Bakı quberniyası

Bakı quberniyası
Bakı quberniyası
	Gerb
	40°21′59″ şm. e. 49°50′06″ ş. u.
Ölkə	Rusiya İmperiyası; AXC
İnzibati mərkəz	Bakı
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	1859
Ləğv edilib	1920
Sahəsi	34.410,2 kvadrat verst;
Əhalisi
Əhalisi	826.716 nəf. (1897);
Rəsmi dili	Azərbaycan
	Bakı qəzası Quba; qəzası Şamaxı qəzası Göyçay; qəzası Cavad qəzası Lənkəran; qəzası
Ardıcıllıq
← Şamaxı quberniyası	Yelizavetpol quberniyası →; Azərbaycan SSR →
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bakı quberniyası — Çar Rusiyası dönəmində Cənubi Qafqazda bölgə. 1859-cu ildə yaranıb. Şamaxı zəlzələsi ilə əlaqədar olaraq quberniya mərkəzi Bakıya köçdü və adı dəyişdirilərək Bakı quberniyası adlandırıldı. 1860-cı ildə Dərbənd quberniyası ləğv olundu. Quba qəzası Bakı quberniyasının tərkibinə daxil olundu.

Quberniyaya daxil olan qəzalar:

Ümumi məlumatRedaktə

Rusiya çar hökumətinin inzibati islahatına əsasən Cənubi Qafqaz 1846-cı il 14 dekabr tarixli fərmanla 4 quberniya (Tiflis, Kutais, Şamaxı, Dərbənd) bölündü. Azərbaycan ərazisi, əsasən, Şamaxı quberniyasına daxil edildi. Şamaxı zəlzələ nəticəsində dağılandan (1859) sonra quberniyanın mərkəzi Bakıya köçürüldü, quberniya isə Bakı quberniyası adlandırıldı. Bakı quberniyasının tərkibinə Şamaxı, Şuşa, Nuxa (Şəki), Bakı və Lənkəran qəzaları, Xəzər dənizindəki Böyük Zirə, Daş Zirə, Pirallahı, Çilov və s. adalar daxil idi. Dərbənd quberniyasının ləğvindən (1860, may) sonra Quba qəzası da Bakı quberniyasının tərkibinə qatıldı. 1867-ci ilin dekabrında Yelizavetpol quberniyası təşkil edildi. Şuşa və Nuxa qəzaları Bakı quberniyasından ayrılıb Yelizavetpol quberniyasına verildi. Bakı quberniyasında Cavad və Göyçay kimi yeni qəzalar yaradıldı. Bakı quberniyası şimalda Dağıstan vilayəti., qərbdə Nuxa və Şuşa qəzaları, cənubda Astara və Araz çayları, şərqdə isə Xəzər dənizi ilə həmsərhəd idi. Quberniyanın ərazisi 39075,15 kv.km, əhalisi 789 659 nəfər idi (1897). Bakı quberniyasının təsərrüfatında əsas yeri neft sənayesi tuturdu. Quberniyada 1200-dən artıq fabrik və zavod var idi. Quberniyanın əhalisi (Bakı şəhəri istisna edilməklə) taxılçılıq, tütünçülük, bağçılıq, bostançılıq, pambıqçılıq, heyvandarlıq, balıqçılıq və s. ilə məşğul olurdu. Bakı quberniyasının ixracatında neft, duz, ipək, zəfəran mühüm yer tuturdu. Bakı quberniyasını Bakı hərbi qubernatoru (1872-ci ilin mayından Bakı qubernatoru) idarə edirdi. Hərbi və mülki hakimiyyət onun əlində idi. Quberniya inzibati-polis aparatı və bütün hökumət idarələri qubernatorun nəzarətində idi. 1905-ci ildə Bakı quberniyasında müvəqqəti gen.-qubernator vəzifəsi yaradıldı. 1906-cı il sentyabrın 28-də Bakı və onun fabrik-mədən rayonları Bakı quberniyasından ayrıldı. Ayrıca inzibati vahid olan Bakı şəhər rəisliyi (Bakı qradonaçalnikliyi) təşkil edildi. Bununla əlaqədar 1906-cı ilin dekabrında Bakı gen.-qubernatoru vəzifəsi ləğv edildi. Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Bakı quberniyası sosial-iqtisadi səviyyəsinə görə Rusiyanın inkişaf etmiş quberniyaları ilə yanaşı dururdu. Bakının Sovet Rusiyası tərəfindən işğalından (1920) sonra Bakı quberniyası ləğv olundu.

QubernatorlarRedaktə

Konstantin Tarxanov-Mouravov, 1859–1863
Mixail Kolyubakin, 1863–1872
Dmitri Staroselski, 1872–1875
Valeri Pozen, 1875–1882
Justin von Huebsch Grostal, 1882–1888
Vladimir Rogge, 1888–1899
Dmitry Odintsov, 1899–1904
Mixail Nakaşidze, 1904–1905
Andrey Fadeyev, 1905
Vladimir Alişevski, 1905–1915
Lev Potulov, 1916–1917

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü

Müseyib bəy Əxicanov, 1918–5 fevral 1919
Rəşid bəy Axundzadə, 5 fevral 1919–25 avqust 1919
Əmir bəy Nərimanbəyov, 2 sentyabr 1919 — aprel 1920

ƏraziRedaktə

Qafqaz regionunun baş xəritəsi, 1858-ci il

Qafqaz regionunun ətraflı xəritəsi, 1869-cu il

10 aprel 1840-cı ildə yaradılan Kaspi vilayəti 14 dekabr 1846-cı ildə ləğv edildi, Quba və Dərbənd qəzaları və yeni işğal olunmuş digər Dağıstan əraziləri ilə birlikdə Dərbənd quberniyası yaradıldı. Quba və Dərbənd qəzalarından başqa Kaspi vilayətinin tərkibinə daxil olan digər qəzaları əhatə edən Şamaxı quberniyası təşkil edildi. 1859-cu ildə adı dəyişdirilərək Bakı quberniyası adlandırılmışdır. 5 aprel 1860-cı ildə Dərbənd quberniyası ləğv edildi onun tərkibinə daxil olan Quba qəzası Bakı quberniyasına qaytarıldı, Dərbənd quberniyasının mərkəzi olan Dərbənd şəhəri və onun inzibati mərkəz olduğu Dərbənd qəzası yeni yaradılan Dağıstan vilayətinin tərkibinə daxil edildi, Dərbənd şəhəri 1966-cı ilədək Dağıstan vilayətinin inzibati mərkəzi oldu. Bakı quberniyası 19 fevral 1868-ci il tarixinədək 57,696 kvadrat verst idi. Qeyd edilən tarixdə Yelizavetpol quberniyasının yaradılarkən Nuxa və Şuşa qəzaları Bakı quberniyasının tərkibindən çıxardılaraq Yelizavetpol quberniyası tərkibinə daxil edildi. Beləliklə Bakı quberniyası ərazisi azalaraq 34,286 kvadrat verst oldu.

ƏhaliRedaktə

Milli tərkibRedaktə

**1859–1864-ci il tarixinə Bakı quberniyası əhalisinin milli tərkibi^[2]**
Etnik qrup	Bakı q.	Cavad q.	Göyçay q.	Şamaxı q.	Lənkəran q.	Quba q.	Toplam
azərbaycan tatarı	37 401	49 925	49 804	43 031	35 035	75 047	291 223
tat	1834	…	…	1709	…	9516	13059
talış	…	…	…	…	34 344	…	34 344
kürəli	…	…	…	…	…	28 641	28 641
erməni	…	…	…	18 183	…	528	18 711
rus	…	252	128	6 533	5 534	157	12 604
yəhudi	…	…	…	1 065	…	…	1 065
haputlu	…	…	…	659	…	…	659
cekli	…	…	…	…	…	9 767	9 767
buduqlu	…	…	…	…	…	3 420	3 420
xınalıq	…	…	…	…	…	2 315	2 315
milliyyəti göstərilmədən	12 217	10 789	121	25 143	4 345	10 854	63 469
toplam	51 452	60 966	50 053	96 303	79 258	130 245	468 277

**1880-ci il tarixinə Bakı quberniyası əhalisinin milli tərkibi^[3]**
Etnik qrup	Sayı	Nisbəti
azərbaycan tatarı	364 049	68.22 %
tat	19 112	3.93 %
talış	42 999	7.95 %
kürəli	42 243	7.81 %
erməni	27 791	5.14 %
rus	18 229	3.37 %
yəhudi	6 415	1.19 %
fars	5 941	1.1 %
cekli (haputlu daxil)	5 635	1.04 %
qrız	4 795	1.55 %*
xınalıq	2 196	*
bilinməyən	658	*
yekun	540 773	100 %

Qeyd: 1880-ci ilin əvvəlinə olan 540,773 nəfər əhalinin 11,556 nəfəri Bakı quberniyasında 1879-cu ildə məskunlaşmışdır.^[3] Onlardan 5,941 nəfərini farslar, 4,121 nəfərini kürəlilər, 740 nəfərini azərbaycan tatarları, 664 nəfərini ermənilər, 92 nəfərini yəhudilər, 28 nəfərini isə ruslar təşkil edirdilər.^[3]

İstinadlarRedaktə

↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=61
↑ Списки населенных мест Российской Империи. По Кавказскому краю составленные и издаваемые Кавказским статистическим комитетом при Главном управлении Наместника Кавказского. LXV. Бакинская губерния. Списокь населенных мест по сведениямь 1859 по 1864 годь. Кавказскимь стататистическимь комитетомь при Главном управлении наместника кавказского. Составлен главным редактором Комитета Н. Зейдлицем. Тифлись. В Типографии главного управления наместника кавказского. 26 ноября 1870 г./Содержание: Спискок населённых мест Бакинской губернии. стр. 79^{[ölü keçid]}
↑ ¹ ² ³ Тифлис, типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1880. "Кавказский календарь на 1881 год"./П. Пространство и население Завказскаго Наместничества. стр.22

Həmçinin baxRedaktə

Xarici keçidlərRedaktə

[_ad3de7c66e5fb299-1] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=61

[стр._79-2] Списки населенных мест Российской Империи. По Кавказскому краю составленные и издаваемые Кавказским статистическим комитетом при Главном управлении Наместника Кавказского. LXV. Бакинская губерния. Списокь населенных мест по сведениямь 1859 по 1864 годь. Кавказскимь стататистическимь комитетомь при Главном управлении наместника кавказского. Составлен главным редактором Комитета Н. Зейдлицем. Тифлись. В Типографии главного управления наместника кавказского. 26 ноября 1870 г./Содержание: Спискок населённых мест Бакинской губернии. стр. 79^{[ölü keçid]}

[стр.22-3] ¹ ² ³ Тифлис, типография Главного Управления Наместника Кавказского. 1880. "Кавказский календарь на 1881 год"./П. Пространство и население Завказскаго Наместничества. стр.22

[1]

[2]

[3]