Vikipediya

Basil əl Əsəd

Basil əl Əsəd (ərəb. بَاسِلُ ٱلْأَسَدِ‎) - Hafiz Əsədin böyük oğlu, Suriya Prezidenti Bəşər Əsədin böyük qardaşı, suriyalı mühəndis, polkovnik, siyasi xadim və atçılıq idmanı üzrə peşəkar idmançı. 1994-cü ilin 21 yanvar tarixində Dəməşq Beynəlxalq Hava Limanına doğru hərəkətdə olarkən idarə etdiyi Mercedes-Benz markalı avtomobili ilə qəza törətmiş və həlak olmuşdur. Suriya cəmiyyətində Hafiz Əsəddən sonra hakimiyyətə böyük oğlu Basil əl Əsədin gələcəyi gözlənilsə də, polkovnikin gözlənilməz ölümü Bəşər Əsədin Suriya Prezidenti seçilməsi ilə nəticələnmişdir.[1]

Basil əl Əsəd
ərəb. بَاسِلُ ٱلْأَسَدِ‎
Basil əl Əsədin 1992-ci ildə çəkilmiş fotosu.
Basil əl Əsədin 1992-ci ildə çəkilmiş fotosu.
Şəxsi məlumatlar
Ləqəbləri Qızıl Cəngavər
Doğum tarixi
Doğum yeri Dəməşq, Suriya
Vəfat tarixi (31 yaşında)
Vəfat yeri Dəməşq, Suriya
Vəfat səbəbi Avtomobil qəzası
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Suriya Suriya
Milliyyəti Suriyalı
Atası Hafiz Əsəd
Anası Ənisə Məxluf
Təhsili
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Suriya Silahlı Qüvvələri
Hərbi hissə XIV Xüsusi Təyinatlılar Diviziyası
Respublika Qvardiyası
Xidmət illəri 1980-1994
Rütbəsi Polkovnik
Təltifləri Səlahəddin ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

redaktə

Basil əl Əsəd 1962-ci ilin 23 mart tarixində Suriyanın Paytaxtı Dəməşq şəhərində Hafiz Əsəd və Ənisə Məxlufun ailəsində anadan olub.[2] Dəməşq Universitetində İnşaat mühəndisi kimi təhsil almış və eyni zamanda hərb elmləri mövzusunda fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə yiyələnmişdir.[3] O, uşaqlığı haqqında bunları deyib:

  Atamızı evdə gördük, ancaq o, o qədər məşğul idi ki, biz onunla bir kəlimə belə danışmadan üç gün keçirə bildik. Biz heç vaxt birlikdə səhər yeməyi və ya şam yeməyi yeməmişik və heç vaxt ailə olaraq birlikdə nahar etdiyimizi də xatırlamıram. Bəlkə də, ailəvi məsələlər müzakirə mövzusu olanda bir-iki dəfə bizimlə birlikdə nahar edib. Yay aylarında ailəvi olaraq Latakiyada istirahət edirdik, həmin günlərdə belə o öz ofisində işləyirdi və biz onunla demək olar ki, vaxt keçirdə bilmirdik.[4]  

Karyera

redaktə

Basil əl Əsəd 1980-cı ildə Suriya Silahlı Qüvvələrində xidmətə cəlb edilib. Paraşütlə tullanma üzrə təlimlər keçmiş, Suriya ordusunun Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrində xidmətə qəbul edilmişdir. Hərbi biliklərini artırmaq məqsədi ilə ailəsi tərəfindən Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı ərazisində yerləşən və adı açıqlanmayan hərbi məktəblərin birinə göndərilmişdir. Hərbi rütbələrdə sürətlə irəliləyən Basil Əsəd əvvəlcə Respublika Qvardiyasında mayor, sonra isə briqada komandiri vəzifəsinə təyin olunmuşdur.[5]

1984-cü ildə atası dönəmin Suriya Prezidenti Hafiz Əsəd ağır xəstəlikdən sağaldıqdan sonra Basil əl Əsəd ictimaiyyət qarşısında atası ilə birlikdə görünməyə başlamış və 1987-ci ildə Suriyada təşkil edilmiş regional atçılıq idmanı üzrə turnirlərdə müxtəlif medallar qazanmışdır.[6] Ərəb Sosialist Bəəs Partiyası – Suriya Regionuna bağlı qəzetlər öz səhifələrində Basil əl Əsədin təbliğatını aparmaqda idilər və xüsusi ilə ona at belində göstərdiyi çıxışlara görə Qızıl Cəngavər təxəllüsü verilmişdi.[7]

Basil atçılıq idmanı ilə yanaşı idman avtomobillərinə olan marağı ilə tanınırdı və onun şəxsi qarajında bir necə sürət avtomobilinin olması məlumdur.[8] Suriyada haqqında pozitiv təbliğatın aparıması, xarizmatik komandan kimi təsvir edilməsi onun yerli suriyalıların nəzərində də sevilməsinə səbəb olmuşdur.[7]

Qısa zamanda atası Hafiz Əsədin mühafizəsinə cavabdeh olan Prezident Təhlükəsizlik İdarəsinin rəisi vəzifəsinə təyin edilmişdir.[9][10] Bundan əlavə, öz təşəbbüsü ilə 1989-cu ildə Suriyanın paytaxtı Dəməşq şəhərində Suriya Kompüter Cəmiyyətini yaratmış və ona rəhbərlik etmişdir.[11]

1984-1998-ci illərdə Suriyanın vitse-prezidenti vəzifəsini icra etmiş və Basil Əsədin əmisi olan Rifat əl-Əsəd seçilmiş varis hesab olunurdu və Hafiz Əsəd özündən sonra onun hakimiyyətə gəlməsini istəyirdi. 1984-cü ildə Hafiz Əsəd komada olarkən Rifat hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd etmiş və bu niyyəti Rifat əl-Əsədin sürgün edilməsi ilə nəticələnmişdir. Hafiz Əsəd qardaşının ona xəyanət etməsindən sonra özündən sonra böyük oğlu Basil Əsədi varis kimi görməyə başlamışdır.[12][13] 1991-ci ildə keçirilmiş prezident seçkilərindəki qələbədən sonra Hafiz Əsəd xalq tərəfindən Əbu Basil (azərb. Basilin atası‎) formasında adlandırılmağa başlandı.[14][15]

1991-ci ildə etibarən Basil əl Əsəd xarici ölkələrə tez-tez səfərlər etməyə başlamışdır. İordaniya kralı I Hüseynin qız övladlarından olan Haya bint əl-Hüseyn ilə yaxın dostluq münasibəti yaratmışdır. Basil əl Əsəd və Haya bint əl-Hüseyn birlikdə atçılıq idmanı ilə məşğul olurdular.[16] Şəxsi münasibətləri gücləndirmək adına Səudiyyə Ərəbistanı Kralı Fəhdlə tanış olmuşdu.

Basil Əsəd Suriya üçün xüsusi əhəmiyyətə malik olan Livan mövzusunda fəallıq göstərmiş və Livandakı müxtəlif təriqətlərdən olan müsəlman icmaları tərəfindən qəbul edilmişdir. 1991-ci ildə hökumət daxilində ictimailəşdirilmiş anti-korrupsiya kampaniyasına rəhbərlik etmiş və rəsmi dövlət tədbirlərində Suriya Silahlı Qüvvələrinin hərbi formasında qatılmışdır.[17]

Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş direktoru Maykl Hayden Basil əl Əsədin şəxsiyyətini Xaç atası filmindəki Santino Korleone obrazı ilə müqayisə etmişdir. Basilin ailədə böyük övlad olması, atasından sonra cəmiyyət tərəfindən varis olaraq qəbul edilməsi və qəfil ölümü Xaç atası filmindəki Santino Korleone obrazı ilə müəyyən bənzərlikləri özündə ehtiva edir.

Basil Əsəd ərəb dilindən başqa fransız və rus dillərində sərbəst danışdığı iddia olunur. Amerika Birləşmiş Ştatlarının kəşfiyyatına məxsus və üçüncü tərəfin sızdırdığı sənədlərə görə Basil livanlı bir qadın olan (ing. Siham Asseily) ilə sevgi münasibəti yaşayıb. Həmin qadın sonradan livanlı siyasi xadim Qibran Tuni ilə ailə həyatı qurub.

Ölümü və xatirəsi

redaktə

Basil Əsəd 1994-cü ilin 21 yanvar tarixində Dəməşq Beynəlxalq Hava Limanına doğru hərəkətdə olarkən idarə etdiyi Mercedes-Benz markalı avtomobili ilə qəza törətmiş və həlak olmuşdur. Basil dumanlı havada, maşını saatda 240 kilometr sürətlə idarə edərkən qəza törətmişdir. Həmin gün Hafiz Əsədin böyük oğlu Almaniyanın Frankfurt şəhərinə uçmalı və oradanda qış tətilini keçirmək üçün İsveçrənin Alp dağlarında yerləşən xizək mərkəzlərinin birinə yollanmalı idi.[18][19][20] Qəza yüksək sürətli həddi səbəbindən, sürücünün yol kənarındakı maneə ilə toqquşması nəticəsində baş verib və Basil təhlükəsizlik kəmərini taxmadığı üçün hadisə yerindəcə keçinib.[21]

Hadisə zamanı avtomobildə üç nəfər olub. Basil əl Əsəd, əmisi oğlu Hafiz Məxluf və sürücü. Nəzərdə tutulmuş plana görə Basil və Məxlufu hava limanında qoyduqdan sonra sürücü avtomobili geri qaytarmalı idi. Qəza nəticəsində Basil Əsəd həlak olmuş, Hafiz Məxluf ağır vəziyyətdə xəstəxanaya yerləşdirilmiş, sürücü isə xəsarət almadan xilas olmağı bacarmışdır. Basilin cəsədi Əl Əsəd Universitetinin Xəstəxanasına aparılmış və daha sonra atası Hafiz Əsədində dəfn ediləcəyi Qardahada yerləşən ailə türbəsinə dəfn edilmişdir.[22]

Basil əl Əsədin ani və gözənilməz ölümü Suriya cəmiyyətində şok effekti yaratmışdır. Ölümündən sonrakı 1 həftə ərzində Dəməşq, Hələb kimi şəhərlərdə dükkanlar, məktəblər və bəzi dövlət idarələri matəmlə əlaqədar olaraq fəaliyyətlərini dayandırmışdır. Ölkə ərazisində spirtli içki satışı 40 gün müddətinə matəmlə əlaqədar olaraq qadağan edilmişdir.[23] Basil ölümündən sonra Suriya hökuməti tərəfindən rəsmi şəkildə vətən şəhidi, millət şəhidi və gəncliyin simvolu kimi təqdim edilib.

Ölümündən sonra bir çox mərkəzi meydanlara və küçələrə adı verilmişdir. Yeni beynəlxalq üzgüçülük kompleksi, müxtəlif xəstəxanalar, idman klubları və hərbi akademiya Basil əl Əsədin adını daşıyır. Suriyanın Əl-Laziqiyyə mühafəzəsində yerləşən Latakiya şəhərindəki beynəlxalq dərəcəli hava limanı Basilin adını daşımaqdadır. Vəfatından sonra Suriyanın müxtəlif şəhərlərində heykəli ucaldılıb və fotoları mütamadi olaraq Suriya Prezidenti Bəşər Əsəd və Hafiz Əsədlə birlikdə sərgilənməkdədir. Hələb[24] və Livanın Çatura[25] şəhərində at üzərindəykən təsvir olunmuş heykəlləri mövcuddur. 2020-ci ilin 17 noyabr tarixində Latakiya şəhərində salınmış eyiadlı idman şəhərçiyində ona həsr olunmuş muzeyin açılışı baş tutub.[26]

Basil əl Əsədin qəfil ölümü 2000-ci ildən etibarən Suriya Prezidenti olan Bəşər Əsədin hakimiyyətə gəlməsi ilə nəticələnmişdir. Hafiz Əsəd özündən sonra böyük oğlunun onu əvəz etməsini arzu etsə də, baş vermiş avtomobil qəzası planları dəyişdirmişdir. Bəşər Əsəd 1990-cı illərdə Böyük Britaniyanın paytaxtı London şəhərində oftalmologiya üzrə aspirantura alırdı və hadisə baş verən ildə isə öz sahəsində həkim kimi çalışmaqda idi. Böyük qardaşının gözənilməz ölümündən sonra Londondakı həkimlik karyerasına son verən Bəşər Əsəd atasının təkidi ilə Suriyaya qayıtmış və onun ölümündən sonra 10 iyun, 2000-ci ildə Suriya Prezidenti kimi vəzifəsinin icrasına başlamışdır.[27][28]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Bashar al-Assad: behind the mask". Financial Times. 2012-06-15. 11 December 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-05.
  2. ↑ Zisser, 1995
  3. ↑ "Assad son dies in car accident". Rome News Tribune. 21 June 1994. 8 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2012.
  4. ↑ in conversation with Patrick Seale, 1988"Mid-East Realities". Middle East. 11 June 2000. 14 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2013.
  5. ↑ Zisser, Eyal. "The Succession Struggle in Damascus". Middle East Forum. 2 (3). September 1995: 57–64. 10 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 July 2012.
  6. ↑ Kathy A. Zahler. The Assads' Syria. Twenty-First Century Books. 1 August 2009. 71. ISBN 978-0-8225-9095-8. İstifadə tarixi: 12 March 2010.
  7. ↑ 1 2 Fisk, Robert. "Syria mourns death of a 'golden son'". The Independent. 22 January 1994. 26 August 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 June 2012.
  8. ↑ Bennet, James. "The Enigma of Damascus" (PDF). The New York Times. 10 July 2005. 14 December 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 21 July 2012.
  9. ↑ Boustany, Nora. "Car crash kills Assad's son". The Daily Gazette. 22 January 1994. 9 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 March 2013.
  10. ↑ Edwards, Alex. "Understanding Dictators" (PDF). The Majalla. 1574. iyul–avqust 2012: 32–37. 30 iyul 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 aprel 2013.
  11. ↑ Alterman, Jon B. "New Media New Politics?" (PDF). The Washington Institute. 48. 1998. 13 May 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 April 2013.
  12. ↑ Brownlee, Jason. "The Heir Apparency of Gamal Mubarak" (PDF). Arab Studies Journal. Fall 2007: 36–56. 4 aprel 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 mart 2013.
  13. ↑ Hemmer, Christopher. Syria Under Bashar Asad: Clinging To His Roots? (PDF). CPC. n.d. 5 October 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 March 2013.
  14. ↑ Ghadbian, Najib. "The New Asad: Dynamics of Continuity and Change in Syria" (PDF). Middle East Journal. 55 (4). Autumn 2001. 12 December 2018 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 August 2013.
  15. ↑ Cook, Steven A. "On the Road: In Asad's Damascus". Middle East Quarterly. December 1996: 39–43. 17 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 March 2013.
  16. ↑ "Basel al-Assad with Princess Haya of Jordan in an equestrian tournament - 1993". Syrian History. 2023-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
  17. ↑ Schmidt, William E. "Assad's Son Killed in Auto Crash". New York Times. 22 January 1994. 3 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2013.
  18. ↑ Theroux, Paul. The Pillars of Hercules, page 416. 1996. ISBN 978-0-14-025314-6.
  19. ↑ Bell, Don. "Shadowland". National Geographic. November 2009. 27 October 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2013.
  20. ↑ "Basil Assad killed in car crash". The Press Courier. 21 January 1994. 9 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2013.
  21. ↑ Sipress, Alan. "Assad's Son is Killed in a Car". Inquirer. 22 January 1994. 3 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2013.
  22. ↑ "Hafez Al Assad passes away". Ain al Yaqeen. 16 iyun 2000. 2 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2013.
  23. ↑ Sipress, Alan. "Syria Creates Cult Around Its President's Dead Son Bassel Assad". Inquirer. 8 November 1996. 15 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2012.
  24. ↑ "Bassel al-Assad in Syria". Equestrian Statue. 6 April 2016. 8 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2024.
  25. ↑ "Bassel al-Assad in Lebanon". Equestrian Statue. 6 April 2016. 8 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2024.
  26. ↑ "افتتاح متحف الشهيد الفارس الذهبي باسل الأسد في المدينة الرياضية باللاذقية". SANA (Arabic). 17 November 2020. 31 May 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 May 2024.
  27. ↑ Zisser, Eyal. "What does the future hold for Syria?" (PDF). MERIA. 10 (2). June 2006. 20 March 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 July 2012.
  28. ↑ "Nepotism, cronyism, and weakness in Arabdom". MER. 7 September 1998. 28 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2012.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Basil_əl_Əsəd&oldid=7653236"