Danidin
Danidin(ing. Dunedin,mao. Ōtepoti)– Yeni Zelandiyada, Cənub Adasının cənub-şərqində yerləşən şəhər,həmçinin Otaqo regionunun inzibati mərkəzidir.
| Şəhər | |||
| Danidin | |||
|---|---|---|---|
| Dunedin | |||
 | |||
|
|||
| 45°52′ c. e. 170°30′ ş. u.HGYO | |||
| Ölkə |
 Yeni Zelandiya |
||
| Region | Otago | ||
| Rayon | Danidin | ||
| Başçı | Deyv Kall | ||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Əsası qoyulub | 1848 | ||
| Sahəsi | 3314,8 km² | ||
| Saat qurşağı | UTC+12 , yayda UTC+13 | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi | 118 400 nəfər (2012) | ||
| Aqlomerasiya | 126 900 | ||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| Poçt indeksi | 9010, 9011, 9012, 9013, 9014, 9016, 9018, 9022, 9023, 9024, 9035, 9076, 9077, 9081, 9082, 9092 | ||
| Digər | |||
| cityofdunedin.com (ing.) | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Şəhər 1848-ci ildə Şotlandiya azad kilsə icması tərəfindən salınmış,Edinburq şəhərinin (gel dilində – Dan Edinn,Dùn Èideann) şərəfinə adlandırılmışdır.[1] Danidin, ölkənin dörd əsas mərkəzlərindən biri sayılır, baxmayaraq ki, əhali baxımından yalnız yeddincidir.
Tarix
redaktəArxeoloji araşdırmalara əsasən, günümüzün Danidin ərazisində yaranan ilk insan qrupları burada 13-14-cü əsrin sonlarında sağ qalan moa axtarışında olan maorilər idi.Nəhəng quşların tükənməsindən sonra, maorilər, oturma həyatı yaşamış, balıqçılıq, ovçuluq və toplama ilə məşğul olmuşdur.İngilis dənizçilərin məlumatlarına görə, 19-cu əsrin əvvəllərində yerli əhali bu cənub adasında ən böyük idi.
Otago Körfezi sahilində ilk ağ kişi, 25 Fevral - 5 Mart 1770-ci il tarixləri arasında buranı kəşf etmiş Ceyms Kuk idi.Gəminin jurnalında, Kuk yaxınlığında bir çox pinqvin və dəniz pişiklərini müşahidə etdiyinə diqqət çəkirdi.Axtarışa gəlmiş avropalı dənizçiləri və körfəzin sahillərində yaşayan aboriqenlər arasında tədricən qızışan münaqişələr, nəticədə 1810-1823-cü illərin "Pişik Müharibəsinə" (ing.Sealers' War) gətirib çıxardı.Mübahisələrin mövzusunun ortadan qalxmasından - pişiklərin məhv edilməsindən- sonra müharibə sona çatdı.
1815-ci ildə Vilyam Taker (İng. William Tucker) tərəfindən idarə olunan ingilis köçkünlərinin kiçik bir qrupu sahildə bir kənd qurdu.Əvvəlcə maorilərlə əlaqələri xeyirxah idi, Tucker hətta evinə yerləşən maori qızı ilə evləndi.Ancaq 1817-ci ilin dekabrında qonşu komandirlərdən biri əsgərləri ilə kəndə gəldi və kolonistlərdən xərac tələb etdi.Sakinlər onlara lideri məmnun edən əmlakı verdi və düşündükləri kimi təhlükə keçdi.Ancaq növbəti gün qəflətən sakinlərə hücum edildi.Yalnız bir qaçmaq və limanda ingilis gəmisinə çıxmağı bacardı.Taker da daxil olmaqla bütün qalanlar öldürüldü və yeyildilər. Maori Salnamələri hücumun səbəbi olaraq liderin hədiyyələrdən narazılığını göstərir.
1831-ci ildə müstəmləkəçilikdə daha müvəffəqiyyətli bir cəhd olmuşdur. Sidneydən olan üç balina ovçusu,Brooks qardaşları, burada bir balina stansiyası qurdular.O vaxtlar mahalda yaşayan Maorilərin əhəmiyyətli bir hissəsi ya Avropalılar ilə gələn xəstəliklərdən öldü, ya da odlu silahlar ortaya çıxdıqdan sonra yerli qəbilələrarası çaxnaşmalarda məhv oldu.Beləliklə, ərazi yaşayış üçün təhlükəsiz oldu.Kiçik stansiya böyük bir balina limanına çevrildi və 1840-cı ildə şəhərin yaxınlığında Cənubi adada ilk fermalarda meydana çıxdı.
1848-ci ildə Frederik Taketin rəhbərliyi altında Şotlandiyadakı presviteryanlar bir koloniya təsis etdi və Edinburqun qel adının şərəfinə Danidin adı verildi (Dùn Èideann).
1861-ci ildə Cənubi adada qızıl yataqlarının tapılması və sonrakı qızıl sürüşməsi şəhərin sürətli böyüməsinə səbəb oldu.1865-ci ildə Danidin Yeni Zelandiyada ən böyük şəhər olmuş və 1900-cü ilə qədər bu adını tutmuşdur.1869-cu ildə Yeni Zelandiyada ilk - Otago Universiteti açıldı, 1878-ci ildə Danidin-Christchurch dəmiryolu xətti istifadəyə verildi.
1880-ci illərin əvvəlinə qızıl hasiltı zəiflədi və Dunedinin sürətlə artması dayandı.O vaxtdan bəri, şəhər iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı (ilk növbədə, heyvandarlıq), balıqçılıq və turizm olmuşdur.
Coğrafiya və iqlimi
redaktəŞəhər, Otaqonun körfəzini əhatə edən təpələrdə və vadidə yerləşir.Liman və təpələr (Maunt Karqill, Flagstaf) sönmüş vulkan qalıqları tərəfindən yaradılmışdır.Danidin London, Moskva və Berlindən dünyanın ən uzaq şəhəridir.
Danidinin iqlimi ümumiyyətlə mülayimdir; lakin şəhər çox sayda mikroiqlimə malikdir və hava şəraiti, əsasən, şəhərin topoqrafik planı sayəsində şəhərətrafı arasında dəyişir.Şəhərin iqlimi də okeanın yaxınlığı ilə çox dəyişir. Bu, yumşaq yaz və sərin qışa gətirib çıxarır.Qış isti, lakin günəşli, qar yağışı ümumi, lakin hər il bir neçə gündür qar yağışını almaq istəyən Halfvey Bush və Vakari kimi daxili təpə kənarları xaricində əhəmiyyətli qar yağışı qeyri-adi (bəlkə hər iki ilə üç il) ola bilər.Yaz aylarında istilik qısa müddətdə 30 °C (86 °F) -ə çata bilir. Dənizin həddindən artıq dəniz təsirinə görə, Danidinin sərin yazları və yumşaq qışları müsahidə olunur.Danidin, Yeni Zelandiyanın bir çox şəhərinə nisbətən aşağı yağışa malikdir, yalnız ildə ildə 750 millimetr (30) təşkil edir.
Şəhərin qəlbindən kənarda və daxili Otagona daxilində iqlim subkontinentaldır: qışlar olduqca soyuq və quru, yazları isti və quru.Qatı dondurucu yer sisləri qışda Taieri çayının Middlemarch ətrafında gedişində yuxarıya doğru yayılır və yaz aylarında temperatur 30 °C-ə (86 °F) çatır.
| Danidin iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Maksimum orta, °C | 18,9 | 18,7 | 17,2 | 15,5 | 12,6 | 10,2 | 9,8 | 11,0 | 12,8 | 14,6 | 16,1 | 17,4 | 14,6 |
| Orta temperatur, °C | 15,2 | 15,1 | 13,7 | 11,9 | 9,2 | 7,0 | 6,5 | 7,5 | 9,3 | 10,9 | 12,4 | 13,9 | 11,0 |
| Minimum orta, °C | 11,5 | 11,4 | 10,2 | 8,3 | 5,7 | 3,8 | 3,2 | 4,1 | 5,7 | 7,2 | 8,6 | 10,4 | 7,5 |
| Yağıntı norması, mm | 72 | 63 | 70 | 60 | 72 | 74 | 69 | 65 | 53 | 71 | 63 | 82 | 812 |
| Mənbə: CliFlo data Musselburgh | |||||||||||||
Əhalisi
redaktəDanidin əhalisi ümumilikdə ölkə əhalisindən irqi-etnik mənada daha homogendir:
Vətəndaşların orta yaşı 35 ildir, adambaşına orta hesabla illik gəlir 23.300 yenizeland dolları təşkil edir.
İqtisadiyyat və nəqliyyat
redaktəDanidin iqtisadiyyatının əsaslarını kənd təsərrüfatı və balıqçılıq məhsullarının emalı, biotexnologiyalar, informasiya texnologiyaları, təhsil və turizm təşkil edir.
Danidində, şəhərin mərkəzindən 22 kilometr cənub-qərbdə yerləşən Danidin Beynəlxalq Hava Limanına (IATA: DUD, ICAO: NZDN) xidmət göstərir, ildə 850 min nəfər sərnişin dövriyyəsi ilə (2012).Beynəlxalq uçuşlar Sidney, Melburn və Brisben şəhərlərinə, Oklend, Vellinqton və Kristçörç şəhərlərinə isə daxili uçuşlar həyata keçirilir[2].
Dəmir yolu ilə sərnişin daşınması 2002-ci ildə dayandırılmışdır.Bir ildən sonra şəhərdən 1 nomrəli Milli şose-Yeni Zelandiyanın əsəs yolu keçir.Şəhərdə ictimai nəqliyyat 18 avtobus marşrutu ilə təmsil olunur.Dünyanın ən şimal trolleybuslarının olduğu Murmanskdan fərqli olaraq, 1982-ci ilə qədər Danidində bu cür toplu nəqliyyatın cənub şəbəkəsi fəaliyyət göstərirdi.
Təhsil
redaktəDanidində ölkənin ən qədim Otaqo Universiteti yerləşir.1869-cu ildə Tomas Burnsunda olduğu Komitə tərəfindən təsis edilən universitet 1871-ci ilin iyul ayında açıldı[3]. Universitetin "Sapere aude" şüarı (müdrik olmaqdan qorxma), daha sonra Yeni Zelandiya Universiteti tərəfindən qəbul edildi.
1874-1961-ci illərdə Otago Universiteti Yeni Zelandiya Universitetinin bir hissəsir olub.Universitet Yeni Zelandiyada ən yaxşı elmi tədqiqat aparır və universitet yalnız akademik tədqiqatçıların sayına görə Oklend Universitetindən sonra ikincidir[4].Yeni Zelandiya Ali Təhsil Komissiyasının 2006-cı ildə Araşdırma Keyfiyyətinin Qiymətləndirilməsi üzrə Hökumət Fondu (Otaqo Universiteti) sıralamasında ilk sıralarda Otago Universitetini yerləşdirdi[5].
Universitetdə Avstraliya, Böyük Britaniya, İrlandiya, Kanada, ABŞ, Çin, Malayziya, Hindistan, Şri Lanka, Cənubi Koreya, Yaponiya, Sinqapur və digər ölkələrdən gələn çox sayda xarici tələbə təhsil alır. Universitet tələbələri tez-tez qeyri-standart evlərdə yoldaşları ilə yaşayırlar[6].
Görməli yerlər
redaktəBolduin küçəsi Ginnessin Rekordlar Kitabında dünyanın ən dik küçəsi olaraq sıralanır.
359 metr məsafədə küçə uzunluğu demək olar ki, 80 metr artır. Bu vəziyyətdə, 161.2 metrlik dik seqmentdə, 47 dərəcə yüksəlib, 19 dərəcəlik yamac yaradır.
Digər yerlər:
- Danidin İctimai İncəsənət Qalereyası
- Botanika bağı
- Danidin Çin Bağı
- St.Josef kilsəsi
Qardaş şəhərlər
redaktə
ABŞ, Portsmut, Virciniya (1962)
Qalereya
redaktə-
Vilyam Karqill abidəsi -
Danidin Dəmir Yolu,1906-cı ildə tikilmişdir -
1927-ci ildə tikilmiş Danidin Senatopu -
Mornington, Otago -
Baldvin Küçəsi, Şimali Şərq Vadisində dünyanın ən sıx yaşayış məskənlərindən biridir
Xarici keçidlər
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Danidin //Brokqauz və Yefronun Ensiklopedik lüğəti: 86-cı tomda, 1890—1907
- ↑ Danidin Hava Limanının rəsmi saytı
- ↑ King, Michael. Penguin History of New Zealand. 2003. səh. 209. ISBN 0-14-301867-1.
- ↑ Yeni Zelandiya. Tədqiqat, Elm və Texnologiya Nazirliyi.Yeni Zelandiyada Tədqiqat və İnkişaf: İnkişaf üzrə 10 il- Yeni Zelandiya Hökuməti - Araşdırma, Elm və Texnologiya Nazirliyi, 2006.— ISBN 0478061447, 9780478061444
- ↑ Media azadlığı: Performansa əsaslanan Araşdırma Fondu nəticələri Arxivləşdirilib 2007-09-08 at the Wayback Machine.Üçüncü Təhsil Komissiyası.
- ↑ Secker, Nathan Scarfie Flats Arxivləşdirilib 2021-09-21 at the Wayback Machine (İng.). Te Ara - Yeni Zelandiyanın ensiklopediyası.