Fatimilər xilafəti

Fatimi xilafəti (ərəb. الخلافة الفاطمية, romanlaşdırılmış :  əl-Xilafa əl-Fatimiyyə )  eramızın 10-12-ci əsrlərində ismaili şiə xilafəti idi . Şimali Afrikanın böyük bir ərazisini əhatə edərək, şərqdə Qırmızı dənizdən qərbdə Atlantik okeanına qədər uzanırdı. Ərəb mənşəli bir sülalə olan Fatimilər  öz əcdadlarını Məhəmmədin qızı Fatimə və onun əri Əli ibn Əbi Talib olan Fatimilər müxtəlif ismaili icmaları, eyni zamanda bir çox digər müsəlman ölkələrində, o cümlədən Fars və ona bitişik bölgələrdə qanuni imamlar kimi tanınırdılar. Abbasi xilafəti dövründə yaranan Fatimilər Tunisi fəth etdilər və " əl-Məhdiyyə " ( ərəb : المهدية ) şəhərini qurdular. Şiə sülaləsi Afrikanın Aralıq dənizi sahillərindəki əraziləri idarə etdi və nəticədə Misiri xilafətin mərkəzinə çevirdi. Xilafət öz zirvəsində Misirə əlavə olaraq Məğribin müxtəlif ərazilərini əhatə edirdi; Sudan , Siciliya, Levant və Hicaz.

ərəb. الدَّولةُ الفَاطميَّةُ əd-Daula əl-Fətimiya Fatimilər xilafəti
909–1171
Fatimilər yüksəliş dövründə
Paytaxtı	Mehdiyyə, əl-Mənsuriyyə, Qahirə
Rəsmi dilləri	ərəb dili
İdarəetmə forması	Monarxiya
Tarixi
• Yaranması	909
• Süqutu	1171
Ərazisi
• Ümumi	5100000
Sələfi Xələfi Abbasilər xilafəti Əlmoravilər Əyyubilər sülaləsi

902-909-cu illər arasında Fatimilər təməli İfriqiyanı işğal etməklə xilafətin yaranmasına yol açan dai (missioner) Əbu Abdullanın rəhbərliyi altında Kutama Berberləri tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu fəthdən sonra Abdullah əl-Məhdi Billa Sicilmasadan götürüldü və sonra hərəkatın İmamı olaraq qəbul edildi, 909-cu ildə ilk xəlifə və hakim sülalənin qurucusu oldu 921 -ci ildə əl-Mehdiyyə şəhəri paytaxt olaraq təsis edildi. 948-ci ildə onlar öz kapitallarını köçürdülərək Mənsuriyyə, Kairouan yaxınlığında 969-cu ildə əl-Muizzin dövründə Misiri fəth etdilər və 973-cü ildə xilafət yeni paytaxt Qahirəyə köçürüldü. Misir yeni və "yerli ərəb" mədəniyyətini inkişaf etdirən imperiyalarının siyasi, mədəni və dini mərkəzinə çevrildi. İlk fəthlərindən sonra xilafət tez-tez İslamın qeyri-şiə məzhəblərinə, həmçinin yəhudi və xristianlara qarşı müəyyən dərəcədə dini dözümlülük nümayiş etdirməyə icazə verirdi. Bununla belə, onun liderləri Misir əhalisini onun dini inanclarını qəbul etməyə inandırmaqda çox az irəliləyiş əldə etdilər.

Əl-Əziz və əl-Hakimin səltənətindən sonra əl-Müstənsirin uzun səltənəti xəlifənin dövlət işlərindən kənarda qaldığı və vəzirlərin daha böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi bir rejimi möhkəmləndirdi. Ordu daxilində siyasi və etnik qruplaşma 1060-cı illərdə imperiyanın sağ qalmasını təhdid edən vətəndaş müharibəsinə səbəb oldu. Vəzir Bədr əl-Camalinin (vəfatı 1094) dövründə bir müddət dirçəlişdən sonra XI əsrin sonu və XII əsrlərdə Fatimi xilafəti sürətlə tənəzzülə uğradı. Xilafət daxili çətinliklərlə yanaşı, 1070-ci illərdə Səlcuq türklərinin Suriyaya daxil olması və Xilafətin gəlişi ilə zəiflədi. 1098-ci ildən sonra Levantda səlibçilər. 1171-ci ildə Səlahəddin sülalənin hakimiyyətini ləğv etdi və Misiri Abbasi xilafətinin nominal hakimiyyət dairəsinə daxil edən Əyyubilər sülaləsini qurdu .

Etimologiya

Fatimilər İslam peyğəmbəri Məhəmmədin qızı Fatimənin nəslindən olduğunu iddia edirdilər . Sülalə öz iddiasını Məhəmməddən olan qızı və əri , birinci şiə imamı Əli yolu ilə qanuniləşdirdi , buna görə də sülalənin adı fatimiyy ( ərəbcə : فاطمي ), ərəbcə "Fatimə" üçün nisbi sifətdir .

Tarixi

Fatimilər sülaləsi "eyni zamanda siyasi və dini, fəlsəfi və sosial" inqilabi şiə hərəkatı olan və əvvəlcə İslam Məsihinin gəlişindən başqa bir şey elan edən ismailizmin liderləri kimi hakimiyyətə gəldi .  Bu hərəkatın və sülalənin özünün mənşəyi 9-cu əsrin sonlarına qədər qaranlıqdır.

Fatimilər sülaləsinin hökmdarlarının mənşəyi ərəblər idi, onun qurucusu İsmayıllı şiə xəlifə Abdullah əl-Mehdi Billahdan başlayaraq .  Onların hərbi əsgərləri Əlcəzairdəki Kabiliyadan idi ,  bir neçə tarixçi hərbi yaradılış/quruluş və onun mənşəyini Kutama Berberləri ilə əlaqələndirir.

Erkən şiəlik və ismailliyin kökləri

Şiələr qəsbkar hesab etdikləri Əməvi və Abbasi xilafətlərinə qarşı çıxdılar. Bunun əvəzinə onlar Məhəmmədin qızı Fatimə vasitəsilə Əlinin nəslinin müsəlman cəmiyyətinə rəhbərlik etmək müstəsna hüququna inanırdılar . Bu , öz ardıcılları tərəfindən Allahın yer üzündəki həqiqi nümayəndələri hesab edilən əl-Hüseyn vasitəsilə Əlinin nəslindən olan imamlar cərgəsində özünü göstərdi .  Eyni zamanda, İslamda mehdi (“Doğru yol göstərən”) və ya qaim zühuru ilə bağlı geniş yayılmış məsihçilik ənənəsi mövcud idi.Həqiqi İslam hökumətini və ədaləti bərpa edəcək və axır zamanın başlanğıcını qoyan ("Dirəyən") . Bu fiqurun təkcə şiələr arasında deyil, Əlinin nəslindən olması gözlənilən idi.  Şiələr arasında isə bu inanc onların imanının əsas prinsipinə çevrildi və öldürülən və ya ölən bir neçə şiə liderinə şamil edildi; onların ardıcılları inanırdılar ki, onlar “ qeyb ” ə düşmüşlər və təyin olunmuş vaxtda qayıdacaqlar (yaxud diriləcəklər).

Bu ənənələr altıncı imam Cəfər əs-Sadiqin xələfliyində özünü göstərdi . Əs-Sadiq oğlu İsmayıl ibn Cəfəri canişin təyin etmişdi, lakin İsmayıl atasından əvvəl vəfat etdi və 765-ci ildə əs-Sadiqin özü vəfat etdikdə, varislik açıq qaldı. Onun ardıcıllarının əksəriyyəti Sadiqin oğlu Musa əl-Kazımın ardınca 874-cü ildə qeybə düşdüyü və bir gün mehdi kimi qayıdacağını güman edilən on ikinci və sonuncu imama qədər getdi . Bu filial buna görə də "Onlar" kimi tanınır.  Digərləri başqa oğulların ardınca getdilər, hətta əs-Sadiqin öldüyünə inanmaqdan imtina etdilər və onun mehdi olaraq qayıtmasını gözlədilər . Başqa bir qol Cəfərin ardınca qeybə getmiş və bir gün qayıdacaq yeddinci imamın gəldiyinə inanırdı; buna görə də bu partiya "Yeddilər" kimi tanınır. Bu yeddinci imamın dəqiq kimliyi mübahisəli idi, lakin 9-cu əsrin sonlarında adətən İsmayılın oğlu və Sadiqin nəvəsi Məhəmmədlə eyniləşdirildi. Fatimilərin yaranmasına səbəb olan təriqət Məhəmmədin atası İsmayıldan “İsmaili” adını alır.  Abbasilərin Əlilərə qarşı sərt təqibləri səbəbindən İsmaili imamları gizləndilər və nə İsmayılın, nə də Məhəmmədin həyatı məlum deyil və Məhəmmədin ölümündən sonra Harun ər-Rəşidin dövründə (  786–809 _), ilk İsmaili hərəkatının tarixi qaranlıqlaşır.

Gizli şəbəkə

Gözlənilən Mehdi Məhəmməd ibn İsmayıl gizli qaldığı halda, o, möminləri toplayacaq, xəbəri yayacaq ( dəvət, “dəvət, çağırış”) və onun dönüşünü hazırlayacaq agentlərlə təmsil olunmalı idi. Bu gizli şəbəkənin başçısı imamın varlığının canlı sübutu, yəni “möhür” ( hüccə ) idi.  Fatimilərin əcdadları ilk dəfə bu rolla sənədləşdirilir. İlk məlum olan hucca Suriya səhrasının qərb kənarında yerləşən kiçik Salamiya qəsəbəsində özünü quran Xuzistandan olan varlı tacir Abdullah əl-Əkbər (“Abdallah böyük”) idi . Səlamiyyə , hərəkatın gizli “böyük ustaları” olaraq oğlu və nəvəsi Abdullah əl-Əkbərin yerinə keçməsi ilə İsmaili- dəvanın mərkəzi oldu .

