Henrik Senkeviç

Henrik Senkeviç
Henrik Senkeviç
	pol. Henryk Sienkiewicz
Doğum adı	Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz
Doğum tarixi	5 may 1846[…]
Vəfat tarixi	15 noyabr 1916[…] (70 yaşında)
Vəfat səbəbi	ürək-damar xəstəliyi[d]
Təhsili	Varşava Universiteti;
Fəaliyyəti	romançı, ssenarist, jurnalist, yazıçı, hekayə yazıçısı[d]
Fəaliyyət illəri	1869-cu ildən
Əsərlərinin dili	polyak dili
Janrlar	povest, reportaj, povest[d], hekayə, felyeton
Tanınmış əsərləri	Odla və qılıncla;
Üzvlüyü	Serbiya Elmlər və İncəsənət Akademiyası[d],; Peterburq Elmlər Akademiyası,; Rusiya Elmlər Akademiyası;
Mükafatları
	Henrik Senkeviç Vikimənbədə
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Henrik Adam Aleksandr Piy Senkeviç (pol. Henryk Sienkiewicz, tam adı pol. Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz; 5 may 1846^[1]^[2]^[…] – 15 noyabr 1916^[1]^[2]^[…]) — Polşa yazıçısı, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1905).

Həyatı

Polyak yazıçısı Henrix Adam Aleksandr Piy Senkeviç Podlesyedə, Vola-Okeysk adlı kiçik şəhərdə doğulmuşdu. Atası Yozef Senkeviç knyaz Vitovtun zamanında Böyük Litva knyazlığına köçürülən tatar nəsillərindən idi. Bu ailə yalnız XVIII əsrdə xristianlığı qəbul etmişdi. 1775-ci ildə Senkeviçlər şlyaxtiç–Polşa zadəganları silkinə daxil olunmuşdu. Gələcək yazıçının anası Stefaniya Çetsişovska isə belorus şlyaxtiçləri ailəsindən çıxan əsil-nəcabətli və yaxşı təhsil almış qadın idi.

Uşaqlar məktəb yaşına çatdıqda Varşavaya köçmək qərara alındı. Burada Henrix təhsilini gimnaziyada davam etdirirdi. Ortabab şagird sayılırdı, lakin polyak tarixi və ədəbiyyatı ilə ciddi maraqlanırdı. Erkən gəncliyindən Valter Skott və Aleksandr Düma romanlarının təsirinə düşmüş, hətta yeniyetmə çağlarında əlyazması dövrümüzə gəlib çatmayan "Qurban" adlı roman yazmışdı.

Henrix Senkeviç 1866-cı ildə Varşava universitetində tibb və hüquq öyrənməyə başlasa da, sonra tarix-filologiya fakültəsinə dəyişilmişdi. Məğlubiyyətlə bitən 1863-cü il üsyanı, çarizmin getdikcə genişlənən ruslaşdırma siyasəti polyak gəncliyini öz dil və tarixlərini dərindən öyrənməyə təşviq edirdi. Senkeviçin tarixçi olmaq qərarı da ilk növbədə bu amillə bağlı idi.

Lakin maddi çətinliklər ona universiteti bitirməyə imkan verməmişdi. Əvəzində yazıçı olmaq qərarı daha da qətiləşmişdi. 1871-ci ildə Senkeviçin "Hədər yerə" adlı ilk romanı çapdan çıxdı. Dövrün tanınmış yazıçısı Yozef Kraşevskinin əsəri müsbət qarşılaması müəllifdə seçiminin düzgünlüyünə daha böyük inam yaratdı.

