Vikipediya

Kitabxanaçı

Kitabxanaçı — kitabxanada peşəkarcasına işləyən, istifadəçilərə informasiya və bəzən sosial və ya texniki proqramlara çıxışı təmin edən və ya onlara informasiya savadını öyrədən şəxsdir.

Kitabxanaçı
Hərbi bazada işləyən kitabxanaçı.
Hərbi bazada işləyən kitabxanaçı.
Peşə
Sinonimlər informasiya mütəxəssisi, məlumat mütəxəssisi
Təsvir
Məşğulluq sahəsi ictimadi kitabxana, akademik kitabxana, xüsusi kitabxana
Əlaqəli peşələr arxiv işçisi, kurator

Kitabxanaçının rolu zamanla, xüsusən də son əsrdə yeni media və texnologiyanın yaranması ilə çox dəyişdi. Qədim dünyanın ən qədim kitabxanalarından tutmuş müasir informasiya mərkəzlərinə qədər məlumat anbarlarında saxlanılan məlumatların mühafizəçiləri və paylayıcıları olmuşdur. Rol və vəzifələr kitabxananın növündən, kitabxanaçının ixtisasından və kolleksiyaları saxlamaq və onları istifadəçilərə təqdim etmək üçün tələb olunan funksiyalardan asılı olaraq çox dəyişir.

Kitabxana elmi təhsili zamanla dəyişən rolları əks etdirmək üçün dəyişdi.

Tarixi

redaktə

Qədim dövr

redaktə

Tarixən ilk dəfə Şumerlilər mühasibat uçotunu aparmaq üçün katiblər yetişdirmişlər.[1] "Kitab ustaları" və ya "lövhələrin mühafizəçiləri" kimi qeydlərin böyük həcmi və mürəkkəbliyi ilə mübarizə aparmaq üçün təlim keçmiş katiblər və kahinlər mövcud idi. Onların konkret vəzifələrinin əhatə dairəsi məlum deyildi.[2]

Eramızdan əvvəl VIII əsrdə Assuriya kralı Aşşurbanipal Mesopotamiyanın Ninevada şəhərində öz sarayında kitabxana yaratdı. Aşşurbanipal tarixdə kitabxanaçılığı bir peşə kimi təqdim edən ilk şəxs olmuşdur.[3] Şumer və Babil materialları, o cümlədən ədəbi mətnlər, tarix, əlamətlər, astronomik hesablamalar, riyazi cədvəllər, qrammatik və linqvistik cədvəllər, lüğətlər, ticarət qeydləri və qanunlar daxil olmaqla, minlərlə lövhəyə nəzarət etmək üçün işə götürülən kitabxanaçı haqqında məlumat mövcuddur.[4][5] Cədvəllərin hamısı kataloqa salınmış, mövzu və ya növə görə məntiqi ardıcıllıqla düzülmüşdür, hər birində identifikasiya işarəsi vardır.[6]

 
Konqres Kitabxanası

E.ə. 323-cü ildə Makedoniyalı İskəndərin ölümündən sonra I Ptolemey tərəfindən yaradılan Böyük İsgəndəriyyə Kitabxanası bütün yunan ədəbiyyatını saxlamaq üçün yaradılmışdır.[3] Kitabxana məşhur kitabxanaçıları ilə tanınırdı: Demetri, Zenodot, Eratosfen, Apolloni, Aristofan, Aristarx və Kallimax. Qeyd olunan alimlər kitabxananın fondunda olan çoxlu sayda tumarların toplanması və kataloqlaşdırılmasında mühüm töhfələr vermişlər. Xüsusilə, Kallimax pinaka adlanan kitabxana kolleksiyalarının ilk tematik kataloqu yaratdı. Pinakalarda on tematik sinifə bölünmüş 120 tumar var idi; sonra hər bir sinif hissələrə bölündü, nəticədə müəlliflər əlifba sırası ilə başlıqlara görə sıralandı.[7] İsgəndəriyyədə kitabxanaçılar “bilik keşikçiləri” kimi hesab olunurdular.[8]

Roma Respublikasının sonu və Roma İmperiyasının başlanğıcında Roma aristokratları öz evlərində şəxsi kitabxanalar saxlayırdılar. Bu aristokratların çoxu, məsələn, Siseron, şəxsi kitabxanalarının məzmununu özlərində saxlayır, yalnız kolleksiyalarının miqyası ilə öyünürdülər. Lukullus kimi digərləri isə öz kolleksiyalarından kitablar verən kitabxanaçı rolunu öz üzərinə götürdülər.[9] Bir çox Roma imperatorları vətəndaşların rəğbətini qazanmaq üçün ictimai kitabxanaları öz siyasi təbliğatlarına daxil etdilər. Alimlər müxtəlif imperatorların kitabxanalarında kitabxanaçı kimi çalışırdılar.

