IV Baqrat

IV Baqrat
IV Baqrat
Doğum tarixi	1018
Vəfat tarixi	24 noyabr 1072
Vəfat yeri	Kartli, Gürcüstan;
Dəfn yeri	Martvili monastırı;
Fəaliyyəti	Kral
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

IV Baqrat (gürc. ბაგრატ IV) (1018 – 24 noyabr 1072) Baqrationilər sülaləsinin bir üzvüdür. 1027–1072 illərdə Gürcüstan kralı olmuşdur. Uzun və hadisəli hakimiyyəti illərində Gürcüstan hakimiyyətini Bizans imperiyasından və Səlcuqlulardan qorumağa çalışdı.

Bir sıra daxili qarşıdurmalar nəticəsində Baqrat Liparitidlər sülaləsindən olan ən güclü vassalları və rəqibləri məğlub edərək bir çox qapalı feodalları nəzarət altına aldı. Lorri və Kaxeti şahları, Tiflis əmirinin təsirini azaltdı. Bir çox Qafqaz hökmdarları kimi Nobelissimos, Kuropalatis və Sebastos kimi Bizans adlarına da sahibdir.

Hökmdarlığın erkən dövrü

1060–1072-ci illərdə IV Baqratın çap edilən pulları.

Gürcüstan kralı I Giorginin (1014–1027) ilk həyat yoldaşı Məriyəmin oğlu idi. Atası tərəfindən Bizans imperiyasına qarşı müharibənin itirilməsindən sonra 1022-ci ildə Bizans imperatoru II Basileios (976–1025) üç yaşında girov götürüldü. Gənc Baqrat üç ili imperiya paytaxtı olan Konstantinopolda Bizans sarayında keçirdi və 1025-ci ildə sərbəst buraxıldı. Basileios hələ Bizans ərazisində olarkən öldü, VIII Konstantin (1025–1028) imperator oldu. Konstantin gənc şahzadənin geri qaytarılmasını əmr etdi, lakin Baqrat artıq Gürcüstan krallığına çatdığı üçün onu tutmaq mümkün olmadı.^[1]

I Giorgi 1027-ci ildə vəfat etdikdən sonra Baqrat səkkiz yaşında taxta çıxdı. Anası Məryəm taxt naibi olmuşdu. Məryəm naibliyi Trialeti IV Liparit və Kartli şahzadəsi Ivana ile bölüşmüşdü.

Xanədan müharibələri

IV Baqratın nizamnaməsi, 1060–1065

Baqratın hakimiyyətə gəlməsindən qısa zaman sonra VIII Konstantin Klarjetili Gürqenin oğlu Baqrationi şahzadəsi Demetre'nin adına Artanuji qalasını (müasir Ardanuç, Türkiyə) almaq üçün bir ordu göndərdi. Klarjetili Gürqen IV Baqratın babası III Baqrat tərəfindan 1010-cu ildə atadan miras Artanujidən atılmışdı.^[2]

1028-ci ildə Konstantinin ölümü Bizans istilasını dayandırdı və 1030-cu ildə Kraliça Məryəm yeni imperator III Romanı (1028–1034) ziyarət etdi. Yeni bir sülh müqaviləsi bağlandı və 1032-ci ildə oğlu üçün yüksək bir Bizans adı "Kuropalatis" ilə geri döndü. Məryəm bir Bizans şahzadəsi olan Helenanı oğluna həyat yoldaşı olaraq gətirdi. Helena imperatorun qardaşı Basileios Arqirosun qızı idi və evlilik strateji əməkdaşlıq qurmaq üçün bir diplomatik səy idi, lakin Helena Kutaisidəki saraya girəndən qısa müddət sonra öldü. Sonra başqa bir diplomatik səy göstərildi və Şimali Qafqaz xristian krallığı Alaniya padşahının qızı Borena ilə evləndi.

1033-cü ildə saray I Giorginin ikinci həyat yoldaşı Alanialı Alda ilə evliliyindən olan oğlu Demetre ilə bir başka xanədanın problemi ilə qarşılaşdı. Demetre və Alda I Giorgidən miras qalan Abxaziyadakı bir qala olan Anakopiyada yaşayırdılar. Bəzi zadəganların Baqrat hakimiyyətinə müxalif olaraq Demetrini taxta çıxarmaq cəhdləri nəticəsiz qaldı. Gürcüstan məhkəməsi Demetrenin beyətini qazanmağa çalışdı. Baqratın təhdidindən sonra ana kraliça Alda Bizansa sığındı və Anakopiyanı oğluna "magistros" titulunu verən III Romana çatdırdı.^[3]

1039-cu ildə Demetre Bizans qoşunları ilə Gürcüstana qayıtdı. Bu dəfə Gürcüstanın ən güclü zadəganı Liparit sülaləsidən olan IV Liparit onu dəstəklədi.^[4] Liparit Trialetinin şahzadəsi idi və daha sonra kral ordularının komandiri oldu, 1030-cu illərin əvvəllərində uşaq kralı Baqratın qoruyucusu olaraq ortaya çıxdı. Liparit 1034-cü ildə yenidən hərbi bacarığını göstərdi Şəddadilər qarşı Arranda birgə Gürcüstan-Ermənistan ordusunun komandiri oldu. 1038-ci ildə Liparit 8-ci əsrdən bəri Tiflis əmirliyinin əlində olan keçmiş Gürcüstan paytaxtı Tiflis sərhəddinə yaxınlaşmaq və oranı ələ keçirmək istədi. Liparitin artan gücündən qorxaraq gürcü zadəganlar Baqratı razı saldılar, Liparit ordusunu geri çəkdilər və planın pozulmasına səbəb oldular. Nəticədə, Liparit padşahın and içən düşməninə çevrildi və Baqratdan, onun zadəganlarından qisas almaq üçün Bizanslılarla fəal əməkdaşlıq etdi.