Senkeviçin Slupskudakı heykəli

"Qazeta Polska", "Niva", "Pşeqlond tıqodnovı" kimi mətbu orqanlar öz səhifələrində artıq ölkəsinin istedadlı jurnalistlərindən biri kimi tanınan Senkeviçə həvəslə yer ayırırdılar. O, əməkdaşlıq etdiyi qəzetlərin xətti ilə müxtəlif Avropa ölkələrində olmuş, maraqlı və çoxsaylı səyahət qeydləri qələmə almışdı. 1876-cı ildə "Qazeta Polska" ABŞ-də polyak icması yaratmaq imkanlarını araşdırmaq üçün gənc yazıçını bütün xərclərini ödəməklə bir illiyə okeanın o tayına ezam etmişdi. İcma yaratmaq niyyəti baş tutmasa da, Senkeviç əvvəlcə qəzet səhifələrində, sonra isə "Amerikaya səyahət məktubları" adı altında ayrıca kitab şəklində çap etdirdiyi yazıları ilə öz ədəbi imicini daha da möhkəmləndirməyə müvəffəq oldu.

XIX əsrin 70-ci illərinin ortalarında Henrix Senkeviç bədii yaradıcılıq sahəsində də ilk addımlarını atmışdı. Biri-birinin ardınca "Qoca xidmətçi" (1875), "Hanya" (1876), "Səlim Mirzə" (1876), "Musiqiçi Yanko" (1877), "Çörək ardınca" (1879) və s. kimi povestləri çap edilmişdi. Müəllif bu əsərlərdə polyak həyatının müxtəlif tərəflərini və səciyyəvi tiplərini olduğu kimi göstərməyə çalışmışdı.

Senkeviç çoxlu səyahət edirdi. O, bütün Avropanı gəzib-dolaşmış, Afrikada – Misir və Zənzibarda olmuşdu. Səfər təəssüratlarını cəlbedici məqalə və reportajlar şəklində oxucularla bölüşürdü. 1881-ci ildə ədəbi istiqamətli "Slovo" qəzetinin baş redaktoru təyin edilmişdi. Bu dövrdə Senkeviç artıq irimiqyaslı bədii əsərlər yazmaq barəsində düşünürdü. Tarixi mövzular onu daha çox cəlb edirdi.

"Alovla və qılıncla" (1884) yazıçının ilk tarixi roman təcrübəsi idi. Burada XVII əsrdə Polşanın Boqdan Xmelnitski Ukraynası ilə mübarizəsi əks olunmuşdu. Roman az bir zamanda Senkeviçin adını öz ölkəsinin ən yaxşı yazıçıları sırasına çıxardı. Tarixi mövzunu davam etdirən müəllif sonrakı illərdə "Daşqın" (1886) və "Pan Volodievski" (1888) romanlarını yazdı. Beləliklə, Polşa tarixinin mühüm bir dövrü ilə bağlı trilogiya başa çatdırıldı. Son iki roman polyakların isveç çəngavərlərinə (1655-1656-cı illər) və Osmanlı türklərinə (1672-1673-cü illər) qarşı mübarizəsini əks etdirirdi.

1881-ci ildə Henrix Senkeviç İtaliyada tanış olduğu gənc polyak qadın Mariya Şetkeviçlə evlənmişdi. Bu nikahdan iki övladları doğulmuşdu. Lakin onların birgə həyatı uzun sürməmişdi. 1885-ci ildə Mariya vərəm xəstəliyindən ölmüşdü. Senkeviç pərəstişkarlarından birinin ayırdığı vəsait hesabına xanımının adına fond təsis etmişdi. Bu fond vərəmə yoluxan yazıçılara maddi yardım göstərirdi.

Müasir Polşa həyatı öz hadisə və tipləri ilə yazıçının "Ehkamlardan uzaq" (1889-1990) və "Polonetskilər ailəsi" (1893-1894) romanlarına mövzu olmuşdu. Hər iki əsərdə psixoloji təfərrüatlara üstünlük verilmişdi. Əsas personajlar müəllifin yaxşı tanıdığı aristokratik təbəqənin və yaradıcı mühitin nümayəndələri idilər.