Orta əsrlər və intibah

redaktə
 
Burqundiya yazıçısı Jan Myelot öz skriptoriumunda (XV əsr)

Avropadakı xristian monastırları Roma İmperiyasının süqutundan sonra kitabxanalar institutunu qoruyub saxlamışlar. Məhz bu dövrdə ilk kodeks (tumar yox, kitab) məşhurlaşdı: perqament kodeksi. Monastırlarda kitabxanaçı rolunu çox vaxt rahiblərin kitabları başdan-başa köçürdüyü skriptoriumun nəzarətçisi olurdu. Anastasiy adlı rahib yunan klassiklərinin əsərlərinin uğurlu tərcümələrindən sonra Bibliothecarius (hərfi mənada "kitabxanaçı") titulunu aldı.[10]Bu dövrdə kitabların təhlükəsizlik məqsədilə masalara zəncirləndiyi minbər sisteminin tətbiqi də baş verdi.[10]Orta əsrlərdə kitabların təsnifatı və təşkili adətən mövzu və əlifba sırası ilə həyata keçirilirdi və materiallar əsas yoxlama siyahılarından istifadə edilməklə inventarlaşdırılırdı.Daha sonra bu dövrdə librarius kimi tanınan insanlar daha formal kataloqlaşdırma, inventarlaşdırma və təsnifləşdirməyə başladılar[10].

XIV əsrdə universitetlər canlanmağa başladı, onların kitabxanaları, kitabxanaçıları var idi. Eyni zamanda kral ailəsinin üzvləri, zadəganlar və hüquqşünaslar status simvolu kimi kitabxanalar yaratmağa başladılar. Fransa kralı V Çarlz öz kitabxanasını yaratdı və kolleksiyasını o dövrün kitabxanaçıları ilə sıx bağlı olan bibliofil kimi saxladı[9].

İntibah dövrü kitabxanalara aristokratik həvəs dövrü kimi hesab olunur. Bu dövrdə Avropada Petrarka və Bokkaçço kimi şəxsiyyətlər tərəfindən böyük şəxsi kitabxanalar yaradıldı. Bu kitabxanalar dağılmaqda olan monastır kitabxanalarında əlyazmaları tapmaq üçün bütün Qərbi Avropaya agentlər göndərən papalar, kral ailəsi və zadəganlar tərəfindən maliyyələşdirilirdi.[11] Nəticədə, İntibah dövrünün kitabxanaları çoxlu mətnlərlə dolu idi. Baxmayaraq ki, kitabxanalardakı materiallar əsasən məhdud sayda idi, onlar ictimaiyyət üçün açıq idi. Kitabxanaçılara ictimai ehtiyacları ödəmək üçün kitabxanaları planlaşdırmaq və təşkil etmək lazım idi.[10] Bu təşkilati məqsədlərə çatmaq üçün alət olan ilk kitabxana kataloqu 1595-ci ildə meydana çıxdı[12].

Maarifçilik dövrü

redaktə
 
Kitabxanada maarifçilik dövrünə aid kitabxanaçı, Georg Reymerin XIX əsr rəsmi, Varşava Milli Muzeyi

XVI əsrdə Bibliotheca Universalis — bütün çap kitablarının universal siyahısı — yaratmaq ideyası Konrad Gesner, Qabriel Node, Con Dyuri və Qotfrid Leybnits kimi məşhur alim və kitabxanaçılardan yaranmışdır[13]. Bibliotheca Universalis-in yaradılmasına cavabdeh olan dörd kitabxanaçı kitabxanaçılıqda mühüm fiqurlardır. Qabriel Node kitabxanaçılıq üzrə ilk çap monoqrafiyası olan Avis pour dresser une bibliothèque kitabını nəşr etdi.[12] Bu monoqrafiyada Node köhnə və yeni, məşhur, az tanınan və bidətçi müəlliflərin hər cür kitablarını toplamağı təşviq etdi. O, həmçinin kitabxana kolleksiyalarının inkişafına səbəb olan kitabxanaların təşkili və idarə edilməsi ideyasına öz töhfəsini verdi. Qismən Node sayəsində bəzi kitabxanalar kənarda kitab verməyə başladılar.[14]

