Jien Jırau
Jien Jırau (tam adı: Jien Jırau Taqay ulı; d. 1730 – ö. 1784) — XVIII əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının banisi; şair-dastançı[1].
| Jien Jırau | |
|---|---|
| Jien Jırau Taqay ulı | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Milliyyəti | qaraqalpaq |
Həyatı redaktə
Yaradıcılığı redaktə
Jien Jırau ilk qaraqalpaq şairidir[3].
Şairin yaradıcılığında Şərq yazılı ədəbiyyatının, qədim epik dastançılıq ənənələrinin ətraf aləmə realist baxışı özünü açıq şəkildə göstərir[4].
Onun əsərləri qaraqalpaqların əsl tarixlərini yenidən göz önünə gətirməklə, həm də xalqının bir ərazidən digər əraziyə köçünü əks etdirən mühüm bir mənbə kimi çox qiymətlidir[3]. Jienin özü baş verən bu hadisələrin canlı şahidi olmaqla, xalqının müharibələrdə, yürüşlərdə zəfərlərdə çətin vəziyyətini görmüş və hökmdarların, qazilərin, işanların ədalətsizliyinin şahidi olmuşdur[1].
Poemaları redaktə
Jien Jıraunun poemaları bunlardır:
- "Ulu dağ";
- "Basılmış el".
"Ulu dağ" redaktə
Qaraqalpaqların Sırdəryadakı saysız-hesabsız bədbəxtliklərinin şahidi olan Jien Jırau orijinal adı "Ullı tau" olan məşhur "Ulu dağ" poemasında bu hadisələri çox mükəmməl şəkildə təsvir etmişdir[3]. Onun bu əsəri ilk dəfə informatorlar vasitəsilə ədəbiyyatşünas A.Kərimov tərəfindən 1956-cı ildə üzə çıxarılmışdır[3].
"Basılmış el" redaktə
Jien Jıraunun orijinal adı "Poskan el" olan məşhur "Basılmış el" poemasında qaraqalpaqların tarixi salnaməsi əks olunmuşdur. O, bu əsərində ilk növbədə xalqının taleyinin son dərəcə acı və kədərli səhifələrini təsvir etmişdir[1].
Bu poemada o, qəddar xanların heç bir təqsiri olmayan xalq üzərinə aramsız hücumlarını, onların əkinlərinin, su kanallarının məhv edilməsini dolğun formada təsvir etmişdir[5]. Müəllif real tarixi hadisələri təsvir etməklə ac qalmış xalqının dağıdıcı qəsbkarlara qarşı qüvvəsi olmadığından öz "ata yurdu" olan indiki Türkmənistan ərazisini qoyub[5], Sırdərya sahillərindən özgədiyardakı Xarəzm istiqamətinə – Amudəryanın aşağı tərəfinə məskunlaşmağa üz tutduğunu göstərmişdir. O, həmçinin qeyd edir ki, varlılar kasıblardan daha tez köçüb yerləşirdilər[6].
Şeirləri redaktə
Qaraqalpaqların Türküstandan köçü ilə bağlı onun "Əlvida, dostlar!" (orijinal adı: "Xoş bolın, doslar!") adlı şeiri də var. Bu şeirdə şair öz doğma yurdunu atıb yad ellərə köç etməsi ilə bağlı dərin kədərini ifadə etmişdir[4].
Şair "Dəvəmi qaytar" (orijinal adı: "Ber tüyem di") adlı şeirində isə qaraqalpaq feodallarının xəsisliyini, ictimai münasibətlərin real mənzərəsini əks etdirmişdir[4].
Tədqiqi redaktə
Qaraqalpaq ədəbiyyatşünası A.Kərimovun onun yaradıcılığını araşdırmışdır[3].
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ 1 2 3 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 217, anl.az (az.)
- ↑ 1 2 Каримов А. Жиен Жырайдын омири хэм творчествосы. Нукус, 1963, с. 39 və 52.
- ↑ 1 2 3 4 5 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 220, anl.az (az.)
- ↑ 1 2 3 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 223, anl.az (az.)
- ↑ 1 2 Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 221, anl.az (az.)
- ↑ Nizami Məmmədov-Tağısoy. "Qaraqalpaq ədəbiyyatı." Arxivləşdirilib 2021-11-01 at the Wayback Machine Bakı, "Elm və təhsil", 2015, səh. 222, anl.az (az.)
Xarici keçidlər redaktə
- Жиен-Жырау (XVIII в.) 30.11.2012, ziyouz.uz (rus.)