Sarağan

(Cotinus səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Sarağan (lat. Cotinus)[1] - sumaqkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.[2]

Sarağan
Elmi təsnifat
Beynəlxalq elmi adı

Cotinus coggygria Scop. - Sarağan, vəlgə - Скумпия коггигрия- Coggygria sumach, smoke tree[3]

Kol və ya ağac bitkisidir. Sumaqkimilər ailəsinə daxildir. Avrasiyanın mülayim iqlimi olan zonalarında, eləcə də Şimali Amerikanın şərqində yayılmışdır.

Sarağanı dekorativ bitki kimi, eləcə də sarı rəng almaq üçün xammal kimi istifadə etmək üçün becərirlər.

Botaniki təsviri

redaktə

Hündürlüyü 1-4 m olan, qabığı xırda çatlı kol, bəzən ağacdır. Yarpaqları hamar, sadə, növbəli, uzunluğu 8-10 sm, eni 3-7 sm yumurtavari və ya yumru, alt hissədə boz-qonur rəngli, tüklüdür. Xırda, yaşımtıl-ağ rəngli çiçəkləri uzunluğu 20 sm çatan çoxsaylı, şaxəli süpürgəciklərdədir. Çiçəkləmədən sonra çiçək saplaqları uzanır və uzun, pırpızlaşmış qırmızımtıl tükcüklərlə örtülür. Meyvəsi tərs yumurtavari, quru meyvəyanlıqlı çəyirdəkdir. May-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustsentyabr aylarında meyvə verir.[3]

Mənşəyi və yayılması

redaktə

Sarağan kserofil coğrafi tipinin Aralıdənizi sinfinin Aralıq dənizi qrupuna aiddir. Aralıq dənizi, BalkanKiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Hindistan, Çin, Himalay, YaponiyaQafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda sarağan BöyükKiçik Qafqazın bütün rayonlarında, Kür düzənliyindəNaxçıvanda arandan aşağı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 900 m qədər) bitir.[3]

Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər

redaktə

Kserofitdir, dağ-kserofit bitkilik tipində rast gəlir. Əsasən quru, daşlı və qayalı yamaclarda bitir. Aran yerlərdə qırmızı ardıcla birgə seyrək meşələr əmələ gətirir.[3]

Kimyəvi tərkibi

redaktə

Sarağanın tərkibində C vitamini, flavonoid, antosian, karotinoid, qlükozidlər, eləcə də efir yağları, steroidlər və aşı maddələri vardır.

Təsiri və tətbiqi

redaktə

Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi və xalq təbabətində, eləcə də farmakologiyada geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə-bağırsaq, qaraciyər, dəri, böyrək daşı, damar xəstəlikləri, habelə müxtəlif şişlər, stomatit, ishal, irinli yaralar, yanıqlar, revmatizm zamanı istifadə olunur. Antiseptik, antioksidant, ödqovucu, büzüşdürücü, yarasağaldıcı, iltihab proseslərinə qarşı təsirə malikdir.

İstifadə olunan hissələri

redaktə

Müalicə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, qabığı və budaqları istifadə edilir.

İstifadə formaları

redaktə

Cövhər, dəmləmə, məhlul və mazlar.

Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi

redaktə

Dekorativ, balverən, boyaq və efir yağlı bitkidir (yarpaqlarından alınan efir yağı ətriyyatda istifadə olunur).[3]

İstinadlar

redaktə
  1. Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
  2. Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
  3. 1 2 3 4 5 Mehdiyeva N.P. «Azərbaycanın dərman florasının biomüxtəlifliyi». Bakı, 2011

Həmçinin bax

redaktə