Danimarka tarixi
Danimarka tarixi, bugünkü Danimarka Krallığı torpaqlarının tarix öncəsi dövrlərdən günümüzə qədər uzanan tarixdən ibarətdir.
İlk dövrlər
redaktə
Danimarkada insanların 100.000 ildən çox bir tarixi var, lakin Danimarkanın şimalda yerləşməsi səbəbindən insanlar son buz dövründə Danimarkanı tərk etməli oldular və insanlar eramızdan əvvəl 12.000-də buzlaqların geri çəkilməsi ilə yenidən Danimarka torpağında gəldilər. Eramızdan əvvəl 3000-ci ildə Danimarkanın yerli sakinləri öz torpaqlarında əkib becərməyə başladılar. Dəmir dövründə (eramızdan əvvəl IV — I əsrdə Skandinav iqlimi soyuq və yağışlı bir dövrdən keçdi. Bu dövrdə Danimarkalıların cənubi Almaniya bölgəsinə köç etdikləri təyin olunub
Roma İmperiyasının ən güclü dövründə belə, sərhədləri Danimarkanı əhatə etmirdi. Bununla birlikdə, Danimarkada tapılan Roma sikkələri, iki bölgə arasında ticarət əlaqələrinin güclü olduğunu sübut edir. Bundan əlavə, Danimarkanın Roma ordusuna əsgər verdikləri təyin olundu. Danimarkada yayılmış torf bataqlıqları arxeoloji məlumatların böyük bir mənbəyidir. Danimarkada Antik dövrdən qalma yazılı sənədlər olmadığından, bu bataqlıqlarda aşkar edilmiş yaxşı qorunan insan cəsədləri tarixçilərə o dövrdə Danimarkalıların mədəniyyəti və həyat tərzi haqqında bir fikir verə bilər.
8-ci və 11-ci əsrlər arasında Danimarkada Vikinqlər kimi tanınan tayfa hökm sürürdü. Döyüşçü bir millət kimi tanınan vikinqlər qərbdə Böyük Britaniya , İslandiya, Qrenlandiya və hətta Şimali Amerikaya qədər koloniyalar qurdular. Şərqdə Qara dəniz və Xəzər dənizi sahillərinə qədər yaşayış məntəqələri qurdular. Bu dövrdə İngiltərənin böyük bir hissəsi Vikinqlərin hakimiyyəti altında idi.
İskandinaviya Mavi Fang Harald 980-ci ildə ilk dəfə Danimarka və Norveçi birləşdirərək bir krallıq qurmağı bacardı. Alman missionerlərinin təsiri ilə xristianlığı da qəbul etdi. 1035-ci ildə Danimarka kralı Knudun ölümündən sonra İngiltərə Danimarka hakimiyyətindən çıxdı. 12-ci əsrin ilk dövründə Danimarka vətəndaş müharibələri ilə sarsıldı. Nəhayət Kral I Valdemar (1131–1182) Danimarkanı birləşdirməyi bacardı və hazırda Danimarkanın paytaxtı olan Kopenhagenin əsasını qoydu.
1363-cü ildə Danimarka kralı IV. Valdemarın qızı, I Norveç Kralı Margrete. Håkonla evləndi və iki ölkəni bir bayraq altında birləşdirdi. Håkon, İsveç kral ailəsi ilə də əlaqəli idi. Cütün evliliyindən doğan II. Olafın İsveç, Norveç və Danimarka kralı olacağı gözlənilirdi, lakin 1387-ci ildə Olaf erkən yaşda öldükdə, I Margrete taxta özü oturdu (1387–1412). Margrete rəhbərliyi altında İsveç, Norveç, Danimarka və onların müstəmləkələri (Farer Adaları, İslandiya, Qrenlandiya və Finlandiya ) 1397-ci ildə birləşərək Kalmar Birliyi adı altında böyük bir İskandinaviya İmperiyasına çevrildi.
Kalmar Birliyi qurulduğu vaxtdan dağılıncaya qədər problemli bir birlik idi. İsveç zadəganları heç vaxt Danimarkalılar tərəfindən idarə olunmaqla kifayətlənmirdilər. Birlik əsasən kağız üzərində qaldı. Kral II. Christian, İsveç'i birliyə məcbur etmək üçün 7–10 noyabr 1520 tarixləri arasında 100 separatçı İsveçlini tutaraq öldürmüşdü. Tarixə Stokholm qırğını kimi düşən bu hadisə, isveçliləri birlikdən daha da uzaqlaşdırdı.
Nəhayət, 1521-ci ildə İsveç rəsmi olaraq Kalmar Birliyini tərk etdi. Bu vaxt, Skandinaviya ölkələrini Martin Lüterin Almaniyada başlatdığı Protestant Reforması sarsıtdı. Danimarka və Norveç 1821-ci ilə qədər Danimarka-Norveç adı altında birlikdə fəaliyyət göstərməyə davam etdilər. Onların kralı bir idi, ancaq qanunları, dövlət qurumları və orduları ayrı-ayrılıqda inkişaf etməyə davam etdilər.
Danimarka 16-cı əsrdə iqtisadi cəhətdən sürətlə çiçəklənməyə başladı. Hollandiyada davam edən Səksən illik müharibə Danimarkaya xeyir verdi. Ancaq Danimarka 17-ci əsrin əvvəllərindəki Otuz illik müharibədən əziyyət çəkdi. 1643-cü ildə İsveç Danimarkaya daxil oldu. 1658-ci ildə İsveç ilə imzalanan Roskilde Müqaviləsi ilə Danimarka-Norveç İsveçə çox miqdarda torpaq verməli oldu.
Danimarka 17-ci əsrin əvvəllərindən dünyanın müxtəlif yerlərində ticarət və hərbi koloniyalar yaratmağa başladı. 1620-ci ildə Hindistanın cənub sahilindəki Tharangambadi-də bir koloniya quruldu. Bu koloniya daha sonra Dansk Ostindisk Kompagni ( Danimarka Şərqi Hindistan Şirkəti) kimi tanınacaqdı. Müstəmləkələr daha sonra St Thomas (1671) və St John (1718) da quruldu. Danimarka 1733-cü ildə Saint Croix koloniyasını Fransadan satın aldı.
In erkən 19-cu əsrdə Danimarka öz təməlindən sarsıldı Napoleon Wars. İngiltərə donanması 1801-ci ildə Kopenhagenə hücum etdi. 1807-ci ildə Kopenhagen yenidən İngiltərə tərəfindən bombardman edildi. Danimarka özünü İngiltərəyə qarşı qorumaq üçün Fransa ilə müttəfiq oldu. Bununla birlikdə, Fransa müharibəni uduzduğunda, Danimarka, 1814-cü ildə imzaladığı Kiel müqaviləsinə uyğun olaraq müharibəni qazanan tərəfin üzvü olan Norveçi İsveçə tərk etməli oldu. Norveçlilər qiyam qaldırdılar. Danimarka bu müharibələrdəki itkiləri üzündən iflas həddindədir. Bu siyasi cəhətdən pis vəziyyətə baxmayaraq, Danimarka qızıl çağını yaşayırdı. Danimarkalı Hans Christian Andersen tərəfindən yazılmış uşaq kitabları bütün Avropada şöhrət qazandı. Filosof Søren Kierkegaardın düşüncələri bir çox sonrakı inkişaf üçün zəmin yaratdı.
Yaxın dövrlər
redaktə
20-ci əsrin ilk illərində Danimarkada qadınlara səs vermək hüququ verildi (1915) və bir çox işçi və sosial hüquqlar xalqa verildi. Danimarkanın Karib dənizindəki koloniyaları ABŞ-yə satıldı . Danimarka Birinci Dünya Müharibəsi zamanı bitərəf qaldı. Ancaq Almaniyanın məğlubiyyəti ilə Versal müqaviləsinə uyğun olaraq Danimarkalıların yaşadıqları torpaqların bir qismi Almaniyadan alınaraq Danimarkaya verildi.
Danimarka II. II Dünya Müharibəsi zamanı bitərəf qalsa da və nasist Almaniyası ilə dostluq müqaviləsi imzalasa da, 9 aprel 1940-cı ildə Almaniya tərəfindən işğal edildi. İngilis ordusu buna cavab olaraq Farer adalarını və İslandiyanı işğal etdi. İslandiya 17 iyun 1944-cü ildə müstəqilliyini elan etdi və Danimarkanı tərk etdi. Farer adaları isə 1948-ci ildə Danimarkaya qaytarıldı.
Dünya müharibələrindən sonra Danimarka bitərəflik siyasətinə son verdi. 1945-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvü oldu. 1949-cu ildə NATO-nun qurucu üzvlərindən biri oldu. 1 yanvar 1973-cü ildə Avropa Birliyinə qatılan Danimarka bəzi məsələlərdə Avropa Birliyindən kənarda qalmağa üstünlük verir. Məsələn, 2000-ci ildə keçirilən bir referendum rədd edildikdən sonra Danimarka Avro Bölgəsindən kənarlaşdı.
- Derry, TK A İskandinaviya Tarixi: Norveç, İsveç, Danimarka, Finlandiya və İslandiya . Minneapolis: Minnesota Universiteti Universiteti, 1979. ISBN 0-8166-3799-7 .
- Lauring, Palle. Danimarka tarixi . 3 ed. Kopenhagen: Høst, 1995. ISBN 87-14-29306-4 .
- Danimarka tarixi: Orijinal mənbələr
- Danimarka tarixinin icmalı
- Danimarka tarixi mənbələri