Bell AH-1Z Viper

Bell AH-1Z Viper, H-1 yüksəltmə proqramı çərçivəsində Birləşmiş Ştatların Dəniz Piyadaları üçün hazırlanmış Bell AH-1 SuperCobranın üzərində qurulmuş Amerika mənşəli cüt mühərrikli hücum helikopteridir. AH-1Z dörd bıçaqlı, rulmansız, kompozit əsas rotor sisteminə, qaldırılmış sürətlər qutusuna və yeni hədəf nişan sisteminə malikdir. İstehsal edən Bell Huey ailəsinin ən son üzvlərindən biri olan AH-1Z, variant məktubunun hərbi fonetik əlifbası tələffüzünə əsaslanaraq "Zulu Cobra" olaraq da adlandırılır.

Bell AH-1Z Viper
Tipi	Hücum helikopteri, Bell AH-1 SuperCobra
Hazırlayan	Bell Textron Helicopter
İstehsalçı	Bell Textron Helicopter
İlk uçuş	8 dekabr 2000
İstismara verilmə tarixi	30 oktyabr 2010
Status	Aktiv şəkildə istifadə olunur
İstismarçılar	ABŞ dəniz piyadası korpusu
İstehsal ili	2000 - davam edir
Buraxılış sayı	28
Vahidinin qiyməti	27 milyon ABŞ dolları 31 milyon ABŞ dolları (yeni istehsal)
Baza modeli	Bell AH-1 SuperCobra
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnkişaf

İnkişaf etdirilmiş model

AH-1Z-nin görünüşü əsasən Bell 412-dən dörd bıçaqlı əsas rotor sistemi ilə təchiz olunmuş AH-1S olan Bell 249-a əsaslanır. Bu vertolyot Bellin Cobra II dizaynını 1980-ci ildə Farnborough Airshowda göstərdi. Cobra II, Hellfire döyüş raketləri, yeni hədəfləmə sistemi və təkmilləşdirilmiş mühərriklərlə təchiz ediləcəkdi. Sonrakı Cobra 2000 təklifinə General Electric T700 mühərrikləri və dörd bıçaqlı rotor daxil edildi. Bu dizayn ABŞ Dəniz Qüvvələrinin diqqətini cəlb etdi, lakin büdcə yetərli olmadı. 1993-cü ildə Bell İngiltərənin yeni hücum helikopteri proqramı üçün AH-1W əsaslı bir versiya təklif etdi. Törəmə CobraVenom müasir bir rəqəmsal kokpit təqdim edirdi və TOW, Hellfire və ya Brimstone raketlərini daşıya bilirdi. CobraVenom dizaynı dörd bıçaqlı rotor sisteminə keçid ilə 1995-ci ildə dəyişdirildi. Ancaq həmin il bunun əvəzinə AH-64D seçildi.

H-1 Yeniləmə Proqramı

1996-cı ildə Birləşmiş Ştatların Dəniz Piyadaları Korpusu Bell Helicopter ilə 180 AH-1W-ni AH-1Z-ə yüksəltmək və 100 UH-1N-ni UH-1Y-ə qaldırmaq üçün müqavilə imzalayaraq H-1 yeniləmə proqramına başlatmışdır. H-1 proqramı əməliyyat xərclərini azaltmaq üçün əsaslı dizayn tərəfdaşlığı ilə tam modernləşdirilmiş hücum və xidmət vertolyotlarını yaratdı. AH-1Z və UH-1Y eyni komponentin 84% -dən çoxu üçün ümumi bir quyruq bumu, mühərriklər, rotor sistemi, axtarış sistemlərini, avionika memarlığını, proqram təminatını, idarəetmə və displeyləri bölüşür.

