Karabibik
Karabibik — Türkiyə ədəbiyyatında kəndli haqqında yazılan ilk roman.
| Karabibik | |
|---|---|
| türk. karabibik | |
| Müəllif | Nəbizadə Nazim |
| Janr | roman |
| Orijinalın dili | Türk dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1890 |
| Səhifə | 88 |
| ISBN | ISBN 975-9099-45-4 |
Tarixi
redaktəKarabibik (türk. Karabibik) — türk nəsrində kənd və kəndli mövzusunu ilk dəfə yazılı ədəbiyyata gətirən Türkiyə yazıçısı Nəbizadə Nazim olmuşdur. Nəbizadə Nazimin yaradıcılığı Tənzimat Ədəbiyyatı ndan Sərvəti-fünün ədəbiyyatına keçid dövrünə təsadüf edir. Karabibik realizm və natüralizmin üstünlük təşkil etdiyi kənd ədəbiyyatıı haqqında yazılmış bədii nümunədir.[1] Kəndli və onun həyatı haqqında olan mövzu ilk dəfə Karabibikdə öz əksini tapmışdır. Mövzunun sadəliyinə görə Karabibik əsərinə "böyük hekayə", həcminə görə "roman" da deyənlər çoxdur. Beş bölüm və 88 səhifədən ibarət olan bu romandakı hadisələr Antalyanın Baymələk kəndində cərəyan edir. Müəllif əsəri Beymələkdə kapitan olduğu dövrdə yazıb. O, 1889-cu ildə Antalyanın Kaş mahalının topoqrafiyasını tədqiq etmək üçün kapitan təyin edilmiş və altı ay xidmət etmişdir.[2] Əsəri yazmazdan əvvəl Antalya vilayətinin kəndlərinə gedərək ətraf mühit, insanlar və onların danışığı haqqında məlumat almaq üçün araşdırmalar aparmış, əsərin qəhrəmanlarını öz düşüncələri və yerli dilləri ilə danışdırmağa çalışmışdır. Karabibik romanının Türkiyə ədəbiyyatında özəlliyi əsas iki səbəblə bağlıdır.
- mövzunun ilkiliyi
- struktur və ideyası
Əsərin ön sözündə Nəbizadə Nazim qeyd edir. "Bu romanın geçeceği yeri Anadolu köylerinden seçmeme gelince köylülük ve çiftçilikten uzaksınız, oraları için düşüncelerinize bir kapı açmağa çalıştım. Romanın geçtiği yerlerde, halkımızın işleri, geçimleri üzerinde bilgiler bulacaksınız dillerine de yabancı kalmayacaksınız"[3] Nəbizadə Nazim hekayəsinin ön sözündə Anadolu kəndlərindən birini mühit olaraq seçməkdə məqsədinin kəndli və əkinçi dünyasına yad olanlara kəndlilərin güzəranı və məişəti haqqında məlumat vermək olduğunu bildirir. "в реалистических картинах жизни турецкой деревни Набизаде Назим сумел отразит главное: социальное неравенство, особенности деревенского быта и труда, черты крестьянской психологии"[4]
Məzmunu
redaktəRomandaki hadisələr Antalya vilayətinin Dəmrə rayonunun kəndlərindən biri olan Beymələkdə baş verir. Romanın qəhrəmanı Karabibik həyat yoldaşını xəstəlik üzündən itirib və qızı Huri ilə Beymələk kəndində yaşayır. Atasından miras qalan on iki dekar tarlanın dörd dekarını qonşusuna satmış, qalan səkkiz dekarı Yosturoğluna verməmək üçün müqavimət göstərir. Tarlasını şumlamaq üçün hər il Böyük İmamın öküzlərini icarəyə götürən Karabibik qızı Hurini Böyük İmamın kürəkəni Sarı İsmayıla verməklə öküzlərdən pulsuz istifadə etmək arzusundadır. Amma bu arzusunu da reallaşdırmaq imkanı da onun üçün çətindir. Qızı Hurinin bacarıqsız, müti və aciz, tənbəl halı Karabibiyin işini daha çətinləşdirir. Yazıçı çox ustalıqla Karabibik obrazının simasında bir kəndlinin maddi çətinliyini, savadsızlığının ağır nəticələrini göstərməklə tipik kasıb kəndli obrazı yarada bilmişdir. Nəbizadə Nazim Karabibikdə sadə dil və gündəlik danışıq tərzindən istifadə etməklə türk dilinə və ədəbiyyatına böyük töhfə vermişdir. Surətləri isə ictimai, sosial və məhəlli mənsubiyyətlərinə görə danışdırır.[5] "Nabizade Nazım öyküsüyle kendi arasında belli bir mesafeyi muhafaza etmeyi başarmışdır. Başarmıştır diyoruz çünkü o günkü şartlarda Ahmet Mithat Efendiden mülhem yazıcılar, ürünlerinden bağımsızlaşamadıkları gibi, öykünün akışına müdahaleden, kişileri yönlendirme gayretlerinden sıyrılamamışladır. Mezkur açıdan da Nazbizade bir ilke imza atmıştır.[6]
İstinadlar
redaktə- ↑ Əhməd Hamdi Tanpinar 19 əsr Türk ədəbiyyatı tarixi səh. 294
- ↑ Sağlam Mehmet Halil " Karabibik hikayesinde Sosyokültürel tespitler" Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 12 (27), 2019, s. 777–793
- ↑ Seyid Kamal Karaalioğlu, Türk Edbiyyatı Tarihi 2, s. 478
- ↑ Vasif Əfəndiyev Orxan Xəncəroğlunun yaradıcılıq yolu. namizədlik dissertasiyası. AMEA əsas kitabxana. bakı 1968
- ↑ Qasımlı Sədaqət Türkiyə ədəiyyatında yeni hekayəçilik bakı.2019 səh.19
- ↑ Ömer Lekesiz Yeni türk edebiyyatında öykü 1. 2017. səh.49