Bolqarıstan–Rusiya münasibətləri
Bolqarıstan–Rusiya münasibətləri (bolq. Отношения между България и Русия, Otnoşeniya mejdu Bulqariya i Rusiya; rus. Отношения между Болгарией и Россией, Otnoşeniya mejdu Bolqariyey i Rossiyey) — Bolqarıstan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr.
| Bolqarıstan–Rusiya münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| Digər | |||||
| Quruluş tarixi | 7 iyul 1879 | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Bolqarıstanın Moskvada səfirliyi və üç baş konsulluğu (Sankt-Peterburq, Novosibirsk və Yekaterinburqda) var. Rusiyanın Sofiyada səfirliyi və iki baş konsulluğu var (Ruse və Varnada).
Hər iki ölkə slavyan xalqlarındandır və ümumi pravoslav xristian mədəniyyəti ilə bir-birinə bağlıdır. Buna baxmayaraq, bu oxşarlıqlar əksər hallarda isti münasibətlərə çevrilməmişdir. XIX əsrdə Bolqarıstan müstəqillik əldə etdikdən sonra, Rusiya Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl müxtəlif Balkan mübahisələrində və müharibələrində Bolqarıstandan daha çox Bolqarıstanın qonşusu Serbiyaya üstünlük verməsi, ardınca Bolqarıstanın Rusiyaya qarşı hər iki Dünya müharibəsində Almaniyanın tərəfini tutması ilə münasibətlər gərginləşmişdir.
1945-ci ildə kommunistlərin hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra Bolqarıstan Soyuq müharibə zamanı sovet müttəfiqi idi və 1989-cu il inqilablarına qədər Rusiya ilə yaxşı əlaqələr saxlamışdır. Bununla belə, ləğv edilmiş "Cənub axını" boru kəməri və dondurulmuş Belene Atom Elektrik Stansiyası layihəsi, habelə 2014-cü ildə Krımın Rusiya tərəfindən ilhaq etməsi kimi enerji layihələri ilə bağlı çətinliklərdən sonra münasibətlər yenidən pisləşmişdir.
Tarixi redaktə
Rəsmi diplomatik əlaqələr 7 iyul 1879-cu ildə başlamışdır.
Erkən münasibətlər redaktə
Müasir Rusiya və Bolqarıstan vətəndaşları əsrlər boyu əlaqə saxlayırlar.[1] Kiril əlifbası IX əsrdə Birinci Bolqar imperiyasında yaranmış və sonralar pravoslav slavyan ölkələri tərəfindən standart əlifba kimi qəbul edilmişdir. Hər iki xalqda monarxları çar adlandırmaq ənənəsi var idi. Bu, imperator üçün slavyanmənşəli sözdür və Bolqarıstanda yaranmışdır. Rusiya Bolqarıstanın Osmanlı imperiyasından suverenlik əldə etməsinə kömək etmişdir. Daha sonra bolqarlar Sofiyada həmin müharibə zamanı Bolqarıstana kömək edən rus əsgərlərinin şərəfinə rus pravoslav müqəddəsi Aleksandr Nevskinin adına pravoslav kilsəsi tikdirmişdilər.
Rusiya Bolqarıstanın birləşməsində və sonrakı Serbiya–Bolqarıstan müharibəsində Bolqarıstana diplomatik dəstək verməkdən imtina etdikdən sonra ikisi arasında münasibətlər pisləşməyə başlamışdır.[2] Bu, müasir dövrdə də davam edən Bolqarıstan–Rusiya münasibətlərinə ciddi təsir göstərmişdir.