9-cu əsrin son üçdə birində Samarradakı Anarxiyada Abbasi hakimiyyətinin süqutundan və sonrakı Zənc üsyanından , eləcə də on iki tərəfdar arasında onların rəhbərliyinin siyasi sakitliyindən narazılıqdan qazanc əldə edərək, İsmayıllı dəvə geniş yayıldı. və on ikinci imamın bu yaxınlarda yoxa çıxması.  Həmdan Qərmət və İbn Həvşəb kimi missionerlər ( dailər ) agentlər şəbəkəsini 870-ci illərin sonlarında Kufə ətrafına, oradan da Yəmənə (882) və oradan da Hindistana (884), Bəhreynə (899 ) yaydılar. ), Fars, və Məğrib (893).

Qarmatiya ayrılığı və onun nəticələri

899-cu ildə Abdullah əl-Əkbərin nəvəsi Abdullah [  hərəkatın yeni rəhbəri oldu və doktrinada köklü dəyişiklik etdi: artıq o və onun əcdadları Məhəmməd ibn İsmayılın idarəçiləri deyildilər. lakin onlar haqq imamlar elan olundular və Abdullahın özü gözlənilən mehdi idi .  Sonralar Fatimilər bu iddianı əsaslandırmaq üçün İsmayıl ibn Cəfərdən törəmələrini sübut etməklə müxtəlif nəsil şəcərələri irəli sürmüşlər, lakin hətta İsmaili tərəfdarı olan mənbələrdə imamların varisliyi və adları fərqlidir, sünni və On iki mənbə təbii ki, Alilərdən olan Fatimi nəslini tamamilə rədd edir və onları saxtakar hesab edir. Abdullahın iddiası İsmayıllı hərəkatında ixtilaf yaratdı, çünki Həmdan Qərmət və digər liderlər bu dəyişikliyi pislədilər və orijinal doktrinaya sadiq qaldılar və " Qərmatilər " kimi tanındılar, digər icmalar isə Səlamiyyəyə sadiq qaldılar.  Qısa müddət sonra, 902-903-cü illərdə Fatimi tərəfdarları Suriyada böyük bir üsyana başladılar . Onun yaratdığı geniş miqyaslı Abbasi reaksiyası və onun üzərinə yönəltdiyi diqqət, Abdullahı Fələstinə, Misirə və nəhayət , Dai Əbu Abdullah əl-Şiinin iman gətirməkdə böyük irəliləyiş əldə etdiyi Məğrib üçün Salamiyadan imtina etməyə məcbur etdi. Kutama bərbərləri İsmayıl davasına . Ona qoşulmaq mümkün deyil Dā'ī birbaşa olaraq, Ubeyd Allah əvəzinə 904-905-ciillər arasında Sicilmasada məskunlaşdı.

Hakimiyyətə qalx

Ağlabid İfriqiyanın fəthi

Fatimilər hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl İfriqiya (təxminən indiki Tunis ) daxil olmaqla Məğribin böyük bir hissəsi Abbasilər adından nominal olaraq hökmranlıq edən, lakin faktiki olaraq müstəqil olan ərəb sülaləsi olan Ağlabilərin nəzarəti altında idi .  893-cü ildə dai Əbu Abdulla əş-Şii ilk dəfə Mila şəhəri yaxınlığında (bugünkü Əlcəzairin şimal-qərbində ) İkcanda Banu Saktan tayfasının (daha böyük Kutama qəbiləsinin bir hissəsi) arasında məskunlaşdı .  Lakin yerli Ağlabidin düşmənçiliyi üzündənhakimiyyət orqanlarına və digər Kutuma qəbilələrinə görə, o, İkjanı tərk etməyə məcbur oldu və Tazrutda (Miladan iki mil cənub-qərbdə) başqa bir Kutama qəbiləsinin, Banu Qaşmanın himayəsini istədi. Oradan o, yeni hərəkata dəstək qurmağa başladı.  Qısa müddət sonra düşmən Kutama tayfaları və yaxınlıqdakı şəhərlərin ərəb ağaları (Mila, Setif və Bilizma ) ona qarşı yürüş etmək üçün birləşdilər, lakin o, tez hərəkət edə bildi və dost Kutamadan kifayət qədər dəstək toplaya bildi. birləşə bilməmiş onları bir-bir məğlub etmək. Bu ilk qələbə Əbu Abdullaya və onun Kutama qoşunlarına qiymətli qənimətlər gətirdi və daiyə daha çox dəstək verdi.nin səbəbi. Sonrakı iki il ərzində Əbu Abdulla bölgədəki Kutama qəbilələrinin əksəriyyətini inandırmaq və ya məcbur etmək yolu ilə qazana bildi.  Bu, kənd yerlərinin çox hissəsini onun nəzarəti altına qoydu, böyük şəhərlər isə Ağlabilərin nəzarəti altında qaldı. O, Mesopotamiyada əvvəlki İsmaili missioner şəbəkələrinə bənzər şəkildə fəaliyyət göstərən, lakin yerli Kutama qəbilə quruluşlarına uyğunlaşan Təzrutda əsaslanan İsmayıl teokratik dövləti qurdu. O, Ubeyd Allahla tez-tez əlaqə saxlayaraq, bu təşkilatın başında ənənəvi İslam hökmdarı rolunu qəbul etdi. O, Övliya Allah ("Allahın Dostları") kimi tanınan ardıcıllarına təbliğ etməyə və onları İsmayıllı doktrinasına təşviq etməyə davam etdi.

902-ci ildə Ağlabid əmiri II İbrahim Siciliyada səfərdə olarkən Əbu Abdallah ilk dəfə Mila şəhərinə hücum edərək Şimali Afrikadakı Ağlabid hakimiyyətinə qarşı ilk əhəmiyyətli zərbəni vurdu .  Bu xəbər Ağlabilərin ciddi reaksiyasına səbəb oldu və onlar həmin ilin oktyabrında Tunisdən 12.000 nəfərlik cəza ekspedisiyasını göndərdilər. Əbu Abdullanın qüvvələri bu əks-hücuma müqavimət göstərə bilmədilər və iki məğlubiyyətdən sonra Tazrutu (əsasən möhkəmlənməmiş) boşaldılar və Milanı geri almaq üçün tərk edərək İkcan'a qaçdılar. İkcan Fatimi hərəkatının yeni mərkəzi oldu və dai onun missionerlər və casuslar şəbəkəsini yenidən qurdu .

II İbrahim 902-ci ilin oktyabrında İtaliyanın cənubunda olarkən vəfat etdi və yerinə II Abdullah keçdi . 903-cü ilin əvvəlində II Abdullah İkcan və Kutama üsyançılarını məhv etmək üçün başqa bir ekspedisiyaya çıxdı, lakin varisliyi ilə bağlı mübahisələrdən qaynaqlanan evdəki problemlər səbəbindən ekspedisiyanı vaxtından əvvəl bitirdi. 27 iyul 903-cü ildə öldürüldü və oğlu III Ziyadat Allah Tunisdə hakimiyyəti ələ keçirdi.  Bu daxili Ağlabid çətinlikləri Əbu Abdullaya Milanı geri qaytarmaq və daha sonra 904-cü ilin oktyabr və ya noyabr ayına kimi digər möhkəmləndirilmiş Setif şəhərini ələ keçirmək fürsəti verdi.  905-ci ildə Ağlabidlər üçüncü ekspedisiya göndərdi. Kutumanı tabe et. Onlar Konstantində yerləşdilərvə 905-ci ilin payızında əlavə gücləndirici qüvvələr aldıqdan sonra Əbu Abdullaya qarşı yürüşə çıxdı. Lakin onlar yürüşlərinin ilk günündə çaxnaşma yaradan və ordularını pərən-pərən salan Kutama qüvvələrinə təəccübləndilər. Ağlabi generalı qaçdı və Kutama böyük bir qənimət ələ keçirdi.  Növbəti ildə təşkil edilən başqa bir Ağlabid hərbi ekspedisiyası (906) əsgərlər üsyan edəndə uğursuzluğa düçar oldu. Təxminən eyni vaxtda və ya bir müddət sonra Əbu Abdullahın qüvvələri möhkəmlənmiş Tubna və Bilizma şəhərlərini mühasirəyə aldı və ələ keçirdi . Tubnanın ələ keçirilməsi əlamətdar idi, çünki bu, Əbu Abdullahın nəzarətinə keçən ilk böyük ticarət mərkəzi idi.

Bu vaxt III Ziyadat Allah artan təhlükəyə cavab olaraq öz sarayını Tunisdən Kairouan yaxınlığındakı saray şəhəri Rakkadaya köçürdü . O, 907-ci ildə Rəqqadanı möhkəmləndirdi.  907-ci ilin əvvəlində başqa bir Ağlabid ordusu Aures dağlarından Berber qüvvələrinin müşayiəti ilə yenidən Əbu Abdullaya qarşı şərqə doğru yürüş etdi . Onlar yenidən Kutama süvariləri tərəfindən səpələnib və İfriqiya ilə mərkəzi Məqrib arasında köhnə cənub Roma yolunda ən möhkəmlənmiş şəhər olan Bagayaya çəkildilər. Lakin qala Kutama mühasirəyə alınmadan 907-ci ilin may və ya iyun aylarında yerli əyanların qapıları onların üzünə açmasını təmin etdikdə mühasirəyə alınmadı Bu, İfriqiyanın daha geniş müdafiə sistemində dəlik açdı və Raqqadada çaxnaşma yaratdı. III Ziyadat Allah anti-Fatimi təbliğatını gücləndirdi, könüllülər topladı və zəif möhkəmləndirilmiş Kairouan şəhərini müdafiə etmək üçün tədbirlər gördü.  O, 907-908-ci ilin qışını ordusu ilə birlikdə əl-Aribusda ( Roma dövrü Laribus, indiki El Kef və Maktar arasında ) şimaldan hücum gözləyirdi. Lakin Əbu Abdullahın qüvvələri şimaldakı Konstantin şəhərini tuta bilmədilər və buna görə də 908-ci ilin əvvəlində Baqayadan cənub yolu ilə hücuma keçdilər və Maydaranı ələ keçirdilər.(indiki Haidra). Sonradan Dar Madyan yaxınlığında (ehtimal ki, Sbeitla və Kasserine arasında bir yer) Ağalabid və Kutama orduları arasında qətiyyətsiz döyüş baş verdi, heç bir tərəf üstünlük əldə edə bilmədi.  908-909-cu ilin qışında Əbu Abdullah Çot əl- Cerid ətrafındakı bölgədə kampaniya apararaq Tuzur (Tozeur) , Nafta və Qafsa (Qafsa ) şəhərlərini ələ keçirərək bölgəyə nəzarəti ələ keçirdi . Ağlabilər də eyni qışda Baqayanı mühasirəyə alaraq cavab verdilər, lakin onlar tez dəf edildi.

909-cu il fevralın 25-də Əbu Abdullah 200.000 nəfərlik ordu ilə İkcandan Kairouanın son işğalı üçün yola düşdü.  İbrahim İbn Əbi əl-Ağlab adlı Ağlabi şahzadəsinin başçılığı ilə qalan Ağlabi ordusu martın 18-də əl-Aribus yaxınlığında onlarla görüşdü. Döyüş günortaya qədər davam etdi, Kutama atlılarından ibarət bir kontingent Ağlabi ordusunu qabaqlaya bildi və nəhayət, darmadağın oldu.  Məğlubiyyət xəbəri Rəqqadaya çatanda III Ziyadat Allah qiymətli xəzinələrini yığıb Misirə tərəf qaçdı. Kayruan əhalisi Rəqqadanın tərk edilmiş saraylarını qarət etdi və İbn Əbi əl-Ağlabın son müqavimət təşkil etmək çağırışlarına müqavimət göstərdi. Talanları eşidən Əbu Abdulla, martın 24-də Rakkadanın təhlükəsizliyini təmin edən Kutama atlılarından ibarət qabaqcıl qüvvələri göndərdi. 25 mart 909-cu ildə (1 Rəcəb 296 şənbə) Əbu Abdullanın özü Rəqqadaya daxil oldu və burada məskən saldı.

Xilafətin qurulması

Rəqqadada hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra Əbu Abdulla Ağlabid dövlətinin aparatının çox hissəsini miras aldı və onun keçmiş məmurlarına yeni rejim üçün işləməyə davam etməyə icazə verdi.  O, qeybdə olan və bu an üçün adı açıqlanmayan ustad adından yeni, İsmayıllı şiə rejimi qurdu. Daha sonra ordusunu qərbə, Sicilmasaya apardı, oradan da Abdallahı zəfərlə Rəqqadaya apardı, 910-cu il yanvarın 15-də daxil oldu. Orada Abdullah açıq şəkildə özünü əl-Mehdinin hökmdar adı ilə xəlifə elan etdi və oğluna və varisinə hədiyyə təqdim etdi. əl-Qaimin padşah adı .  Mehdi tez bir zamanda Əbu Abdullahla arasına düşdü: təkcə dai deyildi .həddən artıq qüdrətli idi, lakin o, yeni xəlifənin həqiqi mehdi olduğuna dair sübut tələb etdi . Əbu Abdulla əş-Şiinin və qardaşının aradan qaldırılması Kutama arasında uşaq -mehdinin başçılıq etdiyi üsyana səbəb oldu və yatırıldı. Eyni zamanda, əl-Mehdi ardıcıllarının minillik ümidlərini rədd etdi və onların antinomiya meyllərini məhdudlaşdırdı.

Yeni rejim İfriqiyadakı mövcudluğunu müvəqqəti hesab edirdi: əsl hədəf Fatimilərin Abbasi rəqiblərinin paytaxtı Bağdad idi.  914-915 və 919-921 -ci illərdə əl-Qaimin başçılıq etdiyi Misirə ardıcıl iki işğalın uğursuzluğundan sonra inqilabı şərqə aparmaq ehtirası təxirə salınmalı idi .  Bundan əlavə, Fatimi rejimi hələ də qeyri-sabit idi. Yerli əhali əsasən Maliki sünniliyinin və İbadizm kimi müxtəlif Xarici məzhəblərinin tərəfdarları idi  , belə ki, İfriqiyadakı Fatimilərin real güc bazası kifayət qədər dar idi, Kutama əsgərinə söykənirdi, sonradan isə genişlənmişdir.Sanhaja Berber qəbilələri də. Tarixçi Heinz Halm erkən Fatimi dövlətini mahiyyət etibarilə "Şərqi və Mərkəzi Məğrib üzərində Kutama və Sanhaca Berberi hegemonluğu" kimi təsvir edir.  916-921-ci illərdə əl-Mehdi Aralıq dənizi sahilində özünə yeni, möhkəmləndirilmiş saray şəhəri, əl-Mehdiyyə [20] tikdirdi ,  sünnilərin qalası olan Kayruandan çıxarıldı.

Fatimilər həmçinin 827-ci ildən başlayaraq Ağlabilərin Bizans İmperiyasından tədricən fəth etdiyi Siciliyanın Ağlabid vilayətini miras aldılar. Fəth ümumiyyətlə xristianların sonuncu qalası olan Taorminanı 902-ci ildə II İbrahim tərəfindən fəth ediləndə başa çatdı  Bununla belə, bəzi xristian və ya Bizans müqaviməti Siciliyanın şimal-şərqindəki bəzi yerlərdə 967-ci ilə qədər davam etdi və Bizanslılar hələ də Ağlabidlərin də kampaniya apardıqları İtaliyanın cənubundakı əraziləri saxladılar. İslam dünyasının ənənəvi düşməni ilə davam edən bu qarşıdurma, coğrafiyanın onlara üstünlük verdiyi bir şəraitdə Fatimilərə təbliğat üçün əsas fürsət yaratdı.  Siciliyanın özü çətin idi və yalnız İbn Qurhubun rəhbərliyi altında üsyan yatırıldıqdan sonra adada Fatimi hakimiyyəti möhkəmləndi.

Konsolidasiya və qərb rəqabəti

10-cu əsrin böyük bir hissəsi üçün Fatimilər həmçinin qərbi Məğrib üzərində hökmranlıq yaratmaq üçün Əndəlusda hökmranlıq edən və Fatimilərin iddialarına düşmən olan Kordoba Əməviləri ilə rəqabət apardılar.  911 -ci ildə 909-cu ildə Əbu Abdulla əş-Şii tərəfindən qısa müddətə ələ keçirilən Tahert Fatimi generalı Masala ibn Həbus tərəfindən geri alınmalı oldu .  Fatimilərin indiki Mərakeşin şimalına ilk ekspedisiyaları 917 və 921-ci illərdə baş vermiş və ilk növbədə Nakur Knyazlığına yönəlmişdi., ki, onlar hər iki halda tabe idilər. 921-ci ildə Fez və Sijilmasa da ələ keçirildi. Bu iki ekspedisiyaya Miknasa valisi Tahert Masala ibn Habus rəhbərlik edirdi .  Bundan sonra zəifləmiş İdrisilər və müxtəlif yerli Zenata və Sanhaca liderləri şəraitdən asılı olaraq formal sədaqətləri Əməvilər və ya Fatimilər arasında dəyişən vəkil kimi çıxış etdilər.  Qərbi Məğribdəki siyasi qeyri-sabitlik nəticəsində Fatimilərin effektiv nəzarəti Ağlabilərin keçmiş ərazisindən çox da kənara çıxmadı.  Məsalənin canişini Musa ibn Əbil-Afiyə, Fezi yenidən İdrisilərdən tutdu, lakin 932-ci ildə Qərbi Məğribi də özü ilə alaraq Əməvilərə keçdi.  Əməvilər 950-ci illərdə, Fatimi generalı Cövhər Xəlifə Əl-Muizz li-Din Allahın adından Mərakeşə daha bir böyük ekspedisiyaya rəhbərlik edənə və iki il ərzində 950-ci illərdə Mərakeşin şimalında üstünlük əldə etdilər. Şimali Mərakeşin çox hissəsi.  Onu Ziridlərin başçısı Ziri ibn Mənəd müşayiət edirdi . Cövhər 958-ci ilin sentyabr və ya oktyabrında Sicilmasanı, sonra isə Zirinin köməyi ilə onun qüvvələri 959-cu ilin noyabrında Fezi aldı. Lakin o, Saladakı Əməvi qarnizonlarını sıxışdırıb çıxara bilmədi .Sebta (indiki Seuta) və Tangier və bu, Fatimi ordusunun Cəbəllütariq boğazında mövcud olduğu yeganə vaxt idi .  Cövhər və Ziri 960-cı ildə əl-Mənsuriyyəyə qayıtdılar. Mərakeşin tabe edilmiş hissələri, o cümlədən Fez və Sicilmasa yerli vassalların nəzarəti altında qaldı, mərkəzi Məğribin (Əlcəzair) çox hissəsi, o cümlədən Tahert Ziriyə verildi. ibn Mənədi xəlifənin adından idarə etmək.

Maqrib və Siciliyadakı bütün bu döyüşlər güclü ordunun və bacarıqlı donanmanın saxlanmasını tələb edirdi .  Buna baxmayaraq, 934-cü ildə əl-Mehdinin vəfatı zamanı Fatimilər Xilafəti "Aralıq dənizində böyük bir gücə çevrilmişdi".  İkinci Fatimi imam-xəlifəsi əl-Qaimin hakimiyyəti dövründə Əbu Yezidin xaric üsyanı hökm sürürdü . Zenata arasında 943/4-dən başlayaraqBerberlər, üsyan İfriqiyaya yayıldı, Kairouanı aldı və 945-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında mühasirəyə alınan əl-Mahdiyyada əl-Qaimi mühasirəyə aldı. Əl-Qaim mühasirə zamanı öldü, lakin bu, oğlu və tərəfindən gizli saxlanıldı. varisi İsmayıl, Əbu Yezidi məğlub edənə qədər; sonra atasının vəfatını elan etdi və özünü əl-Mənsur olaraq imam və xəlifə elan etdi .  Əl-Mənsur üsyanın son qalıqlarını yatırmaq üçün kampaniya apararkən, Kairouanın cənubunda onun üçün yeni bir saray şəhəri tikilirdi. O, əl-Mənsuriyyə adlandırıldı və xilafətin yeni oturacağı oldu.

Apogee

Misirin fəthi və xilafətin Qahirəyə köçürülməsi

969-cu ildə Cövhər , rəsmi sədaqəti Abbasilərə olan başqa bir regional sülalə olan İxşidilərin nəzarəti altında olan Misirə diqqətlə hazırlanmış və uğurlu bir işğala başladı .  Əl-Muizz fəthdən sonra Cövhərə yerinə yetirmək üçün xüsusi göstərişlər vermişdi və onun ilk hərəkətlərindən biri 969-cu ildə əl-Qahirə ( Qahirə ) adlı yeni bir paytaxt təsis etmək oldu  Əl-Qāhirah ( ərəb : القاهرة ) adı "Qalib" və ya "Fəth" mənasını verir, Mars planetinə istinad edir , "Müttəfiq", şəhərin tikintisinə başlanıldığı vaxtda səmaya qalxırdı.  Şəhər 7-ci əsrdə ərəb işğalçıları tərəfindən əsası qoyulmuş köhnə regional paytaxt Fusṭatdan bir neçə mil şimal-şərqdə yerləşirdi .

Misirə nəzarət nisbətən asan təmin olundu və tezliklə 970-ci ildə Cövhər Suriyaya hücum etmək və Misirdən buradan qaçan qalan İxşidiləri çıxarmaq üçün bir qüvvə göndərdi. Bu Fatimi qüvvəsinə Cəfər ibn Fəlah adlı bir Kutama sərkərdəsi rəhbərlik edirdi. Bu işğal əvvəlcə uğurlu oldu və həmin il Dəməşq də daxil olmaqla bir çox şəhər işğal edildi.  Cəfərin növbəti addımı Antakyanı ələ keçirmiş və Hələbi özünə tabe etmiş Bizanslılara hücum etmək idi.969-cu ildə (Cövhər Misirə gələrkən təxminən eyni vaxtda), lakin o, şərqdən gələn yeni bir təhlükə ilə üzləşmək üçün irəliləyişi dayandırmağa məcbur oldu. Bəhreyn qərmətiləri Dəməşqin yenicə məğlub olmuş rəhbərlərinin müraciətinə cavab olaraq, ona hücum etmək üçün ərəb qəbilələrindən ibarət böyük bir koalisiya təşkil etmişdilər. Cəfər 971-ci ilin avqustunda səhrada onlarla qarşılaşmağı seçdi, lakin onun ordusu mühasirəyə alındı ​​və məğlub oldu və Cəfər özü öldürüldü.  Bir ay sonra Qarmati imamı Həsən əl-Asam Trans-İordaniyadan gələn yeni əlavələrlə orduya başçılıq etdi ., Misirə, zahirən müxalifət olmadan. Qarmatilər Nil Deltası bölgəsini işğal etmək üçün vaxt sərf etdilər, bu da Cövhərə Fustat və Qahirənin müdafiəsini təşkil etmək üçün vaxt verdi. Qarmatinin irəliləməsi şəhərin bir az şimalında dayandırıldı və nəticədə darmadağın edildi. Dəniz yolu ilə gələn Kəlbid yardım qüvvəsi qarmatilərin Misirdən çıxarılmasını təmin etdi. Fələstinin paytaxtı Ramla 972-ci ilin mayında Fatimilər tərəfindən geri alındı, lakin əks halda Suriyada irəliləyiş itirildi.

Misir kifayət qədər sakitləşdikdən və yeni paytaxt hazır olduqdan sonra Cövhər İfriqiyaya əl-Muizz üçün adam göndərdi. Xəlifə, sarayı və xəzinəsi 972-ci ilin payızında quru yolu ilə səyahət edərək, lakin sahil boyu üzən Fatimi donanmasının kölgəsində qalaraq əl-Mənsuriyyədən ayrıldı. Yol boyu böyük şəhərlərdə zəfərli dayanacaqlar etdikdən sonra xəlifə 10 iyun 973-cü ildə Qahirəyə gəldi.  Ondan əvvəlki digər kral paytaxtları kimi Qahirə də xəlifənin saraylarının yerləşdiyi inzibati və palatin şəhəri kimi tikilmişdi. və rəsmi dövlət məscidi Əl-Əzhər məscidi . 988-ci ildə məscid həm də İsmayıl təlimlərinin yayılmasında mərkəzi rol oynayan bir akademik müəssisəyə çevrildi. Fatimilər xilafətinin son illərinə qədər Misirin iqtisadi mərkəzi ümumi əhalinin əksəriyyətinin yaşadığı və ticarət etdiyi Fustat şəhəri olaraq qaldı.

Fatimilər dövründə Misir Şimali Afrikanın zirvəsində Siciliya, Levant (o cümlədən Trans-İordaniya), Afrikanın Qırmızı dəniz sahilləri, Tihamah , Hicaz , Yəmənin ən ucqar əraziləri olan bir imperiyanın mərkəzinə çevrildi. Multan (müasir Pakistanda) .  Misir çiçəkləndi və Fatimilər həm Aralıq dənizində, həm də Hind okeanında geniş ticarət şəbəkəsini inkişaf etdirdilər. Song sülaləsi ( r.  960-1279 ) altında Çinə qədər uzanan ticarət və diplomatik əlaqələri), nəhayət, yüksək orta əsrlərdə Misirin iqtisadi kursunu müəyyən etdi . Fatimilərin əkinçiliklə məşğul olması onların zənginliklərini daha da artırdı və sülalənin və misirlilərin çiçəklənməsinə imkan verdi. Nağd məhsullardan istifadə və kətan ticarətinin yayılması Fatimilərə dünyanın müxtəlif yerlərindən başqa əşyalar gətirməyə imkan verdi.  Fatimilər İxşidilər və köhnə Abbasi imperator nizamının qoyduğu bəzi bürokratik təməllər üzərində qurmuşdular. İxşidilər dövründə mövcud olan vəzirlik ( vəzirlik ) tezliklə Fatimilər dövründə bərpa olundu. Bu vəzifəyə ilk təyin olunan yəhudi idi979-cu ildə əl-Muizzin varisi əl-Əziz tərəfindən bu vəzifəyə yüksəldilmiş Yaqub ibn Killis . Vəzir xəlifə ilə onun idarə etdiyi böyük bürokratik dövlət arasında vasitəçi olduğu üçün vəzir vəzifəsi illər keçdikcə getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edirdi.

Suriyadakı kampaniyalar

975-ci ildə Bizans imperatoru Con Tzimisces Fələstinin və Suriyanın çox hissəsini geri aldı və yalnız Tripolini Fatimilərin nəzarətində buraxdı. O, sonda Qüdsü ələ keçirməyi qarşısına məqsəd qoydu , lakin 976-cı ildə Konstantinopola qayıdarkən öldü və bununla da Fatimilər üçün Bizans təhlükəsini dəf etdi.  Bu arada türk qulamı (cəmi: qul kimi işə götürülən əsgərlər deməkdir) Bağdadda türk əsgərlərindən ibarət öz kontingenti ilə uğursuz üsyandan qaçan Buyid qaçqını Aftakin Dəməşqin himayədarı oldu . Qarmatilərlə və ərəb bədəviləri ilə ittifaq qurdu977-ci ilin yazında Suriyadakı tayfalar və Fələstini işğal etdilər.  Cövhər yenidən hərəkətə keçdi, onların işğalını dəf etdi və Dəməşqi mühasirəyə aldı. Lakin o, qışda məğlubiyyətə uğradı və Askalonda Aftakinə qarşı dayanmağa məcbur oldu . 978-ci ilin aprelində Kutama əsgərləri qiyam qaldıranda, xəlifə əl-Əziz özü onu azad etmək üçün bir orduya rəhbərlik etdi. Aftakin və türk gilmanı Dəməşqə qayıtmaq əvəzinə Fatimi ordusuna qoşuldular və Suriya səylərində faydalı alət oldular.

979-cu ildə İbn Killis vəzir olduqdan sonra Fatimilər taktikanı dəyişdilər. İbn Killis Qarmatilərə illik xərac ödəməklə və Cərrahidlər və Bənu Kilab kimi yerli qəbilə və sülalələrlə ittifaqlar bağlamaqla Fələstinin və Suriyanın cənubunun (keçmiş İxşidid əraziləri) böyük hissəsini özünə tabe edə bildi .  Kutama generalı Salmanın Dəməşqi ələ keçirmək üçün başqa bir uğursuz cəhdindən sonra türk qulamı Bultakin nəhayət 983-cü ildə bu yeni qüvvənin dəyərini nümayiş etdirərək Fatimilər üçün şəhəri işğal etməyə müvəffəq oldu.  Başqa bir qulam, Bu zaman Şama vali təyin edən Bəckur. Həmin il o, Hələbi almağa cəhd etdi və bacarmadı, lakin tezliklə Fərat vadisində (indiki Suriyanın şimal-şərqi) Raqqa və Rəhbəni fəth edə bildi .  Qahirə sonda onu Dəməşq valisi kimi bir az çox məşhur hesab etdi və o, Rəqqaya köçmək məcburiyyətində qaldı, bu zaman xəlifənin evində bir xədim olan Munir (ondan əvvəlki Cövhər kimi) Dəməşqdə birbaşa nəzarəti ələ keçirdi. xəlifə.  Daha şimalda Hələb əlçatmaz və Həmdanilərin nəzarəti altında qaldı .

Türk qoşunlarının Fatimi ordusuna daxil olması uzunmüddətli nəticələr verdi. Bir tərəfdən, Fatimilərin bölgədəki digər güclərlə hərbi rəqabətə girməsi üçün orduya zəruri əlavə idilər.  Fatimilər , Abbasilərin özlərindən əvvəl etdiyi kimi, qılmanı öz sıralarına yığmağa başladılar. Tezliklə onlara işə götürülmüş Daylamis ( İrandakı Buyid vətənindən olan piyadalar) qoşuldu . Sudandan (yuxarı Nil vadisi) qara afrikalılar da sonradan işə götürüldülər. Qısa müddətdə Kutama döyüşçüləri xəlifənin ən mühüm qoşunları olaraq qaldılar, lakin ordunun müxtəlif etnik komponentləri arasında nifrət və rəqabət nəticədə böyüdü.

991-ci ildə Rakkada yerləşən Backur, 991-ci ildə Hələbə qarşı növbəti uğursuz cəhd etdi, bu da onun tutulması və edam edilməsi ilə nəticələndi.  Elə həmin il İbn Killis öldü və Munir Bağdadla xəyanətkar yazışmalar aparmaqda ittiham edildi. Bu çətinliklər Qahirədə güclü reaksiyaya səbəb oldu. Fatimilərin bütün Suriya üzərində nəzarəti ələ keçirmək üçün böyük hərbi kampaniya hazırlanmışdı. Yolda Müniri Dəməşqdə həbs etdilər və Qahirəyə geri göndərdilər.  Bizans imperatoru II Basil Balkanlarda uzaqlarda yürüş edərkən və Həmdani hökmdarı Səd əl-Dövlə 991-ci ilin sonlarında vəfat etdiyi üçün şərait Fatimilər üçün əlverişli idi. Türk Fatimi komandiri Mancutakīn, Orontes vadisi boyunca metodik olaraq şimala doğru irəlilədi. 992-ci ildə Homs və Həmanı aldı və Həmdanid Hələb və Bizansın nəzarətində olan Antakyadan birləşmiş qüvvələri məğlub etdi. 993-cü ildə Şeyzəri aldı və 994-cü ildə Hələbi mühasirəyə aldı.  Lakin 995-ci ilin mayında II Bazil ordusu ilə Anadolu üzərindən məcburi yürüş etdikdən sonra gözlənilmədən bölgəyə gəldi və Məncutakini mühasirəni qaldırıb Şama qayıtmağa məcbur etdi. Başqa bir Fatimi ekspedisiyası göndərilməmişdən əvvəl, II Bazil xəlifə ilə bir illik barışıq haqqında danışıqlar apardı, Fatimilər donanması üçün yeni gəmilər toplamaq və tikmək üçün istifadə edirdilər. 996-cı ildə bir çox gəmi Fustat yaxınlığındakı Nil sahilindəki əl-Maqs limanında yanğın nəticəsində məhv oldu və bu, ekspedisiyanın daha da gecikməsinə səbəb oldu. Nəhayət, 996-cı ilin avqustunda əl-Əziz öldü və Hələbin məqsədi digər narahatlıqlar qarşısında ikinci dərəcəli oldu.

Məğribdəki Ziridlər

Əl-Muizz Misirə getməzdən əvvəl Ziri ibn Mənadın oğlu Buluqgin ibn Zirini (971-ci ildə vəfat etmiş) Məğribdə canişin təyin etmişdi. Bununla Fatimilər adından bölgəni idarə edən “əmir” titulu ilə naiblər sülaləsi quruldu.  Əməvilərlə və yerli Zenata liderləri ilə rəqabətin davam etdiyi Qərbi Məqribdə onların səlahiyyətləri mübahisəli olaraq qaldı. Cövhərin uğurlu qərb ekspedisiyasından sonra Əməvilər öz səlahiyyətlərini bərpa etmək üçün 973-cü ildə Mərakeşin şimalına qayıtdılar. Buluggin 979-980-ci illərdə son bir ekspedisiyaya başladı və bu, 984-985-ci illərdə Əməvilərin son həlledici müdaxiləsi sonrakı səylərə son verənə qədər müvəqqəti olaraq bölgədəki hakimiyyətini bərpa etdi. 978-ci ildə xəlifə Tripolitaniyanı da idarə etmək üçün Buluqinə verdi, baxmayaraq ki, oradakı Zirid hakimiyyəti sonradan 1001-ci ildə yerli sülalə ilə əvəz olundu.

988-ci ildə Buluginin oğlu və varisi əl-Mənsur Ziridlər sülaləsinin bazasını Aşirdən (mərkəzi Əlcəzair) keçmiş Fatimi paytaxtı əl-Mənsuriyyəyə köçürdü və ziridlərin İfriqiyanın faktiki olaraq müstəqil hökmdarları statusunu möhkəmləndirdi. Fatimi xəlifələrinə beyətlərini qoruyub saxlamaq. Xəlifə əl-Əziz ümumbəşəri hökmdar kimi öz formal statusunu saxlamaq üçün praqmatik səbəblərə görə bu vəziyyəti qəbul etdi. Hər iki sülalə hədiyyələr mübadiləsi apardı və yeni Zirid hökmdarlarının taxt-taca keçməsi Qahirədə xəlifə tərəfindən rəsmi olaraq təsdiqləndi.

Əl-Həkimin hakimiyyəti

Əl-Əzizin gözlənilməz ölümündən sonra onun 11 yaşlı kiçik oğlu əl-Mənsur əl-Həkim olaraq taxta oturdu . Misirdəki Kəlbid qəbiləsinin başçısı, hərbi veteran və əl-Muizzin köhnə qvardiyasının son üzvlərindən biri olan Həsən ibn 'Ammar əvvəlcə regent oldu, lakin tezliklə xədim Bərcavan tərəfindən qaçmağa məcbur oldu. və onun yerinə hakimiyyəti ələ alan gənc əl-Həkimin tərbiyəçisi.  Bərcavan imperiyanın daxili işlərini sabitləşdirdi, lakin Əl-Əzizin Hələbə doğru genişlənmə siyasətini həyata keçirməkdən çəkindi.  1000-ci ildə Bərcavan əl-Həkim tərəfindən öldürüldü və o, indi dövlətə birbaşa və avtokratik nəzarəti ələ keçirdi. 1021-ci ildə müəmmalı şəkildə yoxa çıxana qədər davam edən hakimiyyəti Fatimilər tarixində ən mübahisəli dövrdür. Ənənəvi rəvayətlər onu ya ekssentrik, ya da açıq-aydın dəli kimi təsvir edir, lakin daha yeni tədqiqatlar dövrün siyasi və sosial şəraitinə əsaslanaraq daha ölçülü izahatlar verməyə çalışıb.

Digər şeylər arasında, əl-Həkim məmurlarını ənənəvi təcrübədə olduğu kimi vəzifələrindən azad etmək əvəzinə, onlardan razı qalmadıqları zaman, zahirən xəbərdarlıq etmədən edam etməsi ilə tanınırdı. Edamların çoxu maliyyə idarəsinin üzvləri idi, bu o demək ola bilər ki, bu, əl-Həkimin korrupsiya ilə dolu bir qurumda nizam-intizam tətbiq etməyə çalışması idi.  O, həmçinin El-Əzizin əvvəlki bu biliyi yetişdirmək siyasətinə uyğun olan elmlərin tədqiqi üçün “ Darul-İlm ” (“Elm evi”) kitabxanasını açdı. Ümumi əhali üçün o, daha əlçatan və şəxsən ərizələri qəbul etməyə hazır olduğu, həmçinin Fustat küçələrində insanların arasında şəxsən gəzdiyi üçün qeyd edildi. Digər tərəfdən, o, həm də ictimai nalayiqlik kimi gördüklərinin qarşısını almağa yönəlmiş şıltaq fərmanları ilə tanınırdı.  O, həmçinin xristianlara və yəhudilərə, xüsusən də onların ictimai yerlərdə geyim və davranışlarına yeni məhdudiyyətlər qoymaqla Misir cəmiyyətinin çoxluğunu nizama saldı. O, misli görünməmiş bir sıra kilsə və monastırların (əsasən Kopt və ya Melkite ) dağıdılmasını əmr etdi və ya icazə verdi və 1009-cu ildə qeyri-müəyyən qalan səbəblərə görə Qüdsdəki Müqəddəs Qəbiristanlıq Kilsəsinin sökülməsini əmr etdi .

Əl-Hakim, sonradan Kutama, Türklər və Daylamislərə qarşı tarazlıq saxlamaq üçün başqa bir güclü fraksiyaya çevrilən Qara Afrikalıların orduya cəlb edilməsini xeyli genişləndirdi.  1005-ci ildə, onun erkən hakimiyyəti dövründə Əbu Rəkvanın başçılıq etdiyi təhlükəli üsyan müvəffəqiyyətlə yatırıldı, lakin Qahirəyə çox yaxın məsafəyə çatdı.  1012-ci ildə Ərəb Tayyi qəbiləsinin başçıları Ramlanı işğal etdilər və Məkkə şərifi əl - Həsən ibn Cəfəri sünni əleyhinə xəlifələr elan etdilər, lakin sonuncunun 1013-cü ildə ölümü onların təslim olmasına səbəb oldu. Xristianlara qarşı apardığı siyasətə və Qüdsdəki kilsəni sökməsinə baxmayaraq, əl-Həkim 1001-ci ildə Bizansla başlayan on illik atəşkəsi saxladı.  Hökmdarlığının çox hissəsi üçün Hələb Konstantinopola xərac verən tampon dövlət olaraq qaldı. . Bu, 1017-ci ilə qədər davam etdi, nəhayət, Fatimi erməni generalı Fətək Həmdani qulam hökmdarı Mənsur ibn Lu'lu qovmuş yerli komandirin dəvəti ilə Hələbi işğal etdi .  Ancaq bir və ya iki ildən sonra Fətək Hələbdə faktiki olaraq müstəqil oldu.

Əl-Həkim də bir neçə yolla öz ismaili ardıcıllarını təşvişə saldı. 1013-cü ildə o, əl-Mehdinin iki böyük nəvəsini iki ayrı varis kimi təyin etdiyini elan etdi: biri, 'Abd ər-Rahim ibn İlyas, siyasi hökmdar rolu olaraq xilafət titulunu miras alacaq, digəri isə,' Abbas ibn Şueyb, imamət və ya dini rəhbərliyə varis olacaqdı.  Bu, Fatimi İmam-Xəlifələrinin mərkəzi məqsədindən, yəni bu iki funksiyanı bir şəxsdə birləşdirməkdən ciddi şəkildə uzaqlaşma idi.  1015-ci ildə o, həmçinin sarayda mütəmadi olaraq keçirilən məcalis əl-Hikmənin (“hikmət məclisləri”) İsmaili doktrinal mühazirələrini də qəfil dayandırdı . 1021-ci ildə gecə ekskursiyalarından birində Qahirənin kənarında səhrada gəzərkən yoxa çıxdı. Onun öldürüldüyü iddia edilsə də, cəsədi heç vaxt tapılmayıb.

Rədd edin

İtkilər, uğurlar və vətəndaş müharibəsi

Əl-Həkimin ölümündən sonra onun təyin olunmuş iki varis öldürüldü, onun varislik planına son qoyuldu və bacısı Sitt əl-Mülk 15 yaşlı oğlu Əlinin əl-Zahir kimi taxta çıxmasını təşkil etdi . O, 1023-cü ildə ölümünə qədər onun regenti kimi xidmət etdi, bu zaman saray əyanları və məmurlar ittifaqı, keçmiş maliyyə məmuru əl-Carjarai ilə birlikdə hökm sürdü. 1020-ci illərdə Suriyada Fatimi nəzarəti təhlükəsi yaranmışdı. Hələbdə müstəqilliyini elan etmiş Fətək 1022-ci ildə öldürüldü və yerinə gətirildi, lakin bu, Bənu Kilab, Cərrahid və Kəlbid başçılarından ibarət koalisiyaya 1024 və ya 1025-ci ildə şəhəri ələ keçirməyə yol açdı. Suriyanın qalan hissəsinə öz nəzarətini tətbiq etmək. Əl-Cərcərai 1029-cu ildə Tiberiya gölü yaxınlığındakı Uqhuvana döyüşündə onları məğlub edən bir qüvvə ilə türk komandiri Anuştəkin əd -Dizbarini göndərdi.  1030-cu ildə yeni Bizans imperatoru III RomanosSuriyanın şimalını işğal etmək üçün atəşkəsi pozdu və Hələbi onun hökmranlığını tanımağa məcbur etdi. Onun 1034-cü ildə ölümü vəziyyəti yenidən dəyişdi və 1036-cı ildə sülh bərpa olundu. 1038-ci ildə Hələb ilk dəfə Fatimilər dövləti tərəfindən birbaşa ilhaq edildi.

1036-cı ildə əz-Zahirin ölümündən sonra Əl-Müstənsir 1036-1094-cü illərdə xəlifə kimi fəaliyyət göstərərək Fatimilər tarixində ən uzun padşahlığa gəldi. Bununla belə, o, siyasətlə çox məşğul olmadı və hökuməti başqalarının əlinə buraxdı.  O, taxta çıxanda 7 yaşında idi və beləliklə, əl-Cərcərai vəzir və onun qəyyumu kimi xidmətini davam etdirdi. 1045-ci ildə əl-Cərcərai vəfat edəndə Fələstin əsilli hüquqşünas əl-Yazuri 1050-1058-ci illərdə vəzirlik vəzifəsini tutana qədər bir sıra saray xadimləri hökuməti idarə etdi.

1040-cı illərdə (ehtimal ki, 1041 və ya 1044-cü illərdə) Ziridlər Fatimilərdən müstəqil olduqlarını elan etdilər və Bağdadın sünni Abbasi xəlifələrini tanıdılar, bu da Fatimilərin Şimali Afrikaya dağıdıcı Bənu Hilal hücumlarına başlamasına səbəb oldu.  Fatimilərin Siciliya üzərindəki hökmranlığı da oradakı müsəlman hakimiyyətinin parçalanması və xarici hücumların artması ilə zəiflədi. 1060-cı ilə qədər, İtalyan-Norman Rocer I adanı fəth etməyə başlayanda (1091-ci ildə başa çatdı), Kəlbid sülaləsi, hər hansı bir Fatimi hakimiyyəti ilə birlikdə artıq yox olmuşdu.

Ancaq şərqdə daha çox uğur var idi. 1047 -ci ildə Yəməndə Fatimi dai 'Əli Məhəmməd əl-Süleyhi bir qala tikdi və tayfalar topladı və 1048-ci ildə Sənanı ələ keçirə bildi. 1060 -cı ildə Ədən və Zabidi tutaraq bütün Yəməni fəth etmək üçün kampaniyaya başladı. . 1062-ci ildə Məkkəyə yürüş etdi, burada Şükr ibn Əbi əl-Futuhun 1061-ci ildə vəfatı bəhanə gətirdi. Yolda Sədədəki Zeydi İmamı təslim olmağa məcbur etdi . Məkkəyə çatdıqdan sonra Əbu Haşim Məhəmməd ibn Cəfəri oturtduFatimilərin hökmranlığı altında müqəddəs yerlərin yeni şərifi və mühafizəçisi kimi. O, Fatimi xəlifələri adından ailəsini hökmdar kimi qurduğu Sana qayıtdı. Onun qardaşı Taizz şəhərini qurdu, Ədən şəhəri isə Misirlə Hindistan arasında mühüm ticarət mərkəzi oldu və bu da Misirə daha da zənginlik gətirdi.

Ancaq Misir və Suriyada hadisələr pozulub. 1060-cı ildən başlayaraq müxtəlif yerli liderlər Suriyadakı Fatimi hökmranlığına qarşı çıxmağa və ya meydan oxumağa başladılar.  Etnik əsaslı ordu ümumiyyətlə döyüş meydanında uğur qazansa da, Fatimilərin daxili siyasətinə mənfi təsir göstərməyə başlamışdı. Ənənəvi olaraq ordunun Kutama elementi siyasi məsələlər üzərində ən güclü təsirə malik idi, lakin türk elementi gücləndikcə buna etiraz etməyə başladı. 1062-ci ildə Fatimi ordusunda müxtəlif etnik qruplar arasında ilkin tarazlıq pozuldu və onlar davamlı olaraq mübahisə etdilər və ya küçələrdə bir-biri ilə vuruşdular. Eyni zamanda Misir 7 illik quraqlıq və qıtlıq dövrü yaşadı. Vəzirlər təlaş içində gəlib-getdi, bürokratiya dağıldı və xəlifə onların yoxluğunda vəzifə götürə bilmədi və ya istəmədi.  Resursların azalması müxtəlif etnik qruplar arasında problemləri sürətləndirdi və ilk növbədə Nasir əl-Dövlə ibn Həmdanın tabeliyində olan türklər və Qara Afrika qoşunları arasında açıq vətəndaş müharibəsi başladı, bərbərlər isə iki tərəf arasında ittifaqı dəyişdi.  ^{[ tam sitat lazımdır ]}  Nasir əl-Dövlənin başçılığı altındakı türk fraksiya Qahirəyə nəzarəti qismən ələ keçirdi, lakin onların liderinə heç bir rəsmi titul verilmədi. 1067-1068-ci illərdə onlar dövlət xəzinəsini qarət etdilər, sonra saraylarda tapdıqları xəzinələri taladılar.  Türklər 1069-cu ildə Nasir əd-Dövlə qarşı çıxdılar, lakin o, bədəvi qəbilələrini öz tərəfinə çəkə bildi, Nil Deltası bölgəsinin böyük hissəsini ələ keçirdi və bu bölgədən paytaxta ləvazimat və ərzaq gəlməsinin qarşısını aldı. Əhalinin vəziyyəti daha da pisləşdi, xüsusən də ərzaq üçün kənd yerlərindən istifadə edən paytaxtda. Bu dövrün tarixi mənbələri şəhərdə həddindən artıq aclıq və sıxıntı, hətta adamyeyənlik həddinə çatdığını bildirir .  Nil Deltasındakı depresiyalar Misirdəki Kopt icmasının uzunmüddətli tənəzzülünü sürətləndirən dönüş nöqtəsi ola bilər.

Bədr əl-Camali və Fatimilərin dirçəlişi

1072-ci ilə qədər Misiri xilas etmək üçün ümidsiz bir cəhdlə Fatimi xəlifəsi Əbu Təmim Məad əl-Müstənsir Billah o vaxt Akka valisi olan general Bədr əl- Caməlini geri çağırdı . Bədr əl-Camali qoşunlarını Misirə apardı, 1074-cü ilin yanvarında Qahirəyə girdi və üsyançı orduların müxtəlif qruplarını müvəffəqiyyətlə yatıra bildi.  Nəticədə Bədr əl-Camali ilk hərbi vəzirlərdən biri olmaqla Fatimi xəlifəsinin vəziri təyin edildi ( ərəb : امير الجيوش , romanlaşdırılmış :  amīr al-cuyūsh , lit. 'orduların komandanı') mərhum Fatimi siyasətinə hakim olacaq.  1078-ci ildə əl-Müstənsir rəsmi olaraq bütün dövlət işlərinə görə məsuliyyətdən əl çəkdi.  Onun de-fakto hakimiyyəti Fatimilər dövlətinin müvəqqəti və məhdud dirçəlişinə başladı, baxmayaraq ki, indi ciddi problemlərlə üzləşmişdi.  Bədr Hicazda (Məkkə və Mədinədə ) Fatimi hakimiyyətini bərpa etdi və Süleyhidlər Yəməndə möhkəm qala bildilər.  Suriya isə sünnilərə bağlı Səlcuq türklərinin irəlilədiyini gördüYaxın Şərqin çox hissəsini işğal etmiş və Abbasi xəlifələrinin qəyyumlarına çevrilmişlər. Dəməşq 1076-cı ildə Səlcuqlu sərkərdəsi Atsız ibn Uvaqın əlinə keçdi.  Fatimilər Qəzza və Askalon kimi sahil şəhərlərini saxladılar və 1089-cu ildə Tire , Sidon və Biblosu daha şimalda geri ala bildilər.

Bədr əl-Camali Misirin idarəçiliyini yeniləyərək və sadələşdirərək dövlətdə böyük islahatlar apardı.  Erməni mənşəli olduğu üçün, onun səlahiyyət müddəti həm xristian, həm də müsəlman olan erməni mühacirlərinin Misirə böyük axınına şahid oldu. Bədrin himayə etdiyi erməni kilsəsi ölkədə ruhani iyerarxiya ilə bərabər möhkəmləndi .  O, çoxlu (hamısı olmasa da) həm də xristian olan erməni qoşunlarının böyük kontingentinə komandanlıq edirdi.  Bədr də Kopt Kilsəsi ilə əlaqələrindən və nüfuzundan siyasi üstünlük üçün istifadə etdi. Xüsusilə, o, II Kirili ( 1078-1092 -ci illərdə Kopt Papası ) Nubia (xüsusilə Makuriya ) və Efiopiya (xüsusilə Zaqve sülaləsi ) xristian krallıqlarının Fatimilər dövlətinə vassal olaraq sadiqliyini təmin etmək .

Əl -Cuyuşi məscidi ( ərəb . : الجامع الجيوشي , işıqlandırılır.  'Ordular məscidi'), Bədr əl-Camali tərəfindən istifadəyə verilmiş və xəlifənin himayəsi altında 1085-ci ildə tamamlanmışdır.  Məşhəd kimi tanınan məscid həm də vəzir Bədirin xəlifə əl-Müstənsir üçün nizam-intizamı bərpa etməsini xatırladan zəfər abidəsi idi.  1087-1092-ci illər arasında vəzir Qahirənin çiy kərpic divarlarını da yeni daş divarlarla əvəz etdi və şəhəri bir az da genişləndirdi. Onun monumental qapılarından üçü bu gün də salamat qalmışdır: Bab Zuveyla , Bab əl-Futuh və Bab ən-Nəsr .

Son imtina [ redaktə ]

Hərbi vəzirlər faktiki olaraq dövlət başçıları olduqca, xəlifənin özü də fiqur roluna endirildi. İqta sisteminə güvənmək Fatimilərin mərkəzi hakimiyyətini də yeyirdi, çünki imperiyanın ucqarlarında getdikcə daha çox hərbi zabitlər yarı müstəqil oldular. ^{[ sitat lazımdır ]}

Bədr əl-Camali 1094-cü ildə vəfat etdi (həmin il xəlifə əl-Müstənsirlə birlikdə) və onun yerinə oğlu Əl-Əfdal Şahanşah vəzir olaraq hakimiyyətə gəldi.  Əl-Müstənsirdən sonra xilafət əl-Müstəliyə , 1101-ci ildə vəfatından sonra isə 5 yaşlı əl -Əmirə keçdi . Əl-Müstənsirin digər oğullarından Nizar atasının ölümündən sonra taxt-taca oturmağa cəhd etdi və 1195-ci ildə üsyan təşkil etdi, lakin o, həmin il məğlub oldu və edam edildi. Əl-Afdal, ailəsini xəlifələrin ailəsi ilə birləşdirəcəyinə ümid edərək, bacısının əl-Musta'li və daha sonra qızının əl-Əmirlə evlənməsini təşkil etdi. O, həm də oğlunun vəzirliyə varis olmasını təmin etməyə çalışdı, lakin bu, nəticədə uğursuz oldu.

Əl - Əfdalın hakimiyyəti dövründə (1194-1121) Fatimilər indiyədək ən böyük xarici təhlükə ilə üzləşdilər:  - ci ildə Antakyanı və sonra 1099 - cu ildə Qüdsü ələ keçirən Birinci Səlib yürüşü . Beyrut və Sidon 1109-1110-cu illər arasında onların tabeliyinə düşdü. Fatimilər öz donanmasının köməyi ilə Sur, Askalonu və Qəzzanı saxladılar.  1107-ci ildən sonra rejim sıralarında daha çox İbn əl-Bətaihi kimi tanınan Məhəmməd Əli bin Fatik timsalında yeni bir ulduz yüksəldi.. O, əl-Afdalın hakimiyyətinin sonrakı illərində müxtəlif inzibati islahatlar və infrastruktur layihələri həyata keçirməyə müvəffəq oldu, o cümlədən 1119-cu ildə astronomik rəsədxananın tikintisi.  Əl-Afdal 1121-ci ildə sui-qəsd nəticəsində öldürüldü . Assassins , bunun həqiqəti təsdiqlənməmiş olsa da.

İbn əl-Bətaihi vəzir olaraq əl-Afdalın yerini aldı, lakin sələflərindən fərqli olaraq o, orduda daha az dəstəyə malik idi və nəticədə hakimiyyət üçün xəlifəyə arxalanırdı.  1124-cü ildə Tiri xaçlılara uduzdu.  O, həmçinin Qahirədə kiçik, lakin diqqətəlayiq bir məscid olan Əl-Əqmər məscidinin tikintisinə cavabdeh idi, 1125-ci ildə tamamlandı və böyük ölçüdə bu günə qədər salamat qaldı.  Lakin elə həmin il xəlifə əl-Əmir onu həbs etdi, çox güman ki, səlibçilərə müqavimət göstərə bilmədiyi üçün və ya xəlifənin onun var-dövləti və qüdrətindən narazılığı səbəbindən. Üç il sonra o, edam edildi.  Əl-Əmir daha sonra Xilafəti şəxsən idarə etdi və uzun müddətə qısa müddətə fasilə verdi.xəlifənin vəzirləri tərəfindən faktiki hökmranlıq. Əl-Əmir özü 1130-cu ildə, ehtimal ki, Nizari Assassins tərəfindən öldürüldü.

Əl-Əmirin ölümündən bir müddət əvvəl əl-Tayyib adı ilə tanınan bir oğlu dünyaya gəldi. Əl-Əmirin əmisi oğullarından biri (əl-Müstənsirin nəvəsi) Əbd əl-Məcidin özünü regent təyin etmişdi. Ordunun təzyiqi ilə əl-Afdalın oğullarından biri Əbu Əli Əhməd (Küteyfət kimi tanınır) əl-Adəl və Bədr əl-Camali kimi titullarla vəzir təyin edildi.  Kuteyfət Əbdülməcidi zindana salmaqla və özünü On ikinci şiələrin gözlədiyi "gizli" İmam Məhəmməd əl-Müntəzarın nümayəndəsi elan etməklə Fatimilər sülaləsini devirməyə cəhd etdi .  Kutayfət 1131-ci ildə Fatimi quruluşunda əl-Əmirin tərəfdarları tərəfindən öldürüldüyü üçün çevriliş uzun sürmədi. Əbd əl-Məcid azadlığa buraxıldı və regent vəzifəsini bərpa etdi. Lakin 1132-ci ildə o, özünü yeni İmam-Xəlifə elan edərək, əl-Hafiz rütbəsini alaraq, körpə əl-Tayyibi bir kənara qoyub və birbaşa atadan oğula keçən varislik ənənəsini pozdu. Fatimi ölkələrinin çoxu onun varisliyini tanıdı, lakin Yəməndəki Süleyhilər bunu etmədilər və Qahirədə xilafətdən ayrıldılar, Tayyibi həqiqi imam kimi tanıdılar. Bu Müstəli İsmaililərin Hafizi və Tayyibi qolları arasında daha bir ayrılığa səbəb oldu .

1135-ci ildə Fatimi erməni qoşunları əl-Hafizə təzyiq edərək xristian erməni olan Bəhramı vəzir vəzifəsinə təyin etdilər . Müsəlman qoşunlarının müqaviməti onu 1137-ci ildə sünni müsəlman olan Ridvan vəzir təyin edildikdən sonra oranı tərk etməyə məcbur etdi.  Ridvan əl-Hafizi təhvil vermək planını qurmağa başlayanda o, Qahirədən qovuldu və sonra döyüşdə məğlub oldu. O, xəlifənin bağışlamasını qəbul edib sarayda qaldı. Əl-Hafiz başqa vəzir təyin etməməyi seçdi və bunun əvəzinə 1149-cu ildə vəfat edənə qədər dövləti birbaşa idarə etdi Bu müddət ərzində Misirdə ismaili dini davasının şövqü xeyli azaldı və xəlifəyə siyasi çağırışlar daha çox yayıldı. Sünni müsəlmanlar da getdikcə daha çox yüksək vəzifələrə təyin olunurdular. Fatimilər sülaləsi, bir çox fraksiyaların və elitanın mövcud hökumət sistemini saxlamaqda malik olduğu müəyyən edilmiş ümumi maraqlar sayəsində böyük ölçüdə sağ qalmağa davam etdi.

Əl-Hafiz birbaşa hökmranlıq edən sonuncu Fatimi xəlifəsi və yetkin yaşda taxta çıxan sonuncu xəlifə idi. Son üç xəlifə, əz-Zafir ( hökmdarlıq 1149–1154), əl-Faiz (h. 1154–1160) və əl-Adid (hökmdarlıq 1160–1171) padşahlığa gələndə uşaq idilər. taxt.  Əl-Zafirin dövründə İbn Masal adlı qoca bərbər Əl-Hafizin qoyduğu göstərişlərə əsasən əvvəlcə vəzir idi. Ordu, əksinə, İbn Sallar adlı bir sünnini dəstəklədi, onun tərəfdarları döyüşdə İbn Məsəli məğlub edə və öldürə bildilər. İbn Sallar saray qadınları ilə danışıqlar apardıqdan sonra 1150-ci ildə vəzir təyin edildi.  1153-cü ilin yanvarında Yerusəlim səlibçi kralı III BalduinLevantda Fatimilərin son dayağı olan Askalonu mühasirəyə aldı. Aprel ayında İbn Sallar, ögey oğlu Abbas və Abbasın oğlu Nəsrin təşkil etdiyi planda öldürüldü. Heç bir xilasedici qüvvə gəlmədiyi üçün Askalon avqust ayında sakinlərin Misirə təhlükəsiz şəkildə gedə bilməsi şərti ilə təslim oldu. Məhz bu münasibətlə Hüseynin başının Ascalondan Qahirəyə gətirildiyi və onun indiki Əl-Hüseyn Məscidinin yerləşdiyi yerdə olduğu iddia edildi .  Növbəti il ​​(1154) Nəsr əz-Zafiri öldürdü və indi vəzir olan Abbas 5 yaşlı oğlu İsanı (əl-Faiz) yeni xəlifə elan etdi.  Sarayın qadınları işə qarışaraq Təlai ibn Ruzziki çağırdılar :, kömək etmək. Təlai Abbas və Nəsri Qahirədən qovdu və elə həmin il vəzir oldu. Bundan sonra o, xaçlılara qarşı da yeni əməliyyatlar apardı, lakin onları dəniz yolu ilə təqib etməkdən başqa bir şey edə bilmədi.  Əl-Faiz 1160-cı ildə öldü və Təlai 1161-ci ildə əl-Zafirin bacısı Sitt əl-Qusur tərəfindən öldürüldü . Təlainin oğlu Ruzzik ibn Təlai 1163-cü ilə qədər Qus valisi Şəvər tərəfindən devrilərək öldürülənə qədər vəzir vəzifəsini icra etdi .

Vəzir kimi Şavar rəqibi, ərəb generalı Dirqam ilə münaqişəyə girdi . Xilafətin daxili nizamsızlığı indi Dəməşqə və Suriyanın böyük bir hissəsinə nəzarət edən sünni Zəngi hökmdarı Nur əd -Dinin və Qüds kralı I Amalrikin diqqətini və müdaxiləsini cəlb etdi . Xaçlılar artıq 1161-ci ildə Təlai ibn Ruzziki onlara xərac verməyə məcbur etmişdilər və 1162-ci ildə Misiri işğal etməyə cəhd etmişdilər.  1163-cü ildə Şavar Dirqam tərəfindən Qahirədən qovulduqda o, Nurdan sığınacaq və kömək istədi. əl-Din. Nurəddin öz generalı Əsədəddin Şirkuhunu göndərdi, Misiri ələ keçirmək və Şavarı yenidən vəzir etmək. 1164-cü ilin yayında Dirqam məğlub edilərək öldürülən zaman bu vəzifəni yerinə yetirdilər.

Şavarın qalan illəri, şəraitdən asılı olaraq ya Qüds kralı, ya da Nur əl-Din ilə dəyişkən ittifaqlar etdiyi üçün xaos içində davam etdi. 1167-ci ildə səlibçilər Şirkuhun qoşunlarını Yuxarı Misirə qədər təqib etdilər.  1168-ci ildə səlibçilərin Qahirəni ələ keçirə biləcəyindən narahat olan Şavar səlibçilərin paytaxtı mühasirəyə alacaq bazadan məhrum etmək üçün Fustatı bədnamcasına yandırdı.  Səlibçiləri yenidən Misiri tərk etməyə məcbur etdikdən sonra Şirkuh nəhayət, 1169-cu ildə Xəlifə əl-Ədidin razılığı ilə Şavarı öldürdü. Şirkuhun özü əl-Ədidin vəziri təyin olundu, lakin o, iki ay sonra gözlənilmədən vəfat etdi.  Vəzifə onun qardaşı oğlu Salahəddin Yusif ibn Əyyuba keçdi.(Qərbdə Səlahəddin kimi tanınır). Salahəddin açıq şəkildə sünni tərəfdarı idi və şiələrin azanını boğdu, ismaili ehkam mühazirələrini ( məcalis əl-hikmə ) bitirdi və sünni hakimləri təyin etdi .  O, nəhayət və rəsmi olaraq 1171-ci ilin sentyabrında sonuncu Fatimi xəlifəsi əl-Adidi taxtdan qovdu. Bununla Fatimilər sülaləsi sona çatdı və Misir və Suriyada Əyyubilər Sultanlığı başladı .

Sülalə

Xəlifələr

Əsas məqalə: Fatimi xəlifələrinin siyahısı

1. Fatimilər sülaləsinin banisi Əbu Muhəmməd Abdullah əl-Mehdi billah (909-934)
2. Əbu'l-Qasim Muhəmməd əl-Qaim bi-Amr Allah (934-946)
3. Əbu Tahir İsmayıl əl-Mənsur bi-Nəsr Allah (946-953)
4. Əbu Təmim Məadd əl-Muizz li-Din Allah (953-975). Misir onun hakimiyyəti dövründə fəth edildi.
5. Əbu Mənsur Nizar əl-Əziz bi-llah (975-996)
6. Əbu Əli əl-Mənsur əl-Hakim bi-Amr Allah (996-1021). Druz dininin əsası onun sağlığında qoyulmuşdur .
7. Əbu'l-Həsən 'Əli əl-Zahir li-İzaz Din Allah (1021-1036)
8. Əbu Təmim Məədd əl-Müstənsir bi-llah (1036-1094).  Onun varisliyi ilə bağlı mübahisələr Nizarilərin parçalanmasına səbəb oldu.
9. Əbu'l-Qasim Əhməd əl-Musta'li bi-llah (1094-1101)
10. Əbu Əli Mənsur əl-Amir bi-Əhkəm Allah (1101-1130).  Ondan sonra Misirin Fatimi hökmdarları Müstəali/Taiyabi İsmaililər tərəfindən imam kimi tanınmır.
11. Əbül-Meymun Əbdülməcid əl-Həfiza li-Din Allah (1130-1149).  Hafizi məzhəbi Hafizin imam olması ilə yaradılmışdır.
12. Əbu Mənsur İsmayıl əz-Zafir bi-Amr Allah (1149-1154)
13. Əbu'l-Qasim 'İsa əl-Faiz bi-Nəsr Allah (1154-1160)
14. Əbu Muhəmməd Abdullah əl-Ahid li-Din Allah (1160-1171)

Fatimilər və mədəniyyət

Fatimilərin ordu başçısı Cövhər əs-Səqəli 358 (969)-ci ildə son İxşidi hökmdarı Əhmədi (968-969) taxtdan salıb Füstata (Qədim Qahirəyə) daxil oldu. Misirdə Fatimilər öz paytaxtlarını salmaq istədilər və Qahirəni (əl-Qahirə - "Qalib şəhər") tikməyə başladılar. Əl-Əzhər də həmin vaxt inşa edilmişdir. Tikinti işləri iki il davam etmiş və 972-ci ildə məscid ilk dəfə namaz qılanları qəbul etmişdir. Fatimi xəlifəsi Müizz Lidinillah (953-975) Qahirəyə gəldikdən sonra əl-Əzhər məscidi İsmaili Fatimilərin əqidələrini təbliğ edən bir mərkəz olmuşdur. Baş qazı Əbülhəsən Əli bin ən-Nüman əl-Qeyruvani 365 (975)-ci ilin səfər ayından etibarən məsciddə tarix, fəlsəfə və fiqh dərslərini deməyə başlamışdır. Onun dinləyiciləri çox idi.

Xarici keçidlər

• Династия Фатимидов Arxivləşdirilib 2009-01-21 at the Wayback Machine