Bell, H-1 proqramının mühəndislik istehsalının inkişafı (EMD) mərhələsində Bell-Hökumət (Bell-Government) vahid bir test qrupuna qatıldı. AH-1Z proqramı 1996–2003-cü illərdə tədricən bir tədqiqat və inkişaf əməliyyatı olaraq irəliləmişdir. Mövcud iki bıçaqlı yarı sərt teetering rotor sistemi dörd bıçaqlı, bükülmüş, daşıyıcısı olmayan rotor sistemi ilə əvəz edilmişdir. Dörd bıçaqlı konfiqurasiya, uçuş zərfinin artması, maksimum sürət, şaquli dırmaşma nisbəti, yüklənmə və rotorun titrəmə səviyyəsinin azalması kimi uçuş xüsusiyyətlərini inkişaf etdirmişdir.

AH-1Z ilk dəfə 8 dekabr 2000-ci ildə uçmuşdur. Bell, proqramın uçuş sınaq mərhələsi üçün 2002-ci ilin iyul ayında Birləşmiş Ştatlar Donanması Donanma Aviasiya Sistemləri Komandanlığının (NAVAIR) Donanma Hava Stansiyasına Patuxent çayı üzərində üç prototip təyyarə çatdırmışdır. İlk aşağı nisbətli istehsal 2003-cü ilin oktyabrında başladı, tədarüklər 2018-ci ilə qədər edilmişdir. 2006-cı ilin sonlarında, NAVAIR, mövcud əlaqəli bəslənmə sisteminin silah bəslənmə etibarlılığını artırmaq üçün yeni əlaqəsiz 20 mm-lik sursat idarəetmə sistemini hazırlamaq üçün Meggitt Müdafiə Sistemləri ilə müqavilə bağladı. Bu sistemlər artıq Əfqanıstan müharibəsi zamanı yaxşı nəticələr verən AH-1W və AH-1Z donanmalarına uyğunlaşdırılıb.

2008-ci ilin fevral ayında ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri müqaviləni son 40 AH-1Z-nin daha əvvəl planlaşdırılan AH-1W-lərin yenidən istehsalı yerinə yeni təyyarələr olaraq inşa edilməsi formasında dəyişdirdi. 2008-ci ilin sentyabrında Dəniz Qüvvələri Dəniz Piyadaları üçün əlavə 46 təyyarə istədi və sifariş edilmiş ümumi təyyarə sayı 226 ədədə çatdı. 2010-cu ildə Dəniz Piyadaları Korpusu 189 AH-1Z sifariş etməyi planlaşdırdı, bunlardan 58-i yeni təyyarələrdir ki, bunların da tədarükləri 2022-ci ilə qədər davam edəcəkdir. 10 dekabr 2010-cu ildə Hərbi Dəniz Qüvvələri İdarəsi tam istehsal üçün AH-1Z-ni təsdiqlədi.

Dizayn

AH-1Z, inteqrasiya edilmiş silah platformasında təkmilləşdirilmiş hərbi avionikaya, silah sistemlərinə və elektro-optik sensorlara sahib olan yeni rotor texnologiyasına malikdir. Yaşamaq qabiliyyətini təkmilləşdirmiş (Təkmilləşdirilmiş sağ qalma qabiliyyəti) və beləliklə də daha uzun məsafələrdə hədəflərini tapa və həssas silahlarla onlara hücum edə bilir

Dört qanadlı rotorları və daha uzun əsas qanadları göstərən bir aviasiya şousunda "AH-1Z"

AH-1Z-nin yeni rulmansız, qarmaqsız rotor sistemi dörd qanadlı qarmaqlı sistemlərə nisbətən 75% daha az hissəyə malikdir. Bıçaqlar artan ballistik yaşamaq qabiliyyətinə malik olan kompozitlərdən hazırlanmışdır və amfibiya hücum gəmilərində saxlama üçün yarı avtomatik qatlama sistemi mövcuddur. Yenidən işlənmiş iki qanad dirəyi daha uzundur və hər birinə AIM-9 Sidewinder kimi bir döyüş raketi üçün bir qanad ucu stansiyası əlavə edilə bilər. Hər qanadda 2,75 düym (70 mm) Hydra 70 raket kapsulları və ya AGM-114 Hellfire dörd raket buraxıcısı üçün daha iki stansiya mövcuddur. AN/APG-78 Longbow atışa nəzarət radarı, qanad ucundakı bir stansiyada da quraşdırıla bilər