Demetre adına Liparit Baqrata qarşı bir sıra qələbələr qazandı. 1042-ci ildə Demetrenin ölümü ilə Liparit Bizanslılarla mübarizəni davam etdirdi və I David Anhoqhin ilə müttəfiq oldu. Sasireti müharibəsində Baqratın məğlubiyyəti ilə Qərb əyalətlərinə geri çəkildi. 1048-ci ildə Anadoluya Səlcuq yürüşlərində Bizans tərəfində iştirak etdi. Pasinler Döyüşündə əsir götürüldü. Bu Baqrata üstünlük verdi və onun Şərq vilayətlərinə qayıtmasına imkan verdi. Liparitin əsir düşmə dövrü ilə Kralın şansı geri döndü. Üsyançı şahzadə Baqratı Konstantinopola sığınmağa məcbur etdi. Nəticədə, Liparit Baqratın olmadığı 1050–1053-cü illər arasında Gürcüstanın həqiqi hökmdarı oldu və hətta Baqratın oğlu Giorgiyi özünün naibi elan etdi. Baqratın qayıtmasından sonra Liparit ona qarşı müharibəni yenidən davam etdirdi. Nəhayət, 1060-cı ildə tərəfdarlarının xəyanəti ilə şahzadə Baqratın ixtiyarına verildi və monastıra bağlanmağa məcbur edildi.

Bu, Baqrata sülalə knyazlarının gücünü məhdudlaşdırmaq və Lorri, Kaxetiya əmirlərini eyni zamanda Tiflis əmirini zərərsizləşdirmək imkanı verdi.^[5]

Səlcuqluların hücumları

1060-cı illərdə Baqrat daha böyük bir problemlə üzləşdi: Alp Arslanın altında Səlcuqlular Gürcüstanın sərhəd bölgələrinə hücum etməyə başladılar. Qardaşı oğlu Alp Arslanla evlənib barışıq yaratmalı idi.^[6]

Səlcuqlu təhdidi Gürcüstan və Bizans hökumətlərini sıx əməkdaşlıq etməyə məcbur etdi. İttifaqı təmin etmək üçün Baqratın qızı Mariya 1066–1071-ci illərdə vaxtıyla Bizans imperatoru olan VII Mixail ilə evləndi.

Gürcüstan şahzadəsinin seçimi bir-birinə zidd idi və Baqrat tərəfindən Gürcüstanın diplomatik uğuru kimi qiymətləndirildi.^[7]

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ Lynda Garland & Stephen Rapp. Mary 'of Alania': Woman and Empress Between Two Worlds, pp. 94–5. In: Lynda Garland (ed., 2006), Byzantine Women: Varieties of Experience, 800–1200. Ashgate Publishing, Ltd., ISBN 075465737X.
↑ Holmes, Catherine. Basil II and the Governance of Empire (976-1025). Oxford Üniversitesi Yayımevi. 2005. səh. 482. ISBN 0199279683..
↑ Alemany, Agusti. Sources of the Alans: A Critical Compilation. Brill Publishers. 2000. səh. 222. ISBN 9004114424..
↑ Robert Bedrosian. "Liparit IV Orbēlean". Joseph Reese Strayer. 1983. səh. 586. ISBN 0684167603..
↑ Ronald Grigor Suny. The Making of the Georgian Nation: 2nd edition. Indiana University Press. səh. 33. ISBN 0253209153.
↑ John Andrew Boyle, William Bayne Fisher. The Cambridge History of Iran. Cambridge Üniversitesi Yayımevi. 1991. səh. 62. ISBN 052106936X..
↑ Lynda Garland with Stephen H. Rapp Jr. An Online Encyclopedia of Roman Emperors. 2007.

[Garland-1] Lynda Garland & Stephen Rapp. Mary 'of Alania': Woman and Empress Between Two Worlds, pp. 94–5. In: Lynda Garland (ed., 2006), Byzantine Women: Varieties of Experience, 800–1200. Ashgate Publishing, Ltd., ISBN 075465737X.

[2] Holmes, Catherine. Basil II and the Governance of Empire (976-1025). Oxford Üniversitesi Yayımevi. 2005. səh. 482. ISBN 0199279683..

[3] Alemany, Agusti. Sources of the Alans: A Critical Compilation. Brill Publishers. 2000. səh. 222. ISBN 9004114424..

[4] Robert Bedrosian. "Liparit IV Orbēlean". Joseph Reese Strayer. 1983. səh. 586. ISBN 0684167603..

[5] Ronald Grigor Suny. The Making of the Georgian Nation: 2nd edition. Indiana University Press. səh. 33. ISBN 0253209153.

[6] John Andrew Boyle, William Bayne Fisher. The Cambridge History of Iran. Cambridge Üniversitesi Yayımevi. 1991. səh. 62. ISBN 052106936X..

[7] Lynda Garland with Stephen H. Rapp Jr. An Online Encyclopedia of Roman Emperors. 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]