Con Dyuri ilk ingilis kitabxanaçılıq nəzəriyyəçisi hesab olunur. O, Samuel Hartlibə peşəkar kitabxanaçının vəzifələri ilə bağlı iki məktub yazmışdır və bu məktublar 1650-ci ildə “İslah edilmiş Kitabxana-Qoruyucu” (ing. "The Reformed Librarie-Keeper") adı ilə nəşr olunmuşdur. O hesab edirdi ki, kitabxanaçılar təkcə kitabların qayğısına qalmamalı, həm də kitabxanaçılığın standartlarını yüksəltmək üçün yaxşı savadlı və təcrübəli olmalıdırlar. Bundan əlavə, o, kitabxanaçıların öz vəzifələrini tam yerinə yetirmək üçün enerjilərindən istifadə etmək üçün kifayət qədər maaşa layiq olduqlarını müdafiə etdi[15]. Qotfrid Leybnits, kitabxanaçının öyrənməni təşviq edən ən vacib amil olduğunu müdafiə etdi. O, ümumi ədəbiyyatla yanaşı, elmi mətnlərin də kitabxana fondlarına daxil edilməsinə xidmət edirdi[16].

Dövrün digər əsas siması olan ser Tomas Bodli diplomat karyerasını tərk edərək Oksfordda Bodli Kitabxanasını qurdu. O, müasir dövrün ilk funksional kitabxanasını yaratmağa başladı.[17] Bodlidən sonra işləyən kitabxanaçılara Protobibliothecarius Bodleianus, Bodli kitabxanaçısı deyilirdi. [18] Ödəniş olaraq ildə 40 funt qazanırdılar. Kitabxanaçıların formalaşdırdığı ideyalar XVII əsrə qədər inkişaf etməyə davam etdi. Bibliotheca Universalis yanaşması ilə kitabxanalar, kitabxanaların məzmununu dəyişdi və həm əyləncə, həm də akademik ədəbiyyat daxil olmaqla, daha az seçici oldu. Bu zaman kitabxanalar da tamamilə ictimaiyyət üçün açıq oldu.

XVIII əsrdə Fransada iki kitabxanaçı Hubert Paskal Amelyon və Cozef Van Praet Milli Kitabxanada xalqın mülkiyyətinə çevrilmiş 300.000-dən çox kitab və əlyazmanı seçərək müəyyənləşdirdilər.[19] Fransa İnqilabı zamanı kitabxanaçılar ölkənin bütün vətəndaşlarının istifadə etmələri üçün kitabların seçilməsi üçün məsuliyyət daşıyırdılar. Bu aksiyanın nəticəsi zənginliyindən və təhsilindən asılı olmayaraq geniş ictimaiyyətə kitabxana xidmətlərinin demokratik şəkildə genişləndirilməsi kimi müasir kitabxana xidmətləri konsepsiyasının həyata keçirilməsi oldu[19].

Müasir dövr

redaktə
 
Fransa Milli Kitabxanası, Paris

XVIII əsrdə tam ştatlı kitabxanaçılar olsa da, kitabxananın rolunun peşəkarlaşması XIX əsrdə baş verdi, bunu kitabxanaçılığın ilk tədris məktəbi, ilk universitet məktəbi və ilk peşə birlikləri və lisenziyalaşdırma prosedurları sübut edir[20][21].

İngiltərədə 1870-ci illərdə kitabxanalarda qadınlara yeni iş yerləri açıldı; kitabxana işinin "qadınlar üçün xüsusilə uyğun olduğu" deyilirdi. 1920-ci ilə qədər qadınlar və kişilər kitabxanaçılıq peşəsində bərabər sayda idilər, lakin 1930-cu ilə qədər qadınlar liderlik etdi və 1960-cı ilə qədər 80% təşkil etdi.[22] Müqasiyədə şərtləndirən amillər arasında Birinci Dünya Müharibəsinin demoqrafik itkiləri, 1919-cu il Xalq Kitabxanası Aktının müddəaları, Böyük Britaniyada Karnegi Fondunun kitabxana quruculuğu fəaliyyəti və Mərkəzi Qadın Məşğulluğu Bürosu tərəfindən kitabxanalarda məşğulluğun təşviqi daxildir.[23] Birləşmiş Krallıqda sübutlar göstərir ki, Mühafizəkar hökumət 2015-16-cı illərdə peşəkar kitabxanaçıları ödənişsiz könüllülərlə əvəz etməyə başlayıb[24].

Rolu və məsuliyyətləri

redaktə
 
Kitabxanaçılar iş başında, Norveç Milli Kitabxanası, 1946

Ənənəvi olaraq, kitabxanaçı kitab kolleksiyaları ilə əlaqələndirilir, bunu "kitabxanaçı" sözünün etimologiyası (lat. liber — "kitab") sübut edir[25]. 1713-cü ildə bu söz "kitabxananın nəzarətçisi", XVII əsrdə isə "kitabxananın gözətçisi", kitabxanaçı isə "kitab nüsxəçisi" kimi təyin olunurdu[26].

