Abxaziya

Abxaziya (abx. Аҧсны; gürc. აფხაზეთი; rus. Абхазия) və ya rəsmi adı ilə Abxaziya Respublikası (abx. Аҧсны Аҳәынҭқарра; gürc. აფხაზეთის რესპუბლიკა; rus. Республика Абхазия) — Cənubi Qafqazda Gürcüstan daxilində birtərəfli şəkildə müstəqilliyini elan edən de-fakto dövlət. Abxaziya Gürcüstanın şimal-qərbində yerləşir. Şimal və şərqdə Rusiya (Krasnodar vilayəti və Qaraçay-Çərkəz Respublikası), cənub-şərq və cənubda Gürcüstan əyaləti olan Sameqrelo-Yuxarı Svaneti ilə həmsərhəddir. Qərbdə isə Qara dənizə çıxışı vardır. Paytaxtı Suxumi, ümumi sahəsi 8,660 kvadrat kilometrdir. 1992-ci ildən etibarən Gürcü-abxaz münaqişəsi nəticəsində Abxaziyanın ərazisi Gürcüstanın nəzarətindən çıxmışdır. Abxaziyanın müstəqilliyini Rusiya, Nikaraqua, Venesuela, Nauru, Vanuatu və Suriya istisna olmaqla, heç bir dövlət tanımır. Bu ərazi beynəlxalq aləmdə Gürcüstanın əyaləti kimi tanınır. Abxaziyanın, o cümlədən Cənubi Osetiyanın əraziləri Gürcüstan hökuməti, həmçinin ABŞ Prezidentinin adminstrasiyası və Avropa Komissiyası tərəfindən Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Gürcüstan əraziləri kimi qiymətləndirilir.

Abxaziya Respublikası Аҧсны Аҳәынҭқарра / Apsni Ahintkarra Abxaziya
Bayraq Gerb
Şüarı: Aiaaira
Himni:  Aiaaira
Paytaxtı və ən böyük şəhəri	Suxumi
Rəsmi dilləri	Abxazca
Etnik qrupları	Abxazlar, Ruslar, Gürcülər
Rəhbərlik
• Prezident	Alexander Ankvab
• Baş nazir	Sergey Şamba
Müstəqillik
Tarixi
• Rusiya tərəfindən tanınması.	26 avqust 2008
• Yaranması	1991
Ərazisi
• Ümumi	8,660 km²
Əhalisi
• 2016 təxmini	242.000
• Sıxlıq	40/km2 (103.6/kv. mil)

Abxaziya

Etimologiya

" Apxazeti " adı ( gürcü : აფხაზეთი ) ilk dəfə gürcü salnamələrində rast gəlinir . O, Abazjianı və bütün Qərbi Gürcüstanı təyin etmək üçün istifadə edilmişdir  . Erkən orta əsr islam mənbələrində adətən Gürcüstan mənasında işlənmişdir  . Qədim Rusiyada ölkənin adı "Obez" Meqreliyanın şimalını və nadir hallarda bütövlükdə Gürcüstanı ifadə edirdi  .

19-cu əsrin ortalarına qədər əksər xarici mənbələrdə Abxaziya ölkəsi Abaza, Rusiyada Abeza (sonralar Obeza)  adlanırdı , lakin getdikcə bu eksonimlər rus dilindəki gürcü dilindən alınan “Abxaziya” toponimi ilə əvəz olundu. Apxazeti ".

