlu; Ələmdar Mustafa Paşa tərəfindən başladılmış qiyam nəticəsində taxtdan salınmışdır; 17 noyabr 1808-ci ildə İstanbul şəhərində II Mahmudun göstərişi ilə edam olunmuşdur.^[30]
30	II Mahmud	28 iyul 1808	1 iyul 1839		I Əbdülhəmid və Nəqşidil Sultanın oğlu; 1826-cı ildə yeniçəri ocağını ləğv etmişdir; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[31]
31	I Əbdülməcid	1 iyul 1839	25 iyun 1861		II Mahmud və Bəzmialəm Sultanın oğlu; 3 noyabr 1839-cu ildə Osmanlı İmperiyasının demokratikləşməsi yolunda böyük hadisə olan Tənzimat Fərmanını imzalamışdır; 18 fevral 1856-cı ildə islahat fərmanını elan etdi; Ömrünün sonuna qədər hakimiyyətdə qalmışdır.^[32]
32	Əbdüləziz	25 iyun 1861	30 may 1876		II Mahmud və Pərtəvniyal Sultanın oğlu; Avropaya səyahət məqsədi ilə getmiş ilk Sultandır. Nazirləri tərəfindən taxtdan salındı; Taxtdan salınmasından 5 gün sonra yataq otağında ölü tapıldı.^[33]
33	V Murad	30 may 1876	31 avqust 1876		Sultan Əbdülməcid və Şevkəfza Sultanın oğlu; Əqli zəifliyi səbəbilə taxtdan salınmışdır; 29 avqust 1904-cü ildə Çırağan Sarayında vəfat etdi.^[34]
34	II Əbdülhəmid	31 avqust 1876	27 aprel 1909		Sultan Əbdülməcid və Tirmüjgan Sultanın oğlu; 23 aprel 1876-cı ildə Birinci Məşrutiyyət adlanan qanunu qəbul etmişdir; 31 mart hadisələrinə görə 27 aprel 1909-cu ildə taxtdan salındı; Saloniki şəhərinə sürgün edilmişdir; 1912-ci ildə Salonikinin Yunanıstan tərəfindən işğal edilməsindən sonra Bəylərbəyi Sarayına gətirilmişdir. 1912–1918-ci illərdə bu sarayda qalmış, 1918-ci ildə vəfat etmişdir.^[35]
35	V Mehmed	27 aprel 1909	3 iyun 1918		Sultan Əbdülməcid və Gülcamal Qadınəfəndinin oğlu; Osmanlı imperiyası parçalanmağa başladı, Balkan yarımadası, Liviya və Yaxın Şərq əraziləri itirilidi. Ömrünün sonuna qədər Təlat Paşa, İsmail Ənvər və Camal Paşandan asılı vəziyyətdə taxtda qalmışdır.^[36]
36	VI Mehmed	4 iyun 1918	1 noyabr 1922		Sultan Əbdülməcid və Gülüstü Qadınəfəndinin oğlu; 1 noyabr 1922-ci ildə Səltənət ləğv edildi.; 1926-cı ilin 16 may tarixində İtaliyanın San-Remo qəsəbəsində vəfat etdi.^[37]
Parçalanma (1922–1924)
—	II Əbdülməcid	18 noyabr 1922	3 mart 1924	—	Sultan Əbdüləziz və Heyranıdil Qadınəfəndinin oğlu; Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən xəlifə seçildi; Xilafətin ləğv edilməsindən sonra sürgün edildi; 23 avqust 1944-cü ildə Fransanın Paris şəhərində vəfat etdi.