Kitabxanaçının rolu sosial və texnoloji ehtiyacları ödəmək üçün daim inkişaf edir. Müasir kitabxanaçı kitablar, elektron resurslar, jurnallar, qəzetlər, audio və video yazılar, xəritələr, əlyazmalar, fotoşəkillər və digər qrafik materiallar, biblioqrafik məlumat bazaları, İnternet və rəqəmsal resurslar da daxil olmaqla bir çox formatda məlumatların təmin edilməsi və saxlanması ilə məşğul ola bilər. Kitabxanaçı həmçinin informasiya savadlılığının öyrədilməsi, kompüter təminatı və təlimi, icma proqramlarının həyata keçirilməsi üçün icma qrupları ilə koordinasiya, əlilliyi olan insanlar üçün yardımçı texnologiya və icma resurslarının tapılmasında yardım kimi digər informasiya xidmətləri göstərir[27].

İnternet bütün növ kitabxanaçıların öz oxucularına təqdim etdiyi resurslara və xidmətlərə böyük təsir göstərmişdir. Elektron məlumat kitabxanaçıların rollarını və məsuliyyətlərini hətta təhsildə və kitabxana xidməti ilə bağlı gözləntilərdə inqilab edəcək qədər dəyişdi[28][29].

Vəzifə və məsuliyyətlər

redaktə
 
2013-cü ildə Nyumarket İctimai Kitabxanasında kitabxanaçının iş yeri. Lazım olan alətlər: iPad, PC, eReader və noutbuk.
 
Helsinki Mərkəzi Kitabxanasında oxucular

Xüsusi məsuliyyətlər kitabxananın ölçüsündən və növündən asılı olaraq dəyişir. Olivia Krosbi kitabxanaçıları “informasiya əsrində informasiya ekspertləri” kimi xarakterizə edib. qeydlər, baxmayaraq ki, bu, ölkədən ölkəyə dəyişir və arxivçi olmağın başqa yolları da var. Xüsusi vəzifələr kitabxananın ölçüsündən və növündən asılı olaraq dəyişir. Olivia Crosby kitabxanaçıları "İnformasiya əsrində informasiya mütəxəssisləri" kimi təsvir etmişdir.[30]Əksər kitabxanaçılar vaxtlarını kitabxananın aşağıdakı sahələrindən birində işləmək üçün keçirirlər. Arxivçilər əlyazmaları, sənədləri və qeydləri kimi arxiv materialları ilə məşğul olan ixtisaslaşmış kitabxanaçılar ola bilərlər, baxmayaraq ki, bu, ölkədən ölkəyə dəyişir və arxiv peşəsinə başqa yollar da var.

Kolleksiyanın inkişafı və ya satınalmaları kitabxanaçılar kitabların və elektron resursların seçiminə nəzarət edirlər.[31] Böyük kitabxanalar tez-tez təsdiq planlarından istifadə edirlər ki, bu da nəşriyyatlara uyğun kitabları heç bir əlavə nəzərdən keçirmədən kitabxanaya təqdim etməyə imkan verən bir profil yaratmağa imkan verən bir mövzuya aid olan kitabxanaçının iştirak etməsidir. Sonra kitabxanaçılar bu kitabları gələn kimi görə bilər və onların kolleksiyanın bir hissəsi olub-olmayacağına qərar verə bilərlər. Bütün kolleksiyaların kitabxanaçıları da təsdiqdən keçməyən kitabları və materialları əldə etməyə imkan verən müəyyən miqdarda maliyyə vəsaitinə malikdirlər.

Media mütəxəssisləri tələbələrə məlumatı tapmağı və təhlil etməyi, məktəb kitabxanası üçün kitablar və digər resursları əldə etməyi öyrədir, kitabxanaçı köməkçilərinə nəzarət edir və kitabxana/media mərkəzinin fəaliyyətinin bütün aspektlərinə cavabdehdir. Həm kitabxananın media müəllimləri (LMT), həm də gənclər kitabxanaçıları yetkinlik yaşına çatmış gəncləri maraqlandıracaq kitablar və digər materiallar sifariş edirlər. Onlar həmçinin gənclərə müvafiq və nüfuzlu onlayn resurslar tapmaqda kömək etməlidirlər. Bu yaş qrupunun ömür boyu öyrənən və oxucu olmasına kömək etmək kitabxana mütəxəssislərinin əsas məqsədidir.