Kaskaya birləşdirilmiş ekranlar geyinmiş AH-1Z pilotları (ekranlar göstərilməmişdir)

AH-1Z modelinin inteqrasiya edilmiş avionika sistemi (IAS) Northrop Grumman tərəfindən hazırlanmışdır. Sistemə iki missiya kompüteri və avtomatik uçuş idarəetmə sistemi daxildir. Hər ekipaj stansiyasında iki 8 × 6 düymlük çoxfunksiyalı maye kristal displey (LCD) və bir 4,2 × 4.2 düymlük iki funksiyalı LCD vardır. Rabitə paketi ABŞ Donanması RT-1824 inteqrasiya edilmiş radio, UHF/VHF, COMSEC və modemi bir vahiddə birləşdirir. Naviqasiya paketinə quraşdırılmış GPS inertial naviqasiya sistemi (EGI), rəqəmsal xəritə sistemi və havadan asılı qaldıqda Meggittə silah ötürməyə imkan verən aşağı hava sürətli hava məlumatları alt sistemi daxildir.

Ekipaj Thales "Top Owl" kaskaya quraşdırılmış görmə və ekran sistemi ilə təchiz edilmişdir. Top Owl 24 saat gündüz/gecə tutumuna və 40° görünüş sahəsinə malik olan durbin ekrana malikdir. Göstərici izləyicisinin proyeksiyası, irəliyə doğru infraqırmızı (FLIR) və ya video görüntüləri təqdim edir. AH-1Z, mühərrik eqzosları, əks-tədbir dispenserləri, radar xəbərdarlığı, gələn/yolda olan raket xəbərdarlıqları və gövdə üstündəki lazer nöqtə xəbərdarlıq sistemləri daxil olmaqla Hover, İnfraqırmızı Yatırma Sistemi (Hover Infrared Suppression System-HIRSS) də daxil olmaqla qurtarma cihazlarına malikdir.

Lockheed Martin Hədəf Görmə Sisteminə (TSS) üçüncü nəsil FLIR sensoru daxildir [14]. TSS, gündüz, gecə və ya əlverişsiz hava şəraitində hədəfin görülməsi qabiliyyətini təmin edir. Sistem müxtəlif görüntü rejimlərinə malikdir və FLIR və ya TV ilə təqib edə bilər. Eyni sistemdən KC-130J Hasat HAWKda da istifadə edilməyə davam edilir.

Əməliyyat tarixi

AH-1Z, dənizdə sınaq uçuşu testini 2005-ci ilin may ayında tamamladı. 15 oktyabr 2005-ci ildə USMC Donanma Hava Sistemləri Komandanlığı vasitəsilə donanmaya daxil olan ilk istehsal edilmiş AH-1Z vertolyotunun alınmasını qəbul etdi. AH-1Z və UH-1Y inkişaf testlərini 2006-cı ilin əvvəlində tamamladılar. 2006-cı ilin ilk rübündə təyyarələr NAS Patuxent çayı üzərindəki Əməliyyat Sınaq Birliyinə təhvil verildi və əməliyyat qiymətləndirmə (OPEVAL) sınaqlarına başladılar.

2008-ci ilin fevral ayında AH-1Z və UH-1Y OPEVAL testinin ikinci və son hissəsinə başladı. AH-1Z testi hədəf sistemlərindəki problemlərə görə 2008-ci ildə dayandırıldı. AH-1Z daha sonra 30 sentyabr 2010-cu ildə döyüşlərə hazır elan edildi.

Xarici əlaqələr

2000-ci ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələri tədarük məqsədilə AH-1Z helikopterini seçdi; daha sonra 2004-cü ildə ləğv edildi.

2012-ci ilin sentyabr ayında ABŞ Konqresi, Cənubi Koreya tərəfindən 36 AH-1Z Viperi və əlaqədar avadanlıq və silahlar üçün mümkün Xarici Hərbi Satışlar (XHT) haqqında məlumatlandırıldı. AH-1Z Viper sifariş vermək üçün Boeing AH-64 Apache və TAI/AgustaWestland T129 ATAK ilə yarışırdı. 2013-cü ilin aprelində Cənubi Koreya AH-64E modelinin seçildiyini elan etdi.

