Vikipediya

HƏMAS

Fələstinin islamçı-sünni fundamentalist siyasi təşkilatı və hərbiləşdirilmiş hərəkatı

HƏMAS (ərəb. حماس‎) və ya tam adı ilə İslami Müqavimət Hərəkatı (ər. حركة المقاومة الاسلامية; Hərəkət əl-Müqavəmət əl-İslamiyyə) — 1987-ci ildə yaradılmış, fələstinli islamçı[3]-sünni fundamentalist Fələstin təşkilatı[4] və hərbiləşdirilmiş hərəkat.[5]

HƏMAS
حماس, Hamas, ХАМАС, HƏMAS, 哈马斯, 哈馬斯
حركة المقاومة الإسلامية
Loqonun şəkli
Yaranma tarixi 10 dekabr 1987[1]
Mərkəzi
Qurucusu
hamasinfo.info
hamasinfo.info
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

HƏMAS Fələstində yaradılmış islamçı bir siyasi və hərbi hərəkatdır. 1987-ci ildə fələstinlilər arasında başlayan Birinci İntifada (İsrail işğalına qarşı xalq üsyanı) zamanı qurulmuşdur. HƏMAS həm siyasi, həm də silahlı qanada malikdir və onun əsas məqsədi İsrailin işğalı altındakı Fələstin torpaqlarını azad etmək və Fələstinin müstəqilliyini təmin etməkdir.

HƏMAS islamçı bir təşkilatdır və Fələstin torpaqlarında İslam qanunlarına əsaslanan bir dövlət qurmağı hədəfləyir. Hərəkatın əsas ideologiyası Fələstinin İsrail tərəfindən işğal olunmuş ərazilərini azad etmək üçün “cihad” (müqavimət savaşı) aparmaqdır.

HƏMAS həm siyasi partiya kimi fəaliyyət göstərir, həm də müxtəlif sosial xidmətlər göstərir. O, Fələstin seçkilərində iştirak etmiş və 2006-cı ildə keçirilən parlament seçkilərində qələbə qazanmışdır.

Silahlı qanadı olan İzzəddin əl-Qəssam Briqadaları HƏMAS-ın hərbi qüvvələridir. İzzəddin əl-Qəssam Briqadaları İsrailə qarşı silahlı hücumlar və raket hücumları təşkil edir. İsrail və bəzi Qərb ölkələri bu briqadanı terror təşkilatı kimi tanıyır.

HƏMAS 2007-ci ildə Fələstin daxilindəki siyasi qarşıdurmalar nəticəsində Qəzza zolağında hakimiyyəti ələ keçirib. Fələstin Dövləti ilə HƏMAS arasında daxili münaqişələr nəticəsində FƏTH partiyası İordan çayının Qərb Sahilində hakimiyyətdə qalıb, HƏMAS isə Qəzza zolağını idarə edir.

HƏMAS İsrailin mövcudluğunu tanımır və onu qeyri-legitim bir işğalçı dövlət kimi qəbul edir. HƏMAS və İsrail arasında illərdir davam edən qarşıdurmalar mövcuddur. Bu qarşıdurmalar raket hücumları, hava zərbələri, hərbi əməliyyatlar və humanitar böhranlarla müşayiət olunur.

HƏMAS ABŞ, Avropa İttifaqı, İsrail və digər bəzi Qərb ölkələri tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınır. Bununla belə, bəzi ölkələr, o cümlədən bir sıra Yaxın Şərq ölkələri, HƏMAS-ı Fələstin müqavimət hərəkatı kimi dəstəkləyir. İran, Qətər və Türkiyə kimi dövlətlər HƏMAS-a maliyyə və siyasi dəstək göstərirlər.

HƏMAS yalnız hərbi və siyasi fəaliyyətlə məşğul olmur, həm də Qəzza Zolağında və bəzi hallarda Qərb Sahilində geniş sosial xidmətlər göstərir. Hərəkatın tərkibində məktəblər, xəstəxanalar, uşaq bağçaları və humanitar yardım təşkilatları fəaliyyət göstərir. Bu sosial xidmətlər HƏMAS-ın yerli əhali arasında dəstəyinin artmasında mühüm rol oynayır. Çünki Qəzza zolağında dövlət xidmətlərinin məhdud olduğu şəraitdə təşkilat bu boşluğu qismən doldurur.

HƏMAS 2006-cı ildə keçirilən Fələstin parlament seçkilərində qalib gəldikdən sonra Fələstin hökumətinə rəhbərlik etməyə başladı. Bu qələbə HƏMAS-ın FƏTH partiyası ilə siyasi qarşıdurmasına səbəb oldu və nəticədə 2007-ci ildə HƏMAS Qəzza zolağında hakimiyyəti ələ keçirdi. FƏTH və HƏMAS arasındakı bu parçalanma Fələstinin siyasi quruluşunu iki yerə ayırdı: FƏTH-in nəzarətində olan Qərb Sahili və HƏMAS-ın nəzarətində olan Qəzza zolağı.

HƏMAS-ın Qəzza zolağında hakimiyyətə gəlməsindən sonra İsrail və Misir tərəfindən bölgəyə quru, dəniz və hava blokadası tətbiq edildi. Blokada HƏMAS-ın hərbi gücünü və bölgədəki silah tədarükünü məhdudlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bununla yanaşı bu blokada Qəzza sakinləri üçün ciddi humanitar problemlər yaradır, iqtisadiyyatı zəiflədir və işsizlik, yoxsulluq kimi problemləri dərinləşdirir.

Daha əvvəllər də HƏMAS-la İsrail arasında dəfələrlə qarşıdurmalar baş verib. Ən böyük hərbi əməliyyatlar 2008-2009-cu illərdə, 2012 və 2014-cü ildə olub. Bu qarşıdurmalar zamanı Qəzza bölgəsində böyük dağıntılar olub və çox sayda insan tələfatı baş verib. Münaqişələr zamanı HƏMAS Qəzzadan İsrailə raket hücumları təşkil edib, İsrail isə buna cavab olaraq hava və quru əməliyyatları həyata keçirib. Zaman-zaman tərəflər arasında atəşkəs razılaşmaları əldə olunsa da, bu razılaşmalar tez-tez pozulur və qarşıdurmalar yenidən başlayır.

HƏMAS-ın Fələstin müqavimət hərəkatı kimi görülməsi bəzi ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar arasında dəstəklənsə də, Qərb dövlətləri, ABŞ, Avropa İttifaqı və İsrail HƏMAS-ı terror təşkilatı kimi tanıyır. Qərbdəki və qərbyönümlü beynəlxalq ictimaiyyət HƏMAS-ın raket hücumlarını, İsrailə qarşı zorakılıq aksiyalarını və mülki şəxslərə qarşı təşkil etdiyi hücumları tənqid edir. Bununla yanaşı HƏMAS-ın fələstinlilər arasındakı populyarlığı onun sosial xidmətləri, İsrailə qarşı müqavimətini davam etdirməsi və korrupsiyaya qarşı mövqeyi ilə bağlıdır.

HƏMAS münaqişədə həm siyasi bir aktyor, həm də hərbi güc olaraq fəaliyyət göstərir və Yaxın Şərqdəki sabitliyin təmin olunmasında və İsrail-Fələstin sülh prosesində həlledici rola sahibdir. Təşkilatın gələcəkdəki fəaliyyəti, beynəlxalq münasibətlərdə və Yaxın Şərqdəki geosiyasi balansda mühüm təsirə malik olacaq.

Quruluşu və inkişafı

redaktə

1987-ci ildə Şeyx Əhməd Yasin, Əbdüləziz əl Rantisi və Məhəmməd Taha tərəfindən İlk intifadanın başlanğıcında Misirdəki Müsəlman qardaşlar təşkilatının Fələstindəki hissəsi olaraq qurulub.

1988-ci ildəki HƏMAS öz siyasi proqramında Fələstinin əsla, qeyri-müsəlmanlar tərəfindən qurulmuş bir İslam ölkəsi olmayacağını bildirmişdi və fələstinli Müsəlmanlar üçün Fələstinin idarəsini İsraildən almaq məqsədilə döyüşməyi dini cihad kimi qiymətləndirirdi. Bu, 1988-ci ildə İsraili bir dövlət kimi tanıyan Fələstin Azadlıq Təşkilatı ilə HƏMAS arasında münaqişəyə gətirib çıxardı.[6]

1992-ci ilin sonunda Qəzzədə 600 məscid vardı. HƏMAS öz təsir gücünü univerisitetlərə, bazarlara, peşə təşkilatlarına yayırdı. 2004-cü ildə başlayan yerli siyasi müqaviməti genişlətdirməzdən əvvəl zəkat və xəyir işləri ilə ətrafını gücləndirirdi.

Əməliyyat

redaktə

HƏMAS təşkilatı tərəfindən həyata keçirilən əməliyyat hadisələri:

  • 6 iyul 1989-cu ildə Kiryat Yearim yaxınlığında meydana gələn bir intihar hücum nəticəsində 22 nəfər öldü.
  • 6 aprel 1994-cü il tarixində Afulada (İsrail) bir avtobusda meydana gələn intihar-hücum nəticəsində 8 nəfər öldü.[7]
  • 13 aprel 1994-cü il tarixində Haderada bir avtobus dayanacağında meydana gələn intihar hücum nəticəsində 5 nəfər öldü.
  • 19 oktyabr 1994-cü il tarixində İsrailin paytaxtı Təl Əvivdə meydana gələn bir intihar hücumu nəticəsində 22 nəfər öldü.
  • 11 noyabr 1994-cü tarixində Netzarımda meydana gələn bir intihar hücum nəticəsində 3 nəfər öldü.
  • 4 sentyabr 1997-cü il tarixində HƏMAS terrorçuları tərəfindən Qüdsdəki Ben Yahuda prospektində meydana gələn intihar hücum nəticəsində 8 nəfər öldü. Ölənlərdən üçü HƏMAS terrorçularından idi.
  • 1 iyul 2001 tarixində Təl Əvivdə Dolphinarium-un girəcəyində meydana gələn intihar hücumda 14-21 yaşlı 21 nəfər insan öldü və 120-dən çox insan yaralandı.[8]
  • 9 avqust 2001 tarixində Qüdsdəki Sbarro adlı restoranda meydana gələn intihar hücumunda 7 nəfər uşaq daxil olmaqla, 15 nəfər öldü və 130 nəfər yaralandı.
  • 2 dekabr 2001-ci il tarixində Qüds və Hayfada meydana gələn dörd patlayışda 26 nəfər öldü, 220 nəfər yaralandı.[9]

Məqsədləri

redaktə

Təşkilatın quruluş məqsədi 1948-ci ildən əvvəl İsrailin işğal etdiyi Qərb sahili və Qəzzə zolağı torpaqlarını azad edib yenidən Fələstin İslam dövlətini qurmaqdır. Səudiyyə Ərəbistan HƏMASa maliyyə yardımı göstərir.[10] ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinə istinadən təşkilat xaricdə yaşayan fələstinlilər, İran hökuməti və Ərəb ölkələrindən gələn yardımlarla maliyyələşdirilməkdədir.[11]

6 may 2005-ci il seçimində FƏTH (Fələstin Azadlıq Təşkilatı) səslərin 56 faizini, HƏMAS isə 33 faizini aldı. FƏTH 84 yerdən 45-nin səsini qazandı. HƏMAS 23 yerin seçimini qazandı. Bunlar arasında üç böyük şəhər də var: Kalkilya, Refah və Beyt Lahiya. Avropalı proqnozçuların 'adil və demokratik' olaraq qiymətləndirdiyi seçkidə 400 min fələstinli səs verdi. Seçkidə iştirak Qəzzədə 80 faiz Qərb sahilində 70 faiz oldu. Xristian qalası olan Beytüllahimdə 15 yerli parlamentin müsəlmanlara ayrılan 7 yerinin 5-ni HƏMAS qazandı. 16 dekabr 2005-ci ildə Qərb sahilində keçirilən parlament seçkilərində HƏMAS qələbə qazandı.[12]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Israël-Gaza : le Hamas, meilleur ennemi d’Israël depuis 1987 (fr.). / J. Fenoglio Paris: Société éditrice du Monde, 2023. ISSN 0395-2037; 1284-1250; 2262-4694
  2. ↑ Hamas, Hezbollah, Djihad islamique : qui sont ces mouvements ennemis d’Israël ? (fr.). Paris: Bayard Presse, 2023. ISSN 0242-6056
  3. ↑ Katerina Dalacoura. Islamist Terrorism and Democracy in the Middle East. Cambridge University Press. 2011-04-29. 66. ISBN 978-1-139-49867-8.
  4. ↑ Levitt, 2008
  5. ↑ "Hamas sweeps to election victory" Arxivləşdirilib 2017-08-26 at the Wayback Machine BBC News
  6. ↑ "Britannica - Hamas". 2009-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-29.
  7. ↑ Erased in a Moment: Suicide Bombing Attacks Against Israeli Civilians
  8. ↑ "The Palestinian Authority-Hamas Collusion - From Operational Cooperation to Propaganda Hoax Ely Karmon". 2013-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-29.
  9. ↑ "Xronologiya". 2012-07-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-29.
  10. ↑  (ing.) Vaşinqton İns. Arxivləşdirilib 2009-01-10 at the Wayback Machine
  11. ↑  (ing.) ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi
  12. ↑ 5561. "Yəhya Sinvar şəhid İsmayıl Həniyyənin yerinə təyin edilib". İRNA Azəri (az.). 2024-08-06. 2024-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-04.

Ədəbiyyat

redaktə

Həmçinin bax

redaktə

Xarici keçidlər

redaktə
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=HƏMAS&oldid=7818061"