Əlavə kitabxanaçıların vəzifəsi əlilliyi olan insanlar, aztəminatlı məhəllələrin sakinləri, evdə yaşayan böyüklər və yaşlılar, məhbuslar və keçmiş cinayətkarlar, evsizlər və kənd icmaları kimi az təmsil olunan qruplara kitabxana və informasiya xidmətləri göstərməklə məşğuldur. Akademik sahə kitabxanaçıları lisey şagirdlərinə, birinci nəsil tələbələrə və azlıqlara diqqət yetirə bilərlər.

İctimai xidmət göstərən kitabxanaçılar ictimaiyyətlə işləyirlər, çox vaxt xidmət göstərən kitabxanaların məlumat masalarında işləyirlər. Bəziləri böyüklərə və ya uşaqlara xidmət etməkdə ixtisaslaşmışdır. Uşaq kitabxanaçıları hər yaşda olan uşaqlar üçün müvafiq materiallar təqdim edir, uşaq bağçasına qədər proqramları əhatə edir, ixtisaslaşdırılmış proqramlar aparır və kiçik oxucu maraqlarının və bacarıqlarının inkişafını təşviq etmək üçün uşaqlarla (və çox vaxt onların valideynləri ilə) işləyirlər.[31](Daha böyük kitabxanalarda bəziləri yeniyetmə xidmətlərində, dövri nəşrlərdə və ya digər xüsusi kolleksiyalarda ixtisaslaşır.)

 
Braziliyanın Rio de Janeyro şəhərində Kral Portuqaliya oxu zalı

İstinad və ya tədqiqat kitabxanaçıları araşdırma aparan insanlara istinad müsahibəsi adlanan strukturlaşdırılmış söhbət vasitəsilə lazım olan məlumatları tapmağa kömək edir. Yardım məlumat bazalarından və digər elektron informasiya ehtiyatlarından istifadəyə dair təlimat verən konkret məsələ üzrə tədqiqat formasında ola bilər; digər mənbələrdən xüsusi materialların alınması; və ya zərif və ya bahalı materiallara giriş və onlara qulluq təmin etmək. Bu xidmətlər bəzən müəyyən ixtisas təhsili almış digər kitabxana işçiləri tərəfindən həyata keçirilir; bəziləri bu tendensiyanı tənqid ediblər[32].

Sistem kitabxanaçıları kitabxana kataloqu və əlaqəli sistemlər də daxil olmaqla kitabxana sistemlərini inkişaf etdirir, problemləri həll edir və onlara xidmət göstərir. Texniki xidmət kitabxanaçıları pərdə arxasında işləyir, kitabxana materialları və verilənlər bazası, kompüterlər və digər avadanlıqlara abunə sifariş edir, yeni materialların kataloqlaşdırılmasına və fiziki işlənməsinə nəzarət edir. Gənclik xidmətlərinin kitabxanaçısı və ya uşaq kitabxanaçısı, körpəlikdən yeniyetməlik dövrünə qədər gənc patronlara xidmət etmək üçün məsuliyyət daşıyır. Onların vəzifələri yay oxu proqramlarının planlaşdırılmasından tutmuş həftəlik hekayə saatı proqramlarına qədər dəyişir. Kitabxananın uşaq bölməsi eyni binada ayrıca kitabxana kimi fəaliyyət göstərə bildiyi üçün onlar çoxşaxəlidir. Uşaq kitabxanaçıları məktəb yaşlı uşaqlar üçün populyar kitablardan və elektron kitablar və audiokitablar kimi digər kitabxana materiallarından xəbərdar olmalıdırlar. Onlar məktəbdən kənarda və evdə təhlükəsiz və cəlbedici öyrənmə mühiti yaratmaqla məşğuldurlar.

Gənc bir yetkin və ya YA kitabxanaçısı xüsusi olaraq 12-18 yaş arası oxuculara xidmət göstərir. Gənclər istirahət, təhsil və emansipasiya üçün rəhbərlik və bələdçilik üçün kitabxana xidmətlərinə müraciət edən havadarlardır. Gənclərin kitabxanaçısı bir neçə fərqli şəraitdə işləyə bilər; biri məktəb kitabxanaçısı/media müəllimi, ictimai kitabxana komandasının üzvü və ya islah müəssisəsində kitabxanaçı ola bilər. Kitabxanaçı/media müəllimi lisenziyasına tədris sahəsində bakalavr və ya magistr dərəcəsi və kitabxanaşünaslıq üzrə əlavə yüksək səviyyəli kurs işləri də daxildir. İctimai kitabxanalarda çalışan gənc kitabxanaçıların Kitabxanaçılıq və İnformasiya Elmləri (MLIS) üzrə magistr dərəcəsi, müvafiq iş təcrübəsi və ya müvafiq ixtisaslar olmalıdır[33].

