Harput döyüşü
Harput döyüşü — Ağqoyunlu Uzun Həsən ilə Dulqədiroğulları bəyliyindən Məlik Arslan bəy arasında baş vermiş döyüş. Döyüş Uzun Həsənin qələbəsi ilə sonlanmış və şəhər Ağqoyunlu hakimiyyətinə girmişdir.[1]
| Harput döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Ağqoyunlu-Dulqədiroğulları döyüşləri | |||
| Tarix | 1465 | ||
| Yeri | Harput | ||
| Səbəbi | Uzun Həsənin Harputa hücumu | ||
| Nəticəsi | Ağqoyunlu qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
|
|
|||
Tarixi
redaktəZəmin
redaktəHələ Qara Yuluq Osman bəyin dövründə Ağqoyunlu bəyliyi Harputu ələ keçkrməyə çalışmış, 1428-ci ildə onlar Malatyaya qədər yürüşlər həyata keçirmiş və Harputu ələ keçirmişdilər. 1429-cu ildə Harputu Dulqədiroğullarının əlindən alan Osman bəy buranın idarəsini oğlu Əli bəyə buraxdı.[2][3] Ağqoyunluların Harputu ələ keçirməsinə qəzəblənən Nəsrəddin Mehmed bəy 1433-cü ildə Məmlük sultanı Barsbəyin Ağqoyunlular üzərinə təşkil etdiyi yürüşə qatıldı. Lakin onların Diyarbəkiri mühasirəsi uğursuzluqla nəticələndi. Lakin Nəsrəddin bəy Harputdan əl çəkmədi və 1439-cu ildə şəhəri yenidən ələ keçirib Məmlükləri razı saldı ki, şəhər ona qalsın.[4]
Məlik Arslan bəy 1464-cu ildə Qaramanlıların mülkü olan Kayseriyə hücum etdi və Qaramanlılar Ağqoyunlulardan yardım istədilər. Hadisələrin bu cür inkişafı Dülqədiroğulları ilə Ağqoyunlular arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə səbəb oldu.[5]
Uzun Həsən uzun müddət idi ki, Dülqədiroğullarının hakimiyyəti altında olan Harputu ələ keçirmək üçün fürsət axtarırdı. 1465-ci ildə Uzun Həsən Məmlük sultanına Dulqədirli elindəki Harput ilə Gərgəri dəyişdirməyi təklif etdi.[6] Lakin Məmlük sultanı Harputun Dulqədirlilərə aid olduğunu bildirərərək təklifi rədd etdi.[7]
Döyüş
redaktəDöyüş 1465-ci ildə Ağqoyunlu Uzun Həsənin Məlik Arslan bəyin tabeliyində olan Harputa hücum etməsi ilə başladı. Uzun Həsən Harputu mühasirəyə aldıqdan sonra Məlik Arslan 30 minlik ordu ilə səfərə çıxdı və Fərat çayını keçdi. İlk hücumda o, ağqoyunluların məşhur sərkərdələrindən olan Bişan (Bican) oğlu Süleyman və Xəlil bəy Tavaçının qardaşı İbrahimi ələ keçirdi. Lakin sonrakı toqquşmalar onların əleyhinə oldu. Uzun Həsənin Məlik Arslanı öncə Malatya, daha sonra da Əlbistana qədər izlədi. Uzun Həsənin Əlbistana gəldiyini öyrənən Məlik Arslan Əsəndərə bölgəsinə qaçdı. Uzun Həsən Əlbistana ələ keçirib yağmaladı. Ağqoyunluları məğlub edə bilməyəcəyini görən Məlik Arslan elçi göndərərək bu sözləri deyerək sülh təklif etdi:
Mən də sizə bağlı olanlandanam. Buyuracağınız hər işi yerinə gətirərəm.[6]
Uzun Həsənin vəzirləri Yəhya və Çiçəkoğlu Məlik Arslanla sülh şərtlərini müzakirə etdilər. Uzun Həsən ona göndərdiyi məktubda bildirirdi:
Sevgi bağları gücləndiyi zaman Harput qalasını bizim məmurlarımıza təslim et. Çiçəkoğlu ilə Mövlanı Yəhyanı da bu tərəfə göndər.[6]
Ceyhan çayına doğru geri çəkilən Məlik Arslan 1465-ci ilin sentyabrında imzalanan razılaşmaya əsasən əsirləri sərbəst buraxdı və 4000 əşrəfi qızıl qarşılığında Harputu ağqoyunlulara verdi.[8]
Nəticə
redaktəHarput 1507-ci ilə qədər Ağqoyunlu hakimiyyəti altında qaldı.[9] Məmlük sultanı Xoşqədəm bu dövrdə Osmanlı imperiyası ilə yaxınlaşan Məlik Arslana Harput döyüşündə yardım etmədi. Buna görə də, Məlik Arslan bəyliyin paytaxtı Əlbistanı belə buraxaraq qaçmağa məcbur oldu. Osmanlı məsələsinə görə, Məlik Arslana qəzəbli olan Xoşqədəm onun Harputu itirməsi ilə belə sakitləşmədi. Məmlüklər tərəfindən Qahirədən göndərilən bir fədai Məlik Arslanı Əlbistanda məsciddə namaz qılarkən qətlə yetirdi.[10]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Woods, 1999. səh. 136
- ↑ Sümer, 1989. səh. 271
- ↑ Yinanç, 1978. səh. 258
- ↑ Gökhan, 2015. səh. 197
- ↑ Alıç, 2020. səh. 211-226
- ↑ 1 2 3 Alıç, 2020. səh. 216
- ↑ Gökhan, 2015. səh. 198
- ↑ İnalcık, 1955. səh. 400
- ↑ Aytaç, 2017. səh. 13
- ↑ Alıç, 2020. səh. 216-217
Mənbə
redaktə- Samet Alıç. Dulkadir Beyliği-Akkoyunlu Devleti Münasebetleri. KSÜSBD. 2020.
- Faruk Sümer. Akkoyunlular. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 1989.
- Halil İnalcık. Mehmed II. 7. İstanbul: İslam Ansiklopedisi. MEB. 1955.
- İlyas Gökhan. Dulkadir Türkmenlerinin Diyarbakır ve Yöresindeki Faaliyetleri. Kahramanmaraş: Dulkadir Beyliği Araştırmaları. Ukde Yayınevi. 2015.
- M. Halil Yinanç. Akkoyunlular. 1. İstanbul: İslam Ansiklopedisi. 1978.
- İsmail Aytaç. HARPUT’TA ÇAHPUR ÇEŞMESİ. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi. 2017. 1–21.
- John E. Woods. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. University of Utah Press. 1999.