2015-ci ilin aprel ayında ABŞ Dövlət Departamenti, Hellfire raketləri, əlaqəli avadanlıqları və 952 milyon dollarlıq dəstəyk ilə 15 ədəd AH-1Z Viper üçün Pakistana mümkün bir XHT satışını təsdiqlədi. Pakistan 2018-ci ilin sentyabrına qədər 9 AH-1Z helikopteri alacaqdı. 2018-ci ilin iyul ayından etibarən ABŞ və Pakistan arasındakı siyasi gərginlik səbəbindən Pakistanın əmri dayandırıldı. 12 təyyarədən doqquzu istehsal edilmiş, lakin iki ölkə arasında problemin həllini gözləyərək Arizonadakı 309-cu AMARG bazasında saxlanılmışdır.

2016-cı ildə Bell AH-1Z-ni Mil Mi-24-lərini xidmətdən çıxardacaq Polşa və Çexiyaya satmaqlada maraqlandı. 2019-cu ilin dekabr ayında Çexiya ABŞ-ni Çexiya Hərbi Hava Qüvvələri üçün 4 ədəd AH-1Z helikopterinin satışı ilə bağlı məlumatlandırdı. Mərakeş Krallığının Hərbi Hava Qüvvələrinin 2016-cı ildə AH-1Z helikopterlərinin alınması və ordunun bu helikopterlərlə təmin edilməsində maraqlı olduğu bildirilmişdi.

2016-cı ilin noyabr ayında Bell Helicopter, AH-1Z Viperlə potensial əməkdaşlıq üçün Rumıniyanın hava məkanı şirkəti IAR — Ghimbav Brasov Group ilə razılaşma memorandumu imzaladı. 2017-ci ilin avqustunda Rumıniya həmçinin, bir seriya AH-1 modelinin satın alınması üçün Rumıniya dövlətinə məxsus ROMARM ilə ortaq bir müəssisə qurmaq üçün Bell Helicopter ilə niyyəti məktubu imzaladı.

2017-ci ildə Bell, AH-1Z ilə birlikdə UH-1Y Venomun, Eurocopter Tiger helikopterlərinin əvəzinə Avstraliya Ordusuna göndərilməsini istədi.

2017-ci ilin iyul ayında Bell Helicopter və Polish Armaments Group UH-1Y Venom və AH-1Z Viper helikopterləri ilə əməkdaşlıq etmək niyyəti ilə daha geniş modernləşdirmə səylərinin bir hissəsi olan Polşa Kruk hücum helikopteri alışı proqramı üçün potensial bir təklif yaradan məktub yazdı.

2017-ci ilin oktyabr ayında Tailand Müdafiə naziri Prawit Wongsuwan, Taylandın köhnə AH-1F Cobra hücum vertolyotu donanmasını başqa birisi ilə əvəz etməyə çalışdığını və məsələni araşdırmaq üçün satınalma komitəsi yaradacağını bildirdi. Tailand Krallıq Ordusu səlahiyyətliləri müxtəlif xarici ölkələrə səfərlər təşkil etmiş, bu ordu nümayəndələrinin Bell AH-1Z Viper, Agusta A129 Mangusta, Mil Mi-28 HAVOC, CAIC Z-10, Bell AH-1 SuperCobra və Boeing AH-64 Apache modellərinə baxdığı bildirilmişdir.

27 aprel 2018-ci ildə ABŞ Müdafiə Təhlükəsizliyi üzrə Əməkdaşlıq Təşkilatı, ABŞ Dövlət Departamentindən razılıq aldığını və Konqresə 12 ədəd AH-1Z helikopterinin, 26 ədəd T-700 GE 401C mühərriklərinin və silahlarının Bəhreynə satılması ehtimalının mümkünlüyünü və bunun təxmini təxmini dəyərinin 911,4 milyon dollar olacağını bildirmişdir. 2018-ci ilin noyabr ayında Bəhreyn sifariş verdiyi 12 ədəd AH-1Z helikopterinin tədarükünün 2022-ci ildə başlamasını təsdiqlədi.