Əlavə öhdəliklər

redaktə
 
Castin Uinzor, Konqres Kitabxanaçısı, təx. 1885-ci il

Təcrübəli kitabxanaçılar kitabxana və ya informasiya mərkəzinin direktoru və ya tədris resursları üzrə məsul işçi kimi inzibati vəzifələrdə ola bilər. Hər hansı digər təşkilatın rəhbərliyi kimi, onlar da kitabxananın uzunmüddətli planlaşdırılması (ümumi kitabxana üçün şəhər və ya rayon, akademik kitabxana üçün kollec/universitet və ya xüsusi kitabxananın xidmət göstərdiyi təşkilat) və onun əsas təşkilatı ilə əlaqəsi ilə maraqlanırlar. Kiçik və ya ixtisaslaşmış kitabxanalarda kitabxanaçılar adətən geniş spektrli müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirlər.

Kitabxanaçı məsuliyyətlərinin tipik nümunələri:

  • Seçicilərini maraqlandıran mövzular üzrə araşdırmalar.
  • Ziyarətçilərin digər ictimai təşkilatlara və dövlət qurumlarına yönləndirilməsi.
  • Müxtəlif oxu səviyyələrində olan uşaqlar üçün uyğun kitablar (“oxucu tövsiyələri”) təklif etmək və əyləncəli oxumaq üçün romanları tövsiyə etmək.
  • Kitab və jurnalların məlumat bazalarına baxış
  • Ömür boyu öyrənmə və əlavə təhsil təşəbbüsləri yaratmaq üçün digər təhsil təşkilatları ilə işləmək
  • Oxu klublarına yardım və təşviq.
  • Bütün yaş və mənşəli kitabxana istifadəçiləri üçün proqramların hazırlanması.
  • Elektron informasiya resurslarına çıxışın idarə edilməsi.
  • Kitabxana istifadəçilərinin ehtiyaclarını ən yaxşı şəkildə qarşılamaq üçün kitabxana xidmətləri və kolleksiyalarının qiymətləndirilməsi.
  • Dəyişən icma ehtiyaclarına və ya tələblərinə cavab vermək üçün kolleksiyalar yaratmaq və qorumaq
  • Pionerlərin yaradılması
  • Genişləndirilmiş proqramlar və ya kolleksiyalar üçün maliyyə əldə etmək üçün yazı qrant etmək
  • Onlayn giriş üçün kolleksiyaların rəqəmsallaşdırılması
  • Kitabxana elmi jurnallarında məqalələrin dərci
  • Telefon, poçt, e-poçt, faks və söhbət vasitəsilə daxil olan kömək suallarına cavablar
  • Yerli icmalar üçün bədii və mədəni tədbirlər təşkil etmək
  • Uşaqları kodlaşdırma, mühəndislik və veb saytların yaradılması ilə tanış etmək üçün yaradıcı rəqəmsal fəaliyyətlərə başlamaq və təşkil etmək
  • Kitabxana xidmətlərinin təşviqi və təşviqinin qeyd edilməsi
  • İş axtaranlara və yerli şirkətlərə kömək etmək
  • İctimai İnternetə çıxışı olan kompüterlərdə işlərini planlaşdırmaq və asanlaşdırmaq[34]

Kitabxanaçılar və işlə bağlı stress

redaktə

Oxucuların və icmaların ehtiyacları zamanla dəyişdikcə, kitabxanaçının rolu bu dəyişiklikləri əks etdirməkdə davam edir. Kitabxanaçılar mütəmadi olaraq yardım göstərir və həssas və ya risk altında olan əhali ilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Kitabxanaçılardan orta dərəcədə iş stresi yaşayacaqları gözlənilir və bir çoxlarının gündəlik işlərində təqib və ya emosional cəhətdən çətin vəziyyətlərlə qarşılaşdıqları bildirilir[35]. Xüsusilə, kütləvi kitabxana çox vaxt emosional atmosferə malik bir yer kimi təsvir edilə bilər.[36] Mütəxəssis kitabxanaçıların oxşar şərtlərlə qarşılaşa biləcəyini göstərən dəlillər var. Məsələn, səhiyyə elmləri kitabxanaçıları travma keçirən xəstələrlə yaxından işləmək nəticəsində yaranan yüngül və orta dərəcəli ikinci dərəcəli travmatik stress yaşadıqlarını bildirirlər.[37]

Kitabxanaçı rollarının dəyişdirilməsi

redaktə

Kitabxanaçıların rollarının dəyişməsinə kömək edən bəzi amillər var[38][39].