Tarixi

Qədim tarix

Arxeoloji tapıntılar Abxaziyanın ərazisində hələ paleolit dövründə insanın olmasına şahidlik edir. Artıq e.ə IV minillikdə Abxaziyada həm əkinçilik və maldarlıq, həm də toxuculuq, keramika istehsalı, daşın, misin və tuncun emalı inkişaf etmişdi. E.ə I minillikdə Abxaziyanın ərazisində sinfi cəmiyyətin əlamətləri meydana çıxmağa başladı, bu dövrdə Qara dənizin şərq sahillərində ilk şəhər tipli məntəqələrin yarandığı ehtimal olunur. E.ə I minilliyin ikinci yarısında müasir Abxaziyanın ərazisinə yunanlar məskən saldılar. Onlar sahil zonalarında şəhərlər salmağa başladılar. İndiki Suxumi şəhərinin olduğu yerdə Diskourada, Oçamçiranın indiki yerində Qienos, Piçundanın indiki yerində isə Pitiunt şəhərləri salındı. Qədim yunanlar tərəfindən bu ərazi Qenioxiya kimi adlandırılmağa başlandı. Strabon özünün məşhur "Tarix" əsərində də Abxaziya ərazisi və orada yaşayan xalqlar barədə yazmışdı. Müasir Abxaziyanın ərazisində yunan koloniyalarının çiçəklənməsi ellinistik dövrə, e.ə III-I əsrlərə təsadüf edirdi. Həmin dövrdə Diskouradada gəmiqayırma tərsanəsi fəaliyyət göstərirdi, burada pul sikkələri kəsilirdi.

Orta əsrlər

IV-V əsrlərdə Abasqiya Lazikaya tabe idi . IV əsrdə Abxaziyada xristianlıq artıq yayılmışdı, Pitiunta yepiskopu Birinci Nikeya Şurasında iştirak etmişdir (325).6-cı əsrə qədər Abasgia Şərqi Roma İmperiyasına tabe idi . VI əsrin birinci yarısında xristianlıq rəsmi dinə çevrilir; Xristian kilsələri tikilir, Abazgian Archdiocese Sebastopolisdə kafedralı olan Konstantinopol Patriarxlığının bir hissəsi kimi görünür. 7-ci əsrin sonu - 8-ci əsrin əvvəllərində Abxaziya sahillər ərəb işğalları başlayır. 8-ci əsrin sonunda II Leonun dövründə Abxaziya Bizansdan müstəqillik əldə etdi. Abxaziya krallığı yarandı , onun ərazisi bütün Qərbi Gürcüstana yayıldı. Krallığın əhalisi abxazlar və kartvel tayfalarından (gürcülər) ibarət idi, sonuncular Z. V. Ançabadzenin fikrincə, əhəmiyyətli əksəriyyət təşkil edirdi . Paytaxt əvvəlcə Anakopiyada (Yeni Athos) yerləşirdi və 806-cı ildə Kutaisiyə köçdü , Bizans mədəni təsiri gürcü ilə əvəz olundu. VIII əsrdə müstəqil Abxaziya Katolikosluğu yarandı.. Abxaziya krallığında çoxsaylı şəhərlər, qalalar və məbədlər mövcud idi. Əhali qonşu dövlətlərlə, Yaxın Şərq və Aralıq dənizi ölkələri ilə ticarət edirdi . 975-ci ildə yerli sülalənin sıxışdırılmasından sonra hakimiyyət müxtəlif gürcü krallıqlarını vahid dövlətdə birləşdirə bilən Baqrationlara keçdi. 15-ci əsrə qədər Abxaziya vahid Gürcüstan Krallığının tərkibində idi . Orta əsr Abxaziyasının mühüm mədəniyyət abidələri Bedia , İlori , Mokvi , Baqrat qalası , Kelasuri divarı , Anakopiya qalasındakı məbədlərdir.1240-cı illərdə monqollar Gürcüstanı səkkiz hərbi inzibati sektora böldülər, müasir Abxaziyanın ərazisi Tsotne Dadianinin idarə etdiyi Tumanın bir hissəsini təşkil edirdi . Daha sonra Tsxumi (Suxumi) Mingreliya hökmdarlarının paytaxtı kimi xidmət etdi, məhz bu şəhərdə ən nüfuzlu Dadiani olan I Vamek (təxminən 1384-1396) öz sikkələrini zərb etdi.

13-cü əsrdə ilk dəfə 1814-cü ilə qədər mövcud olan Abxaz Katolikosluğunun adı çəkilirdi. XIV-XV əsrlərdə Sebastopolisdə (Suxum) yəqin ki, genuya tacirlərinin koloniyası mövcud olmuşdur  .

