Dənizdə neft və qaz hasilatı

Dənizdə neft və qaz hasilatı — okean şelfində dəniz dibindən neft və təbii qazın çıxarılması.

Tarixi

1803-cü ildə Bakı sakini Hacı Qasım bəy Mansurbəyov Bibiheybət körfəzində Xəzər dənizinin dərinliyindən neft çıxarmaq üçün sahildən 18 və 30 metr aralıda taxta çərçivələrlə örtülmüş iki quyu inşa etdirmişdir. Onlar 1825-ci ilə qədər, qasırğa nəticəsində məhv olana qədər istifadə edilmişdi.

1891-ci ildə Kaliforniyada Sakit okean sahilində, sahildən 250 metr məsafədə maili quyu qazıldı. Həmin vaxtdan Kaliforniya şelfi Sakit okeanın dibində karbohidrogenlərin axtarışı, kəşfiyyatı və hasilatı üçün əsas obyektə çevrildi.

1896-cı ildə dağ-mədən mühəndisi L.K.Zqlenitski Rusiyanın Bakı quberniyasının və Dağıstan vilayətinin Dövlət Əmlak İdarəsinə əfv ərizəsi təqdim edərək, ona neftin kəşfiyyatı və hasilatı üçün dəniz dibinin bir hissəsinin verilməsini xahiş etdi. O, dayaqlar üzərində qurulmuş yerlərdə qazıntı aparmaq niyyətində idi. Lakin Mədən İdarəsi qərara aldı ki, neft hasilatına yalnız Bibiheybət körfəzinin bir hissəsi torpaqla dolduqdan sonra icazə verilə bilər. Belə doldurulma 1911-ci ildə başlanmış, iş 8,5 il davam etmiş və dənizin dibinin 211 hektar sahəsi doldurulmuşdur. 1920-ci ildə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra körfəzin doldurulması işləri yenidən başladı. 27 hektar ərazini əhatə edən doldurulmanın birinci mərhələsi iki il ərzində başa çatdırıldı və 1922-ci ildə dənizdən çıxarılan ərazidə ilk kəşfiyyat quyuları inşa edildi. 1923-cü il aprelin 18-də tikintisi başa çatan ilk quyudan neft hasil edildi. Sonra məlum oldu ki, zəngin neft yataqları dənizə doğru uzanır, basdırılmış ərazinin hüdudlarından xeyli kənara çıxır. Sonra açıq dənizdəki süni adalardan quyu qazmaq ideyası yarandı. 1925-ci ildə taxta platformadan dənizə qazılan dünyada ilk quyudan neft hasil edildi.

Neft daşları

1949-cu ildə Abşeron yarımadasından 42 km aralıda Xəzər dənizinin dərinliyindən neft çıxarmaq üçün estakadalar üzərində Neft Daşları adlı bütöv bir qəsəbə salındı.

Dənizin 15-20 metr dərinliyində bu tip dəniz neft yataqları Meksika körfəzində və Venesuelada da tikilmişdir.

1950-ci illərdə isə daha böyük dərinliklərdə neft hasilatı üçün üzən qazma platformaları meydana çıxdı .

1959-cu ildə Hollandiya sahillərində quruda Qroningen qaz yatağı kəşf edildi və Şimal dənizində neft və qaz perspektivləri ilə bağlı perspektivləri dəyişdirdi. Lakin 1960-cı illərin əvvəllərində bu yatağın yaxınlığında dənizdə qazma işləri uğursuz oldu. Şimal dənizi sahillərindən aralıda ilk kəşfiyyat quyuları 1964-cü ildə dənizin Danimarka və Britaniya sektorlarında qazılmağa başlanmış, Britaniya sektorunda isə 1965-ci ildə West Sole, 1966-cı ildə Leman kimi yataqlar qazılmışdır. 1977-ci ilin əvvəlinə Şimal dənizində 114 yataq aşkar edilmişdir. Şimal dənizində Böyük Britaniya 1980-ci ildə hər gün 223 min ton neft və 102 milyon ton neft hasil edirdi. Dəniz şelfinin aktiv inkişafının başlanğıcı 1973-cü il neft böhranı ilə asanlaşdırıldı .