  • İnformasiya texnologiyalarının inkişafı
  • İqtisadi dəyişiklik
  • Təhsil və öyrənmə mühitlərinin dəyişdirilməsi
  • Elmi ünsiyyətin dəyişdirilməsi.

İş yerləri

redaktə
 
Los-Anceles İctimai Kitabxanası

Kitabxanaçılar üçün əsas iş kateqoriyaları ümumiyyətlə bütün dünyada ictimai, akademik, məktəb və xüsusi təhsil kimi təsnif edilir. Bəzi kitabxanaçılar öz bizneslərini açıb idarə edirlər. Onlar tez-tez özlərini informasiya brokerləri, tədqiqat mütəxəssisləri, biliklərin idarə edilməsi üzrə mütəxəssislər, rəqabət qabiliyyətli kəşfiyyat mütəxəssisləri və ya müstəqil informasiya mütəxəssisləri adlandırırlar. Aşağıda kitabxana növləri arasında əsas fərqlər verilmişdir.

İctimai kitabxana

redaktə

İctimai kitabxanalar xidmət göstərdikləri yurisdiksiyada qanunla yaradılır. Müvafiq olaraq, onlara vergi ödəyicilərinin maliyyələşdirilməsi kimi müəyyən güzəştlər verilir, lakin xidmət standartlarına riayət etməli və geniş müştərilərin ehtiyaclarını qarşılamalıdırlar. Onlara adətən cəmiyyətdən olan direktorlar şurası və ya kitabxana komissiyası nəzarət edir. Missiya bəyanatları və xidmət və kolleksiya siyasətləri ictimai kitabxanaların əsas inzibati xüsusiyyətləridir. Bəzən özəl kredit kitabxanaları da xalq kitabxanaları kimi əhaliyə xidmət göstərir. İctimai Kitabxana Assosiasiyası ABŞ-da ictimai kitabxanaçıları və ictimai kitabxanaları təmsil edir.[40] İctimai kitabxana işçiləri cəmiyyətin ehtiyaclarına cavab olaraq qurulur. Kitabxanalar səyyar kitabxana xidmətləri kimi yeni texnologiyalar tətbiq etməklə və yerli vəziyyətlərdən asılı olaraq təşkilatları yenidən formalaşdırmaqla texniki və ictimai xidmət vəzifələri arasında ənənəvi bölgüləri dəyişir[41].