1454-cü ildə Şərqi Qara dəniz bölgəsinə nəzarət etməkdə maraqlı olan Osmanlı Sultanı II Mehmed o zamanlar Mingrelianların nəzarəti altında olan Suxumini ələ keçirdi  . XV əsrdə birləşmiş gürcü krallığı dağıldı və bu da Abxaz knyazlığının ayrılmasına səbəb oldu . Orta əsrlərin sonlarında feodalizmin xüsusiyyətləri ənənəvi icma normaları ilə sıx bağlı idi. Feodal klanlarının mərkəzdənqaçma arzularına Çaçba-Şervaşidzenin nüfuzlu knyazları faktiki olaraq qarşı çıxırdılar.

XVI-XIX əsrlər

Abxaziya Şervaşidze (Çaçba) ailəsinin hakimiyyəti altında Meqreliyadan ayrılaraq Osmanlı İmperiyasına tabe oldu  , Qara dəniz sahilində çoxsaylı istehkamlar tikdi : Suxum-Kale (gələcək Suxum), Poti , Anapa və s. 16-cı əsrin ikinci yarısında Pitsundadan Gelati monastırına , İmeretiyə qədər abxaz katolikozlarının sədri . Türklərin siyasi, mədəni və iqtisadi hegemonluğu dövrü başladı. Abxaziya əhalisinin əhəmiyyətli bir hissəsi sünni İslamı qəbul etdi . Abxaz müqavimətionların mənəvi və maddi dəyərlərinin məhv edilməsi antitürk üsyanlarında (1725, 1733, 1771, 1806 və s.) ifadə olundu. 1810-cu ilə qədər Abxaziya Osmanlı İmperiyasının himayəsində idi. 18-ci əsrin sonlarından etibarən Abxaziya şahzadələri Osmanlı zülmündən qurtuluş axtardılar və bunu Rusiya İmperiyasının himayəsi şəklində tapdılar . 1803-cü ildə Rusiya vətəndaşlığı istəyən Şahzadə Keləşbəy 1808-ci ildə öz oğlu Aslanbəyin başçılıq etdiyi türk tərəfdarı sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Keleşbəyin digər oğlu Səfərbəy (George) 1809-cu ildə Türkiyə tərəfdarlarını sıxışdıraraq himayəçilik xahişi ilə Rusiya hökumətinə müraciət etdi. Tələb təmin olundu: 1810-cu il fevralın 17-də ( 1 mart ) I Aleksandrın manifesti nəşr olundu.Abxaz knyazlığının Rusiya imperiyasına qoşulması haqqında . Əvvəlcə Abxaz knyazlığı muxtariyyətdən istifadə etdi - 1864-cü ilə qədər Abxaz suveren knyazlarının nominal hakimiyyəti qorunub saxlanıldı. Rusiyaya qoşulma Abxaziyanın intensiv iqtisadi, sosial və mədəni modernləşməsinə təkan verdi  . Abxaziya ümumrusiya bazarının bir hissəsi oldu, əmtəə-pul münasibətləri inkişaf etdi; kiçik sənaye müəssisələri yarandı, yol tikintisinə başlandı. Rus mədəniyyəti ilə əlaqələr möhkəmləndi, abxaz ziyalıları formalaşdı .

1864-cü ildə Abxaz knyazlığı ləğv edildi, onun yerinə birbaşa Rusiya hərbi nəzarəti keçdi və Suxumi hərbi dairəsi yaradıldı. Hərbi idarəetmənin tətbiqi və Abxaziyanın ümumrusiya inzibati-ərazi idarəetmə sisteminə qoşulması kütləvi iğtişaşlara səbəb oldu (böyük iğtişaşlar yerli əhalinin kəndli islahatından narazılığı ilə 1866-cı il Lıxnı üsyanı idi ). Etiraz hərəkatı həm də mühacirliyin böyüməsində  - abxazların Osmanlı imperiyasına kütləvi köçü ilə ifadə olundu. Əhalinin xaricə axını xüsusilə 1870-ci illərin sonlarında, 1877-1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsindən sonra güclü oldu . Lıxnı üsyanından sonra 15 il ərzində ərazi Abxaziyanı tərk etdi, əhalisinin təxminən 60% -i tərk etdi. , bütün rayonlar boş qalmışdı; ərazidə rus, gürcü, erməni, yunan, eston və başqa kolonistlər yaşayırdı .

