Fəlsəfə və ədəbiyyat

Fəlsəfə və ədəbiyyat filosofların və fəlsəfi mövzuların ədəbiyyatla əlaqəsi (fəlsəfə ədəbiyyatı) və ədəbiyyatın qaldırdığı məsələlərə fəlsəfə ilə əlaqələr daxildir.

Aristofan Sokratı Buludlar adlı oyununda gülməli bir fiqur kimi təqdim edir.

Fəlsəfə və ədəbiyyatın əlaqələri

Fəlsəfə ilə ədəbiyyat arasındakı əlaqə povestdən başlayır. Hər ikisi povest qurmaq üçün ortaq dildən istifadə edir və həm fəlsəfə, həm də ədəbi mətnlər dil əsərləridir. Fəlsəfə bir dünyagörüşü , düşüncələr, duyğular və həyat haqqında fikirlər söyləyə bilir: lakin ümumi inancın əksinə, qavranması çətin, sirli ve ziddiyyətli deyildir; şübhəsiz, ziyalıların və "camaatın" inhisarında deyil. Ədəbiyyat, əksinə, çox kobud bir təsvir ilə duyğuların, düşüncələrin və həyatla bağlı fikirlərin estetik və bədii ifadəsidir. Hər ikisi ümumi mənbələrdən, həyatdan, insanlardan, ünsiyyətdən, fərdin və ya cəmiyyətin təcrübələrindən, şüurdan, tarixdən, mədəniyyətdən və əks olunmadan yaranan mücərrəd mövzularla qidalansalar da, ortaq bir dildə sistematik şəkildə istifadə etsələr də bir metod olaraq fərqlənirlər. Fəlsəfə ümumi və inklüziv olanı daha çox maraqlandırsa da, ədəbiyyat xüsusi və fərqli olanı axtarır. Fəlsəfə illüziyaları aradan qaldırmağa çalışarkən, ədəbiyyat illüziya yaratmağa çalışır. Fəlsəfə mücərrəd və konkret anlayışları aydınlaşdırmağa çalışsa da, ədəbiyyatda belə problem yoxdur.

Jak Derrida'nın dediyi kimi, ədəbiyyatı "insana hər şeyi hər cür söyləməyə imkan verən uydurma bir qurum" olaraq düşündüyümüz zaman fəlsəfənin imperativlərinin ədəbiyyata aid olmadığı qənaətinə gələ bilərik. Ədəbiyyat, dildən yalnız estetik bir qayğı, qoşma və təsvirlərlə istifadə etmək azadlığına malikdir. Fəlsəfəçilərin və ədəbiyyatşünasların ədəbi tənqiddən müstəqil olaraq ədəbi tənqid arasında mənalı bir əlaqə qurmaq və düzəltmək səyləri illərdir davam edir. Razılığa gəlirlər ki, ədəbiyyat bizə tanış fəlsəfi debatlarla əldə edə biləcəyimiz bir anlayışı təmin edə bilərmi və üstəlik, belə bir öhdəliyin olub-olmaması ilə bağlı bir fikir əldə etməməsinə baxmayaraq, ədəbiyyat oxucuya fürsət baxımından imkan və düşüncə təsəvvürü yaratmaqla fəlsəfi baxımdan fikir verir.

Amerikalı filosof Martha Nussbaum, ədəbi əsərlərin ictimai anlayış və anlayışı inkişaf etdirdikləri üçün mənəvi fəlsəfənin məhsulu olaraq görülə biləcəyini iddia etsə də, ədəbiyyat bizi daha həssas və daha adekvat insanlara çevirmək üçün kifayət etməyəcəkdir. Fəlsəfi tərifi ilə razılaşdırılmayan bir bədii ədəbi janr olsa da, fəlsəfi görüşlərlə əlaqəli bədii əsərlər ümumiyyətlə bu kateqoriyada nəzərə alınır. Əlbəttə, bunu bir çox alt növlərə bölmək mümkündür, amma əsasən onu iki yerə bölmək olar: fəlsəfəni ədəbiyyatın subyekti kimi qəbul edənlər və ədəbiyyatı fəlsəfənin bir metodu kimi qəbul edənlər. Filosoflar arasında Jan Pol Sartr, Alber Kamü, Frans Kafka, Uilyam Folkner, Fyodor Dostoyevski, Ayris Mördok, Əhməd Hamdi Tanpınar, David Foster Vallace, Lars İyer və David Markson var. Bunların arasında Sartr, Kamü, İyer kimi yazıçılar var ki, bədii ədəbi fəlsəfi və canlı ədəbiyyat dilinin fəlsəfi suallara cavab vermək üçün bir vasitə kimi görürlər; Mördok, Tanpınar, Vallace, fəlsəfi toxunuşları ilə qurduğu mətnə yeni təbəqələr əlavə edənlər və hətta bədii ədəbiyyatı fəlsəfi bir sual halına gətirənlərdə var.

Jurnallar

• Philosophy and Literature (quruluşu 1977)
• Zeno (quruluşu 1980)

Ədəbiyyat

• The Oxford Companion to Philosophy, Ted Honderich, ed., (Oxford University Press, 1995) ISBN 0-19-866132-0
• Borges, Jorge Luis, Collected Fictions, 1998. Translated by Andrew Hurley. ISBN 0-14-028680-2.
• Magee, Bryan, The Philosophy of Schopenhauer (Oxford University Press, revised edition, 1977) ISBN 0-19-823722-7.

Xarici keçidlər

• Andrew Miller, The Truth Value of Statements Containing Names of Literary Characters as Subjects Arxivləşdirilib 2011-09-27 at the Wayback Machine (2002 thesis)
• Philosophy and Literature Paideia Archive.
• Philosophy and Literature at Stanford, yöneticileri R. Lanier Anderson ve Joshua Landy.
• Duke's Center for Philosophy, Arts, and Literature Arxivləşdirilib 2012-09-04 at the Wayback Machine, yöneticisi Toril Moi.