Akademik kitabxana

redaktə
 
Cənubi Metodist Universiteti Texas, Dallas

Akademik kitabxana kollec, universitet və ya digər orta təhsildən sonrakı təhsil müəssisəsinin tərkib hissəsi olan, onun tələbələrinin, professor-müəllim heyətinin və işçilərinin məlumat və tədqiqat ehtiyaclarını ödəmək üçün idarə olunan kitabxanadır. ABŞ-da akademik kitabxanalar və kitabxanaçılar üçün peşəkar birlik Kollec və Tədqiqat Kitabxanaları Assosiasiyasıdır[42]. Müəssisədən asılı olaraq, kitabxana konkret şöbəyə və ya bütün müəssisəyə xidmət göstərə bilər. Akademik kitabxanalarda çoxlu müxtəlif növlər, ölçülər və kolleksiyalar tapıla bilər və bəzi akademik kitabxanaçılar bu kolleksiyalarda və arxivlərdə mütəxəssisdirlər. Universitet Kitabxanaçısı və ya Baş Kitabxanaçı kollec strukturunda kitabxanaya cavabdehdir və onu Kitabxanalar Dekanı və ya Kitabxanalar Direktoru da adlandırmaq olar.Bəzi ali təhsil müəssisələrində kitabxanaçılara fakültə kimi baxırlar və onlar professor adlandırıla və ya maaşlarını və müavinətlərini artıra və ya artıra bilməyən digər elmi adlara sahib ola bilərlər. Bəzi universitetlər professor-müəllim heyəti ilə eyni tədqiqat və peşəkar xidmət gözləntilərini akademik kitabxanaçılara da tətbiq edirlər. Akademik kitabxanaçılar fakültə, tələbələr, məzunlar və ictimaiyyətə müxtəlif səviyyələrdə xidmətlər göstərirlər.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Dunlap, Leslie W. Readings in library history. R.R. Bowker. 1972. OCLC 578347151.
  2. ↑ Rubin, 2010. səh. 36
  3. ↑ 1 2 Mukherjee, 1966. səh. 75
  4. ↑ Jackson, Sidney L. Libraries and librarianship in the West: a brief history. McGraw-Hill. 1974. OCLC 576256876.
  5. ↑ Rubin, 2010. səh. 37
  6. ↑ Lyle, Guy Redvers. The President, the Professor, and the College Library. H.W. Wilson. 1963. OCLC 1151086485.
  7. ↑ Rubin, 2010. səh. 38
  8. ↑ Lyle, Guy Redvers. The President, the Professor, and the College Library. H.W. Wilson. 1963. OCLC 1151086485.
  9. ↑ 1 2 Rubin, 2010. səh. 39
  10. ↑ 1 2 3 4 Mukherjee, 1966. səh. 88
  11. ↑ Rubin, 2010. səh. 45
  12. ↑ 1 2 Mukherjee, 1966. səh. 96
  13. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 104
  14. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 105
  15. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 106
  16. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 107
  17. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 108
  18. ↑ Mukherjee, 1966. səh. 110
  19. ↑ 1 2 Mukherjee, 1966. səh. 112
  20. ↑ Winter, Michael F. "The professionalization of librarianship". Occasional Papers (University of Illinois at Urbana-Champaign. Graduate School of Library and Information Science); No. 160 (July 1983). 1983. hdl:2142/3901.
  21. ↑ Wilensky, Harold L. "The Professionalization of Everyone?". American Journal of Sociology. 70 (2). 1964: 137–158. doi:10.1086/223790. JSTOR 2775206. 10025286236.
  22. ↑ Kerslake, Evelyn. "'They have had to come down to the women for help!' Numerical feminization and the characteristics of women's library employment in England, 1871–1974". Library History. 23 (1). 1 March 2007: 17–40. doi:10.1179/174581607x177466.
  23. ↑ Coleman, Sterling Joseph. "'Eminently Suited to Girls and Women': The Numerical Feminization of Public Librarianship in England 1914–31". Library & Information History. 30 (3). 1 August 2014: 195–209. doi:10.1179/1758348914Z.00000000063.
  24. ↑ Kean, Danuta. "UK library budgets fall by £25m in a year". The Guardian. December 8, 2016. December 8, 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 9, 2016. The main plank of government policy towards libraries is to shift them into the voluntary sector. This shift in strategy is reflected in the new Cipfa figures: though paid library staff fell by 5.3% from 18,028 to 17,064, volunteer numbers rose by 7.5% to 44,501.
  25. ↑ "Library". Encyclopedia Britannica. 8 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 March 2021.
  26. ↑ "Librarian". Online Etymology Dictionary. 6 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 March 2021.
  27. ↑ Lo, Patrick; Rogers, Heather; Chiu, Dickson K. W. Effective School Librarianship: Successful Professional Practices from Librarians Around the World (ingilis) (1). Apple Academic Press. 2018. doi:10.1201/b22444. ISBN 978-1-315-14957-8. OCLC 1019663034.
  28. ↑ Katz, Linda S. The Image and Role of the Librarian (ingilis). Routledge. 2003-06-27. doi:10.4324/9780203820742. ISBN 978-0-429-23626-6.[səhifə göstərin]
  29. ↑ Love, Johnnieque B. "The Enhanced and Changing Role of the Specialist Librarian". The Reference Librarian. 37 (78). 1 March 2003: 149–165. doi:10.1300/j120v37n78_10.
  30. ↑ "Become a Librarian!". Central Jersey Regional Library Cooperative. 2008-08-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-09-01.
  31. ↑ 1 2 Anders, Rebecca. Careers in a Library. Minneapolis: Lerner Publications Company. 1978. ISBN 978-0-8225-0334-7.
  32. ↑ McKinzie, Steve. "For Ethical Reference, Pare the Paraprofessionals". American Libraries. 33 (9). October 2002: 42.
  33. ↑ "YALSA". February 12, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 1, 2011.
  34. ↑ "The librarian's Internet survival guide: strategies for the high-tech reference desk", Irene E. McDermott, Barbara E. Quint, p. 1-2, Information Today, ISBN 1-57387-129-X
  35. ↑ Smith, Daniella L.; Bazalar, Bryan; Wheeler, Maurice. "Public Librarian Job Stressors and Burnout Predictors". Journal of Library Administration. 60 (4). 2020-05-18: 412–429. doi:10.1080/01930826.2020.1733347. ISSN 0193-0826.
  36. ↑ Rodger, Joanne; Erickson, Norene. "The Emotional Labour of Public Library Work". Partnership