1883-cü ildə Kutaisi qubernatorluğunun tərkibində Suxumi dairəsi yaradıldı.

XX-XXI əsrlər

1917-ci il fevral inqilabından dərhal sonra Suxumi rayonunda hakimiyyət gürcü sosial-demokratlarının (menşeviklərinin) əlində idi . Bolşeviklərin Suxumi rayon komitəsi yalnız 1917-ci ilin mayında yaradılmışdır.

1917-ci ilin noyabrından Suxumi rayonu Zaqafqaziya Komissarlığının nəzarəti altında idi.

1918-ci ilin martında bolşeviklər aprelin 8-də Suxumun işğalı ilə Zaqafqaziya Komissarlığının hakimiyyət orqanlarına qarşı silahlı üsyan təşkil etdilər, Abxaziyada sovet hakimiyyəti elan edildi, bu da uzun sürmədi, artıq mayın 17-də Zaqafqaziya Seyminin qoşunları daxil oldu . Suxum . 1918-ci il mayın 26-dan Suxumi rayonu Gürcüstan Demokratik Respublikasının tərkibində idi . RSFSR 7 may 1920-ci il tarixli Sovet-Gürcüstan Moskva Sülh Müqaviləsinə əsasən onu Gürcüstanın bir hissəsi kimi tanıdı, bu müqavilə müasir tədqiqatçılar tərəfindən “ayrı-ayrılıqda” qiymətləndirilir.

1921-ci ilin fevralında Qırmızı Ordunun hissələri Abxaziyaya daxil oldu . Martın 4-də Suxum rayonu ərazisində yenidən sovet hakimiyyəti quruldu. 1921-ci il martın 28 -də rayonun ərazisində Abxaziya Sovet Sosialist Respublikası elan edildi . RSFSR ilə o vaxtkı Gürcüstan Demokratik Respublikası arasında ayrıca sülh müqaviləsi imzalandıqdan bir il sonra, 1921-ci il dekabrın 16-da iki bərabərhüquqlu subyekt kimi SSR Abxaziya ilə Gürcüstan SSR arasında ittifaq müqaviləsi bağlandı. 1922-ci ildə digər ittifaq respublikaları ilə bərabər şəraitdə SSR Abxaziyasının nümayəndələri SSRİ-nin yaranmasında iştirak etdilər. 1922-ci il dekabrın 13 -də SSRİ-nin ilk Konstitusiyası yaradıldı, həmin il dekabrın 30-da ZSFSR SSR-in tərkibində Abxaziya SSRİ -nin tərkibinə daxil oldu.. Bundan sonra Abxaziya SSR MSK ittifaq müqaviləsi əsasında Gürcüstan SSR ilə müfəssəl müqavilə işləyib hazırlamağa başladı. Abxaziya SSR-nin 1925-ci il aprelin 1-də qəbul edilmiş birinci Konstitusiyasında, Art. 5, Abxaziya dövlətinin suverenliyi “dövlət hakimiyyətinin bütün ərazidə müstəqil və digər hakimiyyət orqanlarından asılı olmayaraq həyata keçirilməsi ilə” təsbit edildi, eyni zamanda, Konstitusiyada respublikanın TSFSR-ə daxil olması ilə bağlı müddəalar var idi. Abxaziya SSR və Gürcüstan SSR konstitusiyalarına bərabər müqaviləli federal dövlət-hüquq münasibətləri baxımından tamamilə üst-üstə düşən fəsillər daxil idi. Beləliklə, 1931-ci ilə qədər Abxaziya SSR və Gürcüstan SSR ittifaq müqaviləsi ilə bağlanmış bərabərhüquqlu subyektlər idi  . 1931-ci ildə bu status itirildi, Abxaziya muxtar respublika oldu ( Abxaziya MSSR) ZSFSR-in tərkibində olan Gürcüstan SSR-in tərkibində. 1989-cu il siyahıyaalınmasına əsasən 535,6 min nəfər  əhalisi olan əhalinin etnik tərkibi belə idi: gürcülər - 45%, abxazlar - 18%, ermənilər - 15%, ruslar - 14%, yunanlar - 3. % və s. d