Yenidən tarixi mövziya qayıdan Henrix Senkeviç 1895-ci ildə əsas əsərini – "Quo Vadis" (rus nəşrlərində "Kamo qryadeşi") romanını çap etdirdi. Roma imperatoru Neronun ilk xristianlara qarşı amansız mübarizəsini əks etdirən roman tezliklə Avropa miqyasında bestsellerə çevrildi. "Quo Vadis" bir neçə il ərzində 40-a yaxın dilə tərcümə olundu, onun motivləri əsasında opera yazıldı, 1913-cü ildə isə ilk bədii film çəkildi. Sonralar əsər ABŞ və Polşada daha bir neçə dəfə ekranlaşdırılmışdı. Roma Papası XIII Leo isə xristian həqiqətlərini yüksək sənətkarlıqla əks etdirdiyinə görə müəllifə öz minnətdarlıq sözlərini çatdırmışdı.

XIV-XV əsrlərdə polyakların Tevton ordenlərinə qarşı mübarizəsi Senkeviçin "Səlibçilər" (1900) romanının əsas süjet xəttini təşkil edirdi. Tarixi mövzulu əsərləri ona XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərinin ən görkəmli polyak yazıçısı adını qazandırmışdı. Polyak-rus münasibətlərinin həmişə gərgin olmasına baxmayaraq Lev Tolstoy, Anton Çexov, Maksim Qorki kimi böyük rus sənətkarları Senkeviç yaradıcılığını yüksək qiymətləndirirdilər. Minnətdar polyak oxucuları isə könüllü vəsait toplayaraq yazıçıya Kelts yaxınlığında malikanə alıb bağışlamışdılar.

1905-ci ildə Henrix Senkeviç "epos sahəsindəki görkəmli xidmətlərinə görə" Nobel mükafatı laureatı oldu. İsveç Akademiyasının daimi katibi Karl Virsen Senkeviçi "özündə xalqın ruhunu yaşadan nadir dahilərdən biri" adlandırmışdı. Onun fikrincə, Senkeviç bədii mükəmməlliyi ilə seçilən epik üslub yaratmağa müvəffəq olmuşdu.

Senkeviç isə Nobel mühazirəsində mükafatı yalnız özünün deyil, yüz ildən bəri əsarətdə qalan Vətəninin təsdiq və dirçəlişi kimi dəyərləndirərək demişdi: "Hər bir millət şairləri və yazıçıları ilə təmsil olunur. Ona görə də Nobel mükafatı yalnız yazıçı üçün deyil, övladı olduğu xalq üçün də böyük şərəfdir. Dəfələrlə deyilib ki, Polşa kölə halına salınıb, üzülüb əldən düşüb, can üstədir... Amma biz bu gün Polşanın həyati qüdrət və təntənəsinin daha bir sübutunun şahidi oluruq".

Nobel laureatı kimi yazdığı "Girdab" (1910-1911) romanında Senkeviç yaxın tarixi keçmişin-Birinci rus inqilabı dövrünün hadisələrinə müraciət etmişdi. Yazıçının yarımçıq qalmış "Legionerlər" romanı isə polyakların Napoleon ordularının tərkibində keçdikləri döyüş yolundan söz açırdı.

Birinci Dünya müharibəsi başlananda Senkeviç İsveçrəyə köçmüş, burada məşhur polyak pianoçusu, müstəqil Polşanın ilk baş nazirlərindən biri olacaq İqnati Paderevski ilə birlikdə Polşadakı müharibə qurbanlarına Yardım Komitəsi yaratmışdı. O, Vətəndən uzaqlarda - İsveçrədə vəfat etmişdi. 1924-cü ildə Polşa dövlətinin qərarı ilə yazıçının cənazəsi Varşavaya gətirilərək paytaxtın Müqəddəs Yan məbədində dəfn olunmuşdur.

Hələ sağlığında Henrix Senkeviç "realist romanın ən böyük ustalarından biri" (Uilyam Felps, 1910) adını qazanmışdı. O, unudulmayan, yaradıcılığı yenə də diqqət mərkəzində olan xoşbəxt Nobel laureatlarından sayıla bilər.