Kəmaləddin Sami Paşa və ya sonradan Kəmaləddin Sami Gökçən (türk. Kemalettin Sami Gökçen; 19 avqust 1884, Sinop – 15 aprel 1934, Berlin) — Osmanlı əsgəri və diplomatı.
| Kəmaləddin Sami Gökçən | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 19 avqust 1884 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 aprel 1934 (49 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili |
|
| Atası | Əbdürrəhman Sami Əfəndi |
| Anası | Əminə xanım Burdurizadə |
| Hərbi xidmət | |
| Rütbəsi | Feriki sani |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Həyatı
redaktəAilə fərdləri barədə
redaktəŞəcərəsi, 1467-ci ildə Qaramanoğulları bəyliyinin Osmanlılara ilhaqınınn ardından aparılan köçürmə siyasətilə Niş əyalətinə (indiki Serbiya ərazisinə) köçürülən Yağlızadə Emin Əfəndidən gəlir. Ailəsi 2 nəsil boyunca burada məskunlaşdıqdan sonra, atası Əbdürrəhman Sami Əfəndi Sinopa köç etmiş və burada uzun müddət su işləri idarəsində kiçik məmur olaraq çalışmışdır. Ancaq 1897-ci ildə serblərin Balkanlarda apardığı terror aktlarının birində Səhər və Hayriyə adlı 2 qızıyla birlikdə şəhid edildi.
Anası Əminə xanım isə Bursanın məşhur ailələrindən Burdurizadə ailəsinə mənsubdur. Ana-babası Osman Fevzi Əfəndi ticarətlə məşğul olmuş, uzun illər Osmanlı Bankının Bursa təmsilçisi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1875-1883-cü illərdə Bursa Bələdiyyə rəisi olan Osman Fevzi Əfəndi yunanların Bursanı işğal etməsindən qısa müddət sonra - 6 sentyabr 1920-ci ildə vəfat etmişdir.
Ailənin ən böyük övladı olan Kəmaləddin Sami bəyin özündən sonra Nigar, Səhər, Cəmaləddin, Hayriyə və Hamdi adlı 5 qardaş-bacısı dünyaya gəlmiş, bunlardan Səhər və Hayriyə adlı 2 bacısı serblər tərəfindən şəhid edilmişdir.
23 aprel 1925-ci ildə Kavalalı Mehmed Əli Paşanın nəvəsi Abbas Halim Paşanın qızı Əminə Nabilə xanımla (1 iyun 1899 - 6 fevral 1979) evləndi. Bu Əminə Nabilə xanımın ilk evliliyi deyildi. Belə ki, onun ilk evliyi 4 may 1919-cu ildə Sultan Əbdülhəmidin oğullarından Əbdürrəhim Hayri Əfəndiylə baş tutmuş, qızı Mihrimah Səlcuq Sultanın doğumunun ardından cütlük 26 sentyabr 1923-cü ildə boşanmışdı. Kəmaləddin Sami Paşanın 1934-cü ildə vəfatının ardından 2 dəfə daha evlənən Əminə Nabilə xanımın növbəti qısa evliliyi əmisi Səid Həlim Paşanın oğlu Ömər Həlim bəylə baş tutdu. Dördüncü və sonuncu evliliyi isə 1939-cu ildə İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin öndə gələn şəxslərindən şair Süleyman Nazifin qohumu Sabri bəylə baş tutdu. Almanca da daxil olmaqla, bir neçə dil bilən Əminə Nabilə xanım olduqca kübar və bilgili bir qadın idi və 1979-cu ildə İstanbulda vəfat etdi.
Qardaşlarından Hamdi Sami bəy Qalatasaray liseyində təhsil aldıqdan sonra 1914-cü ildə Şahzdə Əbdülhəlim və Fuad Əfəndiylə Potsdam Hərbi Akademiyasına göndərildi. Kəmaləddin Sami Paşanın Berlin səfirliyi dönəmində də bir müddət Almaniyada yaşayan Hamdi Sami bəy burada mədən və kimya sənayesi üzrə təhsil almışdır. Paşanın xanımı Əminə Nabilə xanımın vasitəçiliyi ilə 1929-cu ildə Bursanın mühüm ailələrindən Sidiqə Şükufə xanımla evləndirilmişdir.