1990-cı ildə Abxaziya SSR suveren Abxaziya Sovet Sosialist Respublikası elan edildi  ; respublikanın müasir adı rəsmi olaraq 23 iyul 1992-ci ildə təsis edilmişdir  .

1992-ci ilin yayında Abxaziya ilə Gürcüstan rəhbərliyi arasında əsasən konstitusiya məsələsi ilə bağlı fikir ayrılıqları kəskinləşdi: Gürcüstan Hərbi Şurasının 1921-ci il Gürcüstan Demokratik Respublikasının konstitusiyasına qayıtması barədə qərarına cavab olaraq Abxaziya Ali Soveti Abxaz MSSR-in 1978-ci il Konstitusiyasının qüvvəsini itirmiş Abxaziyanın yeni Konstitusiyası qəbul edilənədək 1925-ci il Abxaziya SSR Konstitusiyasının (Əsas Qanunu) bərpa olunduğunu elan etdi və bu konstitusiyada Abxaziya SSR arasında müqavilə münasibətlərinə işarə var. Abxaziya və Gürcüstan  . Anlaşmazlıqlar silahlı münaqişəyə səbəb oldu (bax : Abxaziyada müharibə (1992-1993) . Gürcüstan yalnız Svanların yaşadığı Kodori dərəsini saxlaya bildi ., 230.000-dən çox yerli gürcü isə geri çəkilən gürcü ordusu tərəfindən bölgəni tərk etdi  . 1993 - cü ilin sonundan BMT - nin himayəsi altında sülh yolu ilə nizamlanma üzrə danışıqlar aparılır . MDB-nin əsasən rus hərbçilərindən ibarət sülhməramlı kontingenti Abxaziyaya daxil edildi  . 1994-cü ilin aprelində Abxaziya və Gürcüstan nümayəndələri Moskvada sülh yolu ilə nizamlanma haqqında saziş imzaladılar  .

Respublikanın müstəqilliyi Abxaziyanın Ali Şurası tərəfindən 26 noyabr 1994-cü il tarixli yeni konstitusiya və 12 dekabr 1999-cu il tarixli Aktla əvvəlki referendumun nəticələrinə əsasən elan edilmişdir. Müstəqilliyi nə Abxaziyanı Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Gürcüstan ərazisinin bir hissəsi hesab edən Gürcüstan rəhbərliyi, nə də o vaxt BMT-nin digər üzvü olan dövlətlər tanımayıb. 2008-ci ildə baş vermiş silahlı münaqişədən sonra Abxaziya Respublikası münaqişədə onun tərəfində olan Rusiya və BMT-nin digər beş üzvü tərəfindən tanınıb .

Müstəqilliyini tanımış ölkələr

• 20 avqust 2008, Rusiya
• 3 sentyabr 2008, Nikaraqua
• 10 sentyabr 2009, Venesuela
• 15 dekabr 2009, Nauru
• 29 may 2018, Suriya

Coğrafiyası və iqlimi

Abxaziya Zaqafqaziyanın şimal-qərb hissəsində Psou və İnqur çayları arasında yerləşir, cənub-qərbdə Qara dənizlə yuyulur . Uzunluğu 210 km-dən çox olan sahil az girintilidir, tez-tez geniş çınqıllı çimərliklər var. Dəniz genişliyi, subtropik bitki örtüyü, təlatümlü çaylar və Böyük Qafqazın zirvələri Abxaziyaya müstəsna mənzərə verir. Şimalda və şimal -şərqdə Rusiya ilə ( Krasnodar diyarı və Qaraçay-Çərkəz Respublikası ); cənub-şərqdə və cənubda - Gürcüstanın Sameqrelo və Zemo Svaneti bölgələri ilə həmsərhəddir.