XX əsr redaktə
Bolqarıstan Rusiyanı öz daxili işlərinə qarışmaqda ittiham etdiyi üçün Bolqarıstan və Rusiya münasibətləri zəifləməyə davam etmişdi. Bu fakt Rusiya imperiyası ilə Serbiya krallığı arasında ittifaqın güclənməsinə kömək etmişdir. Bu, hətta Rusiya Bolqarıstanı avstriyalıları qovmaq üçün Monteneqro, Serbiya və Yunanıstanla ittifaq yaratmağa sövq edəndə belə, Bolqarıstan və Rusiya arasında antaqonizmə səbəb olmuşdu. Osmanlı imperiyasına qarşı Birinci Balkan müharibəsi zamanı Bolqarıstan Konstantinopolu işğal etmək şansı əldə etmişdi, lakin Rusiya Bolqarıstanın hərbi hərəkətlərinə qarşı çıxmışdı.[3][4] Rusiya həmçinin, Serbiya və Yunanıstanı nəticədə Bolqarıstana hücum etdiyinə görə qınamaqdan imtina etmişdir, lakin Bolqarıstan və Rusiya arasında gərginlik nəhayət Birinci Dünya müharibəsində Bolqarıstan itirilmiş torpaqlarını geri qaytarmaq vədinə görə Almaniya imperiyasının tərəfinə keçən zaman yaranmışdır. Nəhayət, Bolqarıstan və Rusiya müharibələrə görə ağır hərbi itkilər vermiş və Bolqarıstan-Rusiya münasibətləri ağır zərbə almışdır. Yalnız 1930-cu illərə qədər Rusiyanın Sovet İttifaqı kimi Bolqarıstanla əlaqələr qurduğu müşahidə edilmişdir.[5]
İkinci Dünya müharibəsində Bolqarıstan məhvər dövlətlərinin üzvü kimi müharibəyə başlamışdır,[6] lakin sovetlər Balkanları işğal etdikdə Bolqarıstan sovet tərəfində Müttəfiq güclərə qoşulmuşdur.[7] Sovet Qızıl Ordusu Bolqarıstan Kommunist Partiyasını hakimiyyətə gətirən 1944-cü ildə Bolqarıstanda dövlət çevrilişini dəstəkləmişdir. Birləşmiş Krallığın Baş naziri Vinston Çörçill və Sovet İttifaqının birinci katibi İosif Stalin IV Moskva Konfransında müharibədən sonra Sovet İttifaqının Bolqarıstanda 80 faiz təsir imkanlarını təmin edən gizli faiz sazişi imzalamışdılar.[8]
Ticarət redaktə
2021-ci ildə Bolqarıstanın Rusiyaya ixracı 592 milyon dollar olub, dərmanlar isə ən yüksək məhsuldur. Əsas məhsul təbii qaz olmaqla Rusiyanın ixracı 2,78 milyard dollar olub. 1996-2021-ci illər arasında Bolqarıstanın ixracı orta hesabla illik 0,71%, Rusiya ixracı isə orta hesabla illik 1,39% artıb. [9]
2022-ci ilin aprelində Rusiya Bolqarıstana qaz tədarükünü dayandırmışdır.[10] Bolqarıstan 1 mart 2024-cü ildə Rusiya xam neftinin alışını dayandırmışdır.[11]
Rezident diplomatik nümayəndəliklər redaktə
- Bolqarıstanın Moskvada səfirliyi və Sankt-Peterburqda baş konsulluğu var.
- Rusiyanın Sofiyada səfirliyi, Ruse və Varnada isə baş konsulluqları var.
Mənbə redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ "Bulgaria - Language, Culture and Etiquette". www.commisceo-global.com. 2019-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-11.
- ↑ von Huhn, (1885)
- ↑ Stowell, Ellery Cory. The Diplomacy Of The War Of 1914: The Beginnings Of The War (1915). Kessinger Publishing, LLC. 2009. səh. 94. ISBN 978-1-104-48758-4.
- ↑ Russian Policy in the Orthodox East: The Patriarchate of Constantinople (1878-1914) // Russian Policy in the Orthodox East (PDF). De Gruyter Open Poland. 24 April 2015. ISBN 978-83-7656-032-8. 4 December 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 April 2024.
- ↑ "Slavica Publishers | Indiana University". 2019-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-01.
- ↑ "Bulgaria joins the Axis". HISTORY (ingilis). 2019-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-11.
- ↑ "The Balkans in WWII". dmorgan.web.wesleyan.edu. 2019-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-11.
- ↑ Reynolds, David (2009). Summits: Six Meetings That Shaped the Twentieth Century. New York: Basic Books. pp. 107–108. ISBN 0-7867-4458-8. OCLC 646810103.
- ↑ "Bulgaria/russia". January 2022. 2023-11-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-01.
- ↑ "Ukraine war: Russia halts gas exports to Poland and Bulgaria". 27 April 2022. 8 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2024.
- ↑ "Bulgaria Bans Russian Oil". 28 September 2023. 28 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2024.
Ədəbiyyat redaktə
- Arthur Ernst von Huhn: The Struggle of the Bulgarians for National Independence Under Prince Alexander: A Military and Political History of the War Between Bulgaria and Servia in 1885 (John Murray, 1886). Online.