Bir digər qardaşı Cəmaləddin bəy isə 1934-cü il tarixli Soyadı Qanununun ardından ailənin digər fərdləri kimi Gökçən deyil, Soykan soyadını almışdır. Kəmaləddin Sami Paşanın dəstəyilə Bursada zeytun yağı fabriki açan Cəmaləddin bəy uzun illər bu sahədə fəaliyyət göstərmişdir.
Bacılarından Nigar Sami xanım isə 21 mart 1962-ci ildə vəfat etmiş və Sinopda Çuxurbağ məzarlığına dəfn edilmişdir.
İlk illəri və təhsil həyatı
redaktə19 avqust 1884-cü ildə Sinopda dünyaya gəldi. Uşaqlıq illəri Sinopda keçən Kəmaləddin Sami bəy ilk təhsilini burada aldıqdan sonra 1897-ci ildə atasının vəfat etməsilə İstanbula göndərildi və Darüşşafaka təhsil ocağında yatılı təhsil almağa başladı. Burada təhsilini tamamlamasının ardından 16 oktyabr 1901-ci ildə Topçu məktəbinə yazıldı və hərbi sahədə təhsilini davam etdirdi. Burada keçirdiyi illər ərzində fransız və alman dillərini mənimsəyən Kəmaləddin Sami bəy 27 may 1905-ci ildə buradan məzun oldu və hərbi akademiyaya yazıldı. 1 sentyabr 1908-ci ildə bu akademiyanı da birinciliklə bitirdi və kapitan rütbəsilə məzun oldu. Məzun olduqdan sonra Ərzincandakı dördüncü ordunun topçu alayında xidmətə başladı. Bu vəzifədə ikən İstanbulda baş verən 31 mart hadisələri öz təsirini əyalətlərdə də göstərmiş, kapitan Kəmaləddin Sami bəy aldığı əmrlər yönündə bölgədə üsyanın böyüməsinin qarşısını almışdır.
29 sentyabr 1912-ci ildə Müstəqil Yanya qolordusu komandanlığına təyin olunan Kəmaləddin Sami bəy burada Əli Fuad bəylə birlikdə yunanlara qarşı Yanyanın müdafiəsində çarpışmışdır.
Hərbi fəaliyyəti
redaktə1905-ci ildə İmperiyanın Hərbi Mühəndislik Məktəbini və 1908-ci ildə isə Hərbi Akademiyanı kapitan rütbəsi ilə bitirdi. Daha sonra 4-cü ordunun əmrinə verildi. 1911-ci ildə İtaliya-Osmanlı müharibəsi zamanı Yaniyaya getdi. Hərbi məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərdi. 1915-ci ildə Şahzadə Ömər Fərrux Əfəndinin müəllimi kimi onunla birlikdə Avropaya getdi.
İstanbulun işğalından sonra 5 dekabr 1920-ci ildə Anadoluya gələrək Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinə qoşuldu. 31 mart 1921-ci ildə polkovnik rütbəsi ilə İkinci İnönü döyüşü və Sakarya meydan döyüşündən sonra Böyük hücumda iştirak etdi. 31 avqust 1922-ci ildə general-leytenant rütbəsinə yüksəldi. Döyüşlərdə göstərdiyi şücaətlərinə görə "İstiqlaliyyət medalı" ilə təltif edildi.
Siyasi fəaliyyəti
redaktə23 iyun 1923-cü ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin II dövründə Sinopun millət vəkili oldu. 16 Avqust 1924-cü ildə Berlin səfirliyinə təyin edildi. 1926-cı ildə general-leytenant rütbəsinə yüksəldi. 24 sentyabr 1928-ci ildə hərbi vəzifədən təqaüdə çıxdı. 1930–1933-ci illər arasında Türkiyə Milli Olimpiya Komitəsinə rəhbərlik etdi. 15 aprel 1934-cü ildə Berlində əməliyyatdan sonra vəfat etdi. Nəşi 1988-ci Türkiyə Dövlət məzarlığına köçürüldü. Vəfatında sonra "Gökçən" ləqəbini aldı.
Mükafatları
redaktəMənbə
redaktə- T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 218.