Relyef

Ərazinin çox hissəsi (təxminən 75%) Abxaziyanı şimaldan Baş silsiləsi əhatə edir: Qaqra , Bzıb , Abxaz və Kodori silsilələri. Silsilənin ən yüksək nöqtəsi Dombay-Ülgen dağıdır (4048 m). Kluxorski (2781 m), Maruxski (2739 m) və başqa aşırımlar Baş silsiləsi ilə Abxaziyaya aparır  . Hazırda Abxaziyadan Gürcüstan vilayətlərinə gedən keçidlərdən keçən yollar minalanıb və silahlı patrul nəzarəti altındadır, onlarla əlaqə yoxdur.

Cənub-şərqdən Kolxida ovalığı Abxaziyaya daxil olur, tədricən daralır . Kodor çayının şimal-qərbində sahil boyu dar düzənlik zolağı uzanır . Dağlarla aran arasında dağlıq dağətəyi qurşağı vardır. Karst hadisələri inkişaf etmişdir ( Voronya , Abrskila , Anakopiya və s . mağaralar ). Abxaziyada dünyanın ən dərin karst mağarası - Qaqra yaxınlığında yerləşən Krubera-Voronya boşluğu (dərinliyi 2080 metr) var. Qaqradan altı kilometr məsafədə mənzərəli Mamzışxa dağıdır .

İqlim

Abxaziyanın iqlimi onun sahil mövqeyi və yüksək dağ silsilələrinin olması ilə müəyyən edilir.

Sahildə iqlim rütubətli subtropikdir. Yağıntı: ildə 1300-2400 mm .Orta illik temperatur: +15 °C.

Dağlarda hündürlük zonallığı aydın ifadə olunur ki, bu da müxtəlif dağlıq ərazilərin iqlimində böyük fərqlərə səbəb olur. Dağlarda subtropik iqlim təxminən 400 m-ə qədər uzanır.Əbədi qar 2700-3000 m hündürlükdə yerləşir.Yanvarın orta temperaturu vadilərdə +4 ... + 7 ° C-dən +2 ... …+24 dərəcəyə qədərdir. vadilərdə °С, dağlarda +16...+18 °С. Sahildə şaxtasız dövrün müddəti 250-300 gündür. Dağlarda qalın qar örtüyü var, silsilələr bölgəsində ümumi sahəsi təxminən 70 km² olan 170 buzlaq var.

Hidrologiya

Çaylar nisbətən qısadır, hamısı Qara dəniz hövzəsinə aiddir.Onlardan ən əhəmiyyətliləri ( Kodor (Kudry), Bzyb , Kyalasur , Gumista ) suda yüksəkdir, potensial hidroenergetika resursları 3,5 milyon kVt-dan çoxdur. Çaylar əsasən yağış və qarla qidalanır, yaz-yay seli olur. Qaqra bölgəsinin ərazisində dünyanın ən qısa çayı  Repruadır - onun uzunluğu cəmi 18 m -dir.Dağlarda mənzərəli Ritsa və Amtkel gölləri yerləşir .

Geg şəlaləsi turistlər arasında çox populyardır.

" Şerlok Holms və Doktor Uotsonun sərgüzəştləri " filmində Reyxenbax şəlaləsində Holms ilə professor Moriartinin döyüşündən bəhs edən səhnə Geq şəlaləsində çəkilmişdir .

Torpaqlar

Dağətəyi ərazilərdə bataqlıq, subtropik podzolik, qırmızı torpaq və sarı torpaq torpaqları ilə ,1700 m hündürlüyə qədər dağlarda humuslu-əhəngli və qəhvəyi meşə torpaqları, yuxarıda çəmən və çəmənli-otlu dağ-çəmən torpaqları ilə birləşir.

Flora və fauna

Flora 3500-dən çox bitki növünü əhatə edir, onlardan 180 növ ağac və kollarla təmsil olunur, qalanları ot bitkiləridir.400-ə yaxın növ Qafqaza endemikdir , 100-dən çox növ isə yalnız Abxaziyada rast gəlinir. Respublika ərazisinin 55%-dən çoxu meşələrlə örtülüdür. Qara dəniz zonasında mədəni bitki örtüyü (subtropik, texniki , meyvə və bəzək bitkiləri , dənli bitkilər və s.) və dərələrdə ayrı-ayrı enliyarpaqlı meşə massivləri ( vələs , vələs ) mövcuddur., palıd , şabalıd və s.) və qızılağac meşələri . Pitsunda burnunda relikt Pitsunda şamı bağı qorunub saxlanılmışdır . Dağlarda fıstıq meşələri , yamacların yuxarı hissəsində küknar və ladin meşələri üstünlük təşkil edir. 2000 m-dən subalp əyri meşələri, alp çəmənlikləri və qayalı-çınqıllı bitki örtüyü başlayır. 1920-ci illərdən başlayaraq sovet epidemioloqları bataqlıqları qurutmaq və malyariya ağcaqanadlarının çoxalma yerlərini azaltmaq üçün evkalipt və çinar ağacları əkdilər .

Meşələrdə ayı , çöl donuzu , vaşaq , maral , cüyür , yüksək dağlıq ərazilərdə çobanyastığı , Qafqaz qara tayı , ovalıqlarda çaqqal var.Çaylarda və göllərdə alabalıq ,qızılbalıq , sazan , və digər balıq növləri yaşayır . 1925-ci ildən başlayaraq malyariya ağcaqanadının sürfələri və yumurtaları ilə mübarizə aparmaq üçün qambuziya balıqları müntəzəm olaraq Abxaziyanın su anbarlarına və çaylarına buraxılırdı  . Abxaziya ərazisində Ritsa, Qumistinski, Pitsundski qoruqları yerləşir

Əhali

İl	Cəmi	Gürcülər (etnik Meqrellər)	Abxazlar	Ruslar	Ermənilər	Yunanlar
1886	68.773	34.806	28.320	1.216	1.090	2.140
1926	201.016	67.494	55.918	12.553	25.677	14.045
1939	311.885	91.967	56.197	60.201	49.705	34.621
1959	404.738	158.221	61.193	86.715	64.425	9.101
1970	486.959	199.596	77.276	92.889	74.850	13.114
1979	486.082	213.322	83.087	79.730	73.350	13.642
1989	525.061	239.872	93.267	74.913	76.541	14.664
2003 (təxminən)	215.972	45.953	94.606	23.420	44.870	1.486

Dili

Abxaziya Respublikasının dövlət dili abxaz dilidir . Rus dili abxaz dili ilə birlikdə rəsmi dil kimi tanınır. Dövlət respublikada yaşayan bütün etnik qrupların öz ana dilindən sərbəst istifadə etmək hüququnu təmin edir  .

Abxaziya Muxtar Respublikasının rəsmi dilləri gürcü və abxaz dilləridir.

Din

Abxaziya əhalisinin əksəriyyəti xristianlardır. Sorğulara görə, 2003 -cü ildə məzhəblər bölgüsü aşağıdakı kimi olmuşdur :

• 64%-i xristianlardır , bir qayda olaraq, pravoslavlar;
• 14% müsəlmanlar , adətən sünnilər;
• 8% ateistdir ;
• 3%-i abxaz dininin tərəfdarlarıdır ;
• 3% bütpərəstlərdir ;
• 2% - digər etiraflar;
• 6%-i cavab verməkdə çətinlik çəkib

Uzunömürlülər

SSRİ -nin bütün əraziləri arasında Abxaziya adambaşına düşən uzunömürləri sayına görə rekorda sahib idi.1956 - cı ildə Abxaziya MSSR -də yaşı 90 və yuxarı olan 2144 nəfər yaşayırdı ; Onlardan 270-i yüzdən, 11-i isə 120-dən yuxarıdır  , halbuki o dövrün əksər abxaz uzunömürlülərinin əsl yaşını müəyyən etmək çətin idi, çünki dəqiq doğum tarixləri qorunub saxlanılmamışdır.  .

Abxazların “Pis insanlar çox yaşamır” deyimi var

Mədəniyyat

Ədəbiyyat

İlk abxaz yazıçıları Georgi Şervaşidze (Çaçba) (1846-1918, rus və gürcü dillərində bədii ədəbiyyat müəllifi) və Solomon Zvanba (1809-1855) olmuşdur. Abxaz ədəbiyyatının banisi Dmitri İosifoviç Quliya həm abxaz, həm də rus dillərində xüsusən də rus dilində "Abxaziyanın tarixi"ni yazmışdır . D.İ.Quliya həmçinin “Qəribə səma altında” hekayəsini ( knyazın cinayətinə görə cəzalandırılan Sibirə sürgün edilmiş abxaz kəndlisindən bəhs edir , rus və gürcü dillərindən bir sıra tərcümələr , o cümlədən teatr tamaşaları yaratmışdır.

Musiqi

Abxaz xalq musiqisi polifonikdir. Abxaz mahnılarının musiqi quruluşu (kult, ovçuluq, əmək) onların qədim mənşəyinə dəlalət edir  .

Milli musiqi alətləri: ayumaa (künc arfa), aximaa (ziter tipli alət), afersa (2 simli yaylı alət), acarpin (fleyta növü)  .

A. M. Balançivadze, G. Z. Çxikvadze, V. V. Axobadze , D. N. Şvedov , Ş. M. Mşvelidze , İ. E. Kortua, A. Pozdneyev, N. Çanba və s.

Abxaz folkloru əsasında bir sıra musiqi əsərləri yaradılmışdır : D. N. Şvedovun " Sürgünlər " operası , Balançivadzenin " Mzia " ( 1949-cu ildə Tiflis Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur.

Teatr

Abxaziya teatr mədəniyyətinin xalq oyunlarında, rituallarında və şifahi xalq yaradıcılığında mənşəyi  .

1921 - ci ildə Abxaziyada Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra teatr truppası fəaliyyətə başladı. 1930 - cu ildə Suxumda Abxaz Dram Teatrı açıldı . 1967-ci ildə teatra S.Çanbanın adı verilmişdir.

Abxaziyanın rəqs mədəniyyəti hamıya məlumdur: 1940-cı illərdən Abxaziyanın Dövlət Xalq Mahnı və Rəqs Ansamblı fəaliyyət göstərir , onun uzun illər bədii rəhbəri Fazılbəy Kurua  olmuşdur.

İncəsənət

Abxaz təsviri sənətinin inkişafı rəssam, quruluşçu rəssam, qrafika rəssamı, sənətşünas, sənətşünas Aleksandr Şervaşidzenin (Çaçba) (1868-1968) adı ilə bağlıdır .

Təhsil

Abxaziyada Suxumi Dövlət Universiteti fəaliyyət göstərir və bir neçə özəl universitet qeydiyyatdan keçib.

Səhiyyə

Abxaziyanın sahil zolağı qədim dövrlərdən bəri bataqlıq olub, bataqlıqlar və durğun su ilə digər su hövzələri malyariya ağcaqanadlarının çoxalması üçün yer olub , malyariya Abxaziya üçün endemik olub. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Qafqazın Qara dəniz sahillərində malyariya ilə mübarizə dövlət vəzifəsinə çevrildikdə vəziyyət dəyişməyə başladı. Abxaziya və Soçidə epidemioloqlar N. P. Ruxadze və S. Yu. Sokolov infeksiyaya qarşı mübarizəyə rəhbərlik edirdilər . Bataqlıqların qurudulması, yenidən bataqlaşmanın qarşısını almaq üçün evkalipt və çinar ağaclarının əkilməsi, su anbarlarının və çayların İtaliyadan N. P. Ruxadzenin gətirdiyi larvifaqus balığı, qambusiya ilə zənginləşdirilməsi də daxil olmaqla radikal tədbirlər görüldü . 1950-ci illərin ortalarında Abxaziya malyariyadan tamamilə azad oldu.