Fransa Hind-Çini

Fransa Hind-Çini (fr. Indochine française, vyet. Đông Dương thuộc Pháp, 東洋屬法, khm. ឥណ្ឌូចិនបារាំង, tay อินโดจีนฝรั่งเศส), Hind-Çin İttifaqı fr. Union indochinoise, çin. 法屬印度支那, tay สหภาพอินโดจีน, vyet. Liên bang Đông Dương, khm. សហភាពឥណ្ឌូចិន, laos ສະຫະພາບອິນໂດຈີນ) və ya Hind-Çin Federasiyası (fr. Fédération indochinoise, vyet. Liên đoàn Đông Dương, khm. សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន, laos ສະຫະພັນອິນດູຈີນ) — Cənub-Şərqi Asiyada Fransa müstəmləkələri qrupu. Buraya qərbdə Kamboca, Laos (1899-cu ildən), şimalda Çinin Quançjouvan ərazisi (1898–1945) və Vyetnamın Tonkin bölgəsi, mərkəzdə Annam və cənubda Koxinxina daxil idi. Müstəmləkə 1887-ci ildə təsis edilmişdir və 1954-cü ildə ləğv olunmuşdur. Tarixinin böyük hissəsində paytaxtı Hanoy olmuş, 1887–1902-ci illərdə Sayqon ilə əvəz edilmiş və yenidən 1945–1954-cü illərdə Hanoy olmuşdur.

Tarixi dövlət
Fransa Hind-Çini
Bayraq[d] Gerb
1887 — 1954
Paytaxt	Sayqon, Hanoy, Sayqon
Ərazisi	750.000 km²
Əhalisi	21.599.582 nəf.
İdarəetmə forması	federasiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İkinci Fransa imperiyası 1862-ci ildə Koxinxinanı ilhaq etmiş, 1863-cü ildə Kambocada protektorat qurmuşdur. Üçüncü Fransa Respublikası Tonkin kampaniyasında Vyetnamın şimalını ələ keçirdikdən sonra, 1887-ci ildə bu protektoratlar ittifaqda birləşdirilmişdir. İttifaqa sonradan Laos protektoratı və Çinin Quançjouvan ərazisi olmaqla daha iki qurum daxil edilmişdir. Fransızlar hakimiyyətdə olduqları dövrdə bölgənin sərvətləri istismar etməklə yanaşı, regionda səhiyyə və təhsil sisteminin yaxşılaşdırılmasına da öz töhfələrini vermişdilər. Bununla belə, yerli əhali ilə müstəmləkəçilər arasında dərin fikir ayrılıqları qalmış, yerlilər ara-sıra üsyanlar qaldırmışdır. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Fransanın süqutundan sonra müstəmləkə Vişi rejimi tərəfindən idarə olundu və 1945-ci ilin martına qədər Yaponiyanın işğalı altında qalmışdır. Bu zaman Yaponiya müstəmləkə rejimini devirmişdir. Yaponiyanın təslim olmasından sonra Ho Şi Minin başçılıq etdiyi kommunist təşkilatı olan Vyetmin Vyetnamın müstəqilliyi elan etmiş, lakin sonradan Fransa regiona nəzarəti bərpa etmişdir. 1946-cı ilin axırlarında Fransa və Vyetmin qoşunları arasında Birinci Hind-Çin müharibəsi kimi tanınan tammiqyaslı müstəqillik müharibəsi başlamışdır.

Vyetnam əleyhinə mübarizə aparmaq üçün 1949-cu ildə keçmiş imperator Bao Dayın başçılıq etdiyi Vyetnam Dövləti elan edilmişdir. Fransanın Vyetnamı yenidən birləşdirmək cəhdləri uğursuz olmuşdur. 1953-cü il oktyabrın 22-də və noyabrın 9-da Laos krallığı və Kamboca krallığı müstəqilliklərini elan etmişdir. 1954-cü il Cenevrə Konfransından sonra fransızlar iki ölkəyə (1976-cı ilə qədər) bölünmüş Vyetnamdan könülsüz şəkildə geri çəkilmiş, Fransa Hind-Çini ləğv edilmişdir.

Əlavə ədəbiyyat

• Addington, Larry H. America's War in Vietnam: A Short Narrative History. Indiana University Press. 2000. səh. 30. ISBN 0-253-21360-6. İstifadə tarixi: 28 November 2010.
• Bailey, Gauvin Alexander. "Photos of European Colonial Architecture Around the World". Colonial Architecture Project. Queen's University at Kingston, Canada. 2018. 24 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2019.
• Brocheux, Pierre, and Daniel Hemery. Indochina: An Ambiguous Colonization, 1858–1954 (University of California Press; 2010) 490 pages; a history of French Indochina.
• Chandler, David. A History of Cambodia (4th). Boulder, Colorado: Westview Press. 2007. ISBN 978-0-8133-4363-1.
• Chapuis, Oscar. A History of Vietnam: From Hong Bang to Tu Duc. Greenwood Publishing Group. 1995. ISBN 0-313-29622-7. 2015-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• Chapuis, Oscar. The Last Emperors of Vietnam: From Tu Duc to Bao Dai. Greenwood Publishing Group. 2000. ISBN 978-0-313-31170-3. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• "The Country's Cultural and Tourist Center". Hochiminh City. HCM City Web. 2005. 2020-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2019.
• Duiker, William. The Rise of Nationalism in Vietnam, 1900–1941. Ithaca, New York: Cornell University Press. 1976. ISBN 0-8014-0951-9.
• Duong, Van Nguyen. The Tragedy of the Vietnam War: a South Vietnamese Officer's Analysis. McFarland. 2008. ISBN 978-0-7864-3285-1. 2015-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• Edwards, Penny. Cambodge: The Cultivation of a Nation, 1860–1945. Honolulu: U of Hawaii Press. 2007. ISBN 978-0-8248-2923-0.
• Errington, Elizabeth Jane. The Vietnam War as history: edited by Elizabeth Jane Errington and B.J.C. McKercher. Greenwood Publishing Group. 1990. ISBN 0-275-93560-4. 16 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2010.
• Evans, Grant. A Short History of Laos. Crow's Nest, Australia: Allen and Unwin. 2002. ASIN B000MBU21O.
• Forbes, Andrew; Henley, David. Vietnam Past and Present: The North (History of French colonialism in Tonkin). Chiang Mai: Cognoscenti Books. 2012. ASIN B006DCCM9Q.
• Harris, Richard. "Indochina and the French" History Today (Feb 1955) 5#3 pp 84–94.
• Kahin, George McTurnin; John W. Lewis. The United States in Vietnam: An analysis in depth of the history of America's involvement in Vietnam. Delta Books. 1967.
• Llewellyn, Jennifer; Jim Southey; Steve Thompson. "Conquest and Colonisation of Vietnam". Alpha History. Alpha History. 2018. 20 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2019.
• Logevall, Fredrik. Embers of War: The Fall of an Empire and the Making of America's Vietnam (2014). Pulitzer Prize
• Marr, David. Vietnamese Anticolonialism, 1885–1925. Berkeley: University of California Press. 1971. ISBN 0-520-01813-3.
• Marr, David. Vietnamese Tradition on Trial, 1920–1945. Berkeley: University of California Press. 1982. ISBN 0-520-04180-1.
• Marr, David. Vietnam 1945: The Quest for Power. Berkeley: University of California Press. 1995. ISBN 0-520-07833-0.
• McLeod, Mark. The Vietnamese Response to French Intervention, 1862–1874. New York: Praeger. 1991. ISBN 0-275-93562-0.
• Murray, Martin J. The Development of Capitalism in Colonial Indochina (1870–1940). Berkeley: University of California Press. 1980. ISBN 0-520-04000-7.
• Neville, Peter. Britain in Vietnam: Prelude to Disaster, 1945–6. Psychology Press. 2007. ISBN 978-0-415-35848-4. 2015-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• Osborne, Milton. The French Presence in Cochinchina and Cambodia: Rule and Response (1859–1905). Ithaca, New York: Cornell University Press. 1969. ASIN B000K13QGO.
• Owen, Norman G. The Emergence Of Modern Southeast Asia: A New History – Vietnam 1700 – 1885. U of Hawaii Press. 2005. ISBN 978-0-8248-2890-5. 2022-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• Perkins, Mandaley. Hanoi, Adieu: A bittersweet memoir of French Indochina. Sydney: Harper Perennial. 2006. ISBN 978-0-7322-8197-7.
• Peters, Erica. Appetites and Aspirations in Vietnam. AltaMira Press. 2012.
• Stuart-Fox, Martin. A History of Laos. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1997. ISBN 0-521-59235-6.
• Tarling, Nicholas. Imperialism in Southeast Asia: "A Fleeting, Passing Phase". London and New York: Routledge. 2001. ISBN 0-415-23289-9.
• Thomazi, Auguste. La Conquête de l'Indochine. Paris: Payot. 1934.
• Tønnesson, Stein. Vietnam 1946: How the War Began. University of California Press. 2010. ISBN 978-0-520-25602-6. 20 November 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2010.
• Tuchman, Barbara Werheim. The March of Folly: From Troy to Vietnam. Random House. 1985. ISBN 0-345-30823-9. 5 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2010.
• Tucker, Spencer C. Vietnam. University Press of Kentucky. 1999. səh. 29. ISBN 0-8131-0966-3 – Internet Archive vasitəsilə.
• Tully, John. France on the Mekong: A History of the Protectorate in Cambodia, 1863–1953. Lanham, Maryland: University Press of America. 2003. ISBN 0-7618-2431-6.
• "Vietnam". L'aménagement linguistique dans le monde (fransız). 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-08-21.
• "The Vietnam War Seeds of Conflict 1945–1960". The History Place. 1999. 17 December 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2010.
• Watson, D. R. (1970) "The French and Indo-China" History Today (Aug 1970, Vol. 20 Issue 8, pp 534–542; online survey
• Woodside, Alexander. Community and Revolution in Modern Vietnam. Boston: Houghton Mifflin. 1976. ISBN 0-395-20367-8.
• Zinoman, Peter. The Colonial Bastille: A History of Imprisonment in Vietnam, 1862–1940. Berkeley: University of California Press. 2001. ISBN 0-520-22412-4.

Xarici keçidlər

• The Colonization of Indochina, from around 1892
• Indochina, a tourism book published in 1910
• Pierre Brocheux: Colonial Society (Indochina), in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War.
• Annuaire général de l'Indo-Chine française – BnF