30 aprel 2020-ci ildə ABŞ Müdafiə Təhlükəsizliyi üzrə Əməkdaşlıq Agentliyi, ABŞ Dövlət Departamentindən razılıq aldığını və Konqresə 6 ədəd AH-1 helikopterinin və əlaqədar avadanlıqlarının Filippinə satılması ehtimalının mümkünlüyünü və bunun təxmini dəyərinin 450 milyon dollar olacağı və ya bunun dəyərinin qızıl ilə ödənilməsinin mümkünlüyünü bildirmişdir. Filippinin həmçinin AH-64E Apache hücum vertolyotlarını və əlaqəli avadanlığını ala biləcəyini və bunun da təxmini dəyərinin 1,5 milyard dollar olacağı bildirilmişdir.

İstifadəçilər

 Bəhreyn

Bəhreyn Krallıq Hərbi Hava Qüvvələri (12 ədəd sifariş edilmişdir)

 Çexiya

Çexiya Hərbi Hava Qüvvələri (4 ədəd sifariş edilmişdir)

 ABŞ

ABŞ Dəniz Piyadaları Korpusu

Tekniki xüsusiyyətləri (AH-1Z Viper)

AH-1Z sxemi

Bell xüsusiyyətləri, Beynəlxalq Hərbi Təyyarə Sxemi, 2002–2003, Modern Battlefield Döyüş Təyyarələri

Ümumi xüsusiyyətləri

• Ekipaj: iki: pilot, köməkçi pilot/silah operatoru (CPG)
• Tutumu: 6.661 lb (3.021 kq)
• Uzunluq: 58 ft 3 in (17,8 m)
• Rotor çapı: 48 ft (14,6 m)
• Hündürlük: 14 ft 4 in (4,37 m)
• Disk sahəsi: 1,808 ft² (168.0 m²)
• Boş çəkisi: 12.300 lb (5.580 kq)
• Sursat: 5.764 lb (2.620 kg)
• Maksimum uçuş çəkisi: 18.500 lb (8.390 kq)
• Rotor sistemi: 4 bıçaqlı əsas rotor, 4 bıçaqlı quyruq rotoru
• Güc mənbəyi: 2 × General Electric T700-GE-401C turboshaft, 1,800 shp (1,340 kW) eyni

AH-1Z, Miramar Avia sərgisində, qabaqdan görünüşü

Performans

• Kreyser sürəti: 296 km/s (184 mph, 160 kt)
• Ən yüksək sürət: 411 km/s (255 mph, 222 knots) [dalışda]
• Mənzil: 685 km (426 mi, 370 mil)
• Döyüş yarımçapı: 231 (144 mil, 125 nmi) with 1,130 kq (2,500 lb) yük
• Xidmət mənzili: 6.000+ m (20.000+ ft)
• Saniyədə dırmaşma sürəti: 14,2 m/s (2,790 ft/min)

Silahlanma

• Pulemyot: 1 × 20 mm (0,787 inç) M197 üç lüləli fırlanan top A / A49E-7 qülləsində (750 mərmi tutumlu)
• Silah yatağı: Dirək qanadında 6 pilon stansiyaya kimi.
• Raketler: 2,75 in (70 mm) Hydra 70 yada APKWS II raketleri – Bağlı olduğu LAU-68C/A (7 atış) yada LAU-61D/A (19 atış) yuvası (artırıla bilən 76 ədəd kilidlənməyən yada 28 ədəd başlıqlı (kilidlənən) raket)
• Döyüş raketi:
  • AIM-9 Sidewinder hava-yer tipli raket – 2 qanada da 1 ədəd yerləşdirilə bilər (maks. 2 raket)
  • AGM-114 Hellfire hava-yer tipli raket – Dörd ədəd 4 yuvarlaq M299 raket buraxıcısına bağlanmış 16 raket, hər qanadda 2 ədəd.