Hayaşi Şihey
Hayaşi Şihey (林子平?, 6 avqust 1738[1], Edo[d] – 28 iyul 1793[2], Senday) və ya əsl adı ilə Hayaşi Tomonao[3] (林友直?) – Edo dövründə yaşamış Yaponiya hərbi mütəxəssisi. Milli müdafiəni gücləndirmək və Rusiyaya qarşı hazırlıqlı olmaq barədə əsərlər yazmışdır. Rokumusay təxəllüsü ilə tanınmışdır.
| Hayaşi Şihey | |
|---|---|
| yap. 林子平 | |
 | |
| Doğum tarixi | 6 avqust 1738[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 28 iyul 1793[2] (54 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | politoloq |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəHayaşi Şihey 1738-ci ildə Edo şəhərində doğulmuşdur. 1757-ci ildə Senday hanına – böyük qardaşının Date klanına qulluq etdiyi yerə köçmüşdür. 1767-ci ildən etibarən bir neçə dəfə Edoya gedərək təhsillə məşğul olmuşdur. O, Senday hanına təhsil islahatları və məhsuldarlığı artırmaq üsulları haqqında memoriallar təqdim etmişdir. 1775-ci ildən etibarən üç dəfə Naqasakiyə səyahət etmiş və burada Qərb elmləri ilə maraqlanmışdır.[4]
Hayaşi Naqasakidə yaşayan holland tacirlərdən rusların cənuba doğru hərəkət etdiyini eşitdikdən sonra milli müdafiəni gücləndirməyin vacib olduğunu düşünmüşdür. Bu məqsədlə coğrafiya və hərb oxumağa başlamışdır. Edo şəhərində Otsuki Qentaku və Katsuraqava Hoşu ilə əlaqələr saxlayaraq dünya barədə biliklərini artırmışdır. Hayaşi 1785-ci ildə "Sanqoku tsuran zusetsu" (azərb. "Üç ölkənin şəkilli analizi") adlı coğrafi traktat yazmışdır. Koreya, Ryukyu adaları və Ezonu əhatə edən bu əsərdə Yaponiyanın şimal cəbhəsinin möhkəmləndirilməsini və ruslara qarşı hazırlıqlı olmağı müdafiə etmişdir.[4]
"Kaykoku heydan" və həbsi
redaktəHayaşi "Kaykoku heydan" (azərb. Dəniz ölkəsinin hərbi problemləri haqqında müzakirə) adlı traktatına görə tanınır. Dəniz donanmasına haqqında olan bu əsər 1771-ci ildə Naqasakidəki hollandlara rusların potensial hücumu haqqında xəbər yayan Morits Benyovski insidentinə cavab kimi yazılmışdır. Hayaşi əsəri 1786-cı ildə tamamlasa da, maddi çətinliklərə görə 1791-ci ildə nəşr etdirmişdir. Əsər ölkəni müdafiə etmək üçün donanmanın gücləndirilməsini müdafiə etmiş, Avropanın hüquq sistemini və hərbi texnikalarını tərifləmişdir. Hayaşi əsərində uzunmüddətli sülhə öyrəşmiş samuray sinfinin yenidən hazırlıq almalı olduğunu demişdir.[4]
Əsərin nəşrindən 8 ay sonra Hayaşi Tokuqava şoqunluğu tərəfindən yalan informasiya yaymaq və rəsmi siyasəti tənqid etməklə günahlandırılaraq həbs olunmuşdur. Kitabın nüsxələri və kitabın yazıldığı çap lövhələri müsadirə olunmuşdur. Hayaşi ev həbsində olduğu müddətdə bu sözləri yazmışdır: "Nə valideynlərim var, nə arvadım, nə uşaqlarım, nə çap lövhələrim, nə pulum, nə də ölmək üçün arzum".[4] Onun "Rokumusay" (六無斎?) təxəllüsü "Altı itki" mənasına gəlir.[5] Hayaşinin həbsindən bir neçə ay sonra Adam Laksmanın başçılıq etdiyi rus ekspedisiyası Ezoya çatmışdır. XIX əsrin ortalarında əsəri əhəmiyyətli hesab olunmuş, 1848–1853-cü illərdə bir neçə dəfə nəşr olunmuşdur.[4]
İstinadlar
redaktəƏdəbiyyat
redaktə- Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). III cild (G–I). Tokio: Kodansha. 1983. ISBN 0-87011-623-1. İstifadə tarixi: 2024.
- The Japan Biographical Encyclopedia & Who's Who (ingiliscə) (II). Tokio: Rengo Press. 1961. səh. 267. İstifadə tarixi: 9 sentyabr 2024.
- Frédéric, Louis. Japan Encyclopedia (ingiliscə). Harvard University Press. 2002. səh. 301. ISBN 9780674017535. İstifadə tarixi: 9 sentyabr 2024.