Dunqan dili (öz adları Xueyzü üyyan, jin-yan xua)— çin dilində danışan Çin müsəlmanları dunqanların dili. 1862–1877-ci illərdə Çinin şimal-qərbində yaşayan çinli müsəlmanların qiyamının yatırılmasından sonra müsair Qırğızıstan, QazaxıstanÖzbəkistan ərazisinə köşmüş əhalidir. Çin-Tibet dilləri ailəsinə aiddir. SSRİ-də 1924-cü ildə Orta Asiyada milli-ərazi bölünməsi zamanı köçkün müsəlman çinlilərə rus dilində dunqan etnonimi adı verilmişdir. Çində bu ad məlum deyildir. Bir versiyaya görə sözün türk mənşəyi vardır.

Dunqan dili
Ölkələr
Danışanların ümumi sayı
  • 41.400 nəf. (2001)
Təsnifatı
Çin-Avstroneziya[d]
Çin-Tibet dilləri
Çin dili
mandarin çincəsi
Central Plains Mandarin[d]
Dunqan dili
Yazı kiril əlifbası
Dil kodları
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3 dng
Atlas of the World’s Languages in Danger 1670
Ethnologue dng
ELCat 4096
IETF dng
Glottolog dung1253
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yaşadıqları ərazi və sayları redaktə

Əsasən Qırğızıstanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda yaşayırlar. Sayları təxminən 100 min nəfərdirlər (2000-ci illərin ortalarına olan qiymətləndirmə), o cümlədən

  • Qırğızıstanda 52 min nəfər. (siyahıyaalma, 1999),
  • Qazaxıstanda 46 min nəfər. (qiymətləndirmə, 2006),
  • Özbəkistanda təxminən 3 min nəfər. (qiymətləndirmə, 2006),
  • Rusiyada 502 nəfər. (siyahıyaalma, 2010).

Həmçinin bax redaktə

Ədəbiyyat redaktə

  • Вопросы дунганской лексикологии и лексикографии. Бишкек, 1991.
  • Вопросы орфографии дунганского языка. Фрунзе, 1937.
  • Драгунов А. А. Исследования в области дунганской грамматики // Труды Института востоковедения АН СССР. Т. 27. М.; Л., 1940.
  • Завьялова О. И. Тоны в дунганском языке // Народы Азии и Африки. 1973. № 3. С. 109–119.
  • Завьялова О. И. Тоны в шэньсийском диалекте дунганского языка // Проблемы реконструкции. М.: Наука, 1978.
  • Завьялова О. И. Диалекты Ганьсу. М., 1979. С.20–34, 65. Рис. 17–43 на с. 92–38.
  • Завьялова О. И. Сино-мусульманские тексты: графика — фонология — морфонология // Вопросы языкознания. 1992. № 6. С. 113–122.
  • Завьялова О. И. Диалекты китайского языка / РАН. ИДВ. М.: Научная книга, 1996. С. 52, 53,114, 143–157.
  • Завьялова О. И. Китайские мусульмане хуэйцзу: язык и письменные традиции // Проблемы Дальнего Востока. 2007. № 3. C. 153–160.
  • Зевахина Т. С. Паремиологические единицы в дунганском и китайском языках: параметризация, эксперимент, базы данных // "Лингвистика. Язык и общество. Язык и сознание", выпуск 21. Москва, МАКС Пресс,
  • Зевахина Т. С., Олейникова Е. Е. Искусство убедительной аргументации: ценности и оценки (От семантики слова к семантике дискурса) // "Лингвистика. Язык и общество. Язык и сознание", выпуск 21. Москва, МАКС Пресс,
  • Зевахина Т. С., Имазов М. Х. Дунганский язык // Языки Российской Федерации и соседних государств. Энциклопедия. Т. 1. С. . 349–362. М., 1997. ISBN 5-02-011237-2.
  • Зевахина Т. С. Функционально-грамматическая параметризация прилагательного (по данным полевого исследования дунганского языка) // "Лингвистика. Язык и общество. Язык и сознание", выпуск 20. Москва, МАКС Пресс, 2001 г. Стр. 69–86.
  • Имазов М. Х. Очерки по синтаксису дунганского языка. Фрунзе, 1987.
  • Калимов А. А. Несколько замечаний о путях развития дунганского языка // Социолингвистические проблемы развивающихся стран. М., 1975.
  • Сушанло М. Я. У истоков дунганской фонетической письменности // Ориенталистика в Киргизии. Фрунзе, 1987. С. 3–11.
  • Янщянсын Ю. Хуэйзў йүянди Тохма фон-ян (Токмакский диалект дунганского языка). Фрунзе, 1968.
  • Zavjalova Olga I. Some Phonological Aspects of the Dungan Dialects // Computational Analyses of Asian and African Languages. Tokyo, 1978. No. 9. pp. 1–24.
  • 杜松寿。 东干语拼音文字资料 (Ду Суншоу. Дунганьюй пиньинь вэньцзы цзыляо — Материалы по алфавитной письменности дунганского языка). // 拼音文字研究参考资料集刊 (Пиньинь вэньцзы яньцзю цанькао цзыляо цзикань — Исследования и справочные материалы по алфавитной письменности). Т. 1. Пекин, 1959.
  • 海峰。 中亚东干语言研究 (Хай Фэн. Чжунъя дунгань юйянь яньцзю — Исследование языка среднеазиатских дунган). Урумчи, 2003. 479 с.
  • 海峰。"东干"来自"屯垦" (Хай Фэн. "Дунгань" лай цзы "тунькэнь" Термин дунгань "дунгане" восходит к термину тунькэнь "военные поселения пограничных земель") // 西北民族研究 (Сибэй миньцзу яньцзю). Вып. 1. 2005.

Lüğətlər redaktə

  • Краткий дунганско-русский словарь / Җеёди хуэйзў-вурус хуадян, под редакцией М.Сушанло. Академия наук Киргизской ССР. Фрунзе, 1968. (тираж 500 экз., нет ISBN).
  • Русско-дунганский словарь. Т. 1–3. Фрунзе, 1981.
  • Яншансин Ю. Краткий дунганско-русский словарь. Фрунзе, 1968.

Mənbə redaktə

  1. 1 2 ScriptSource - Kazakhstan.
  2. 1 2 ScriptSource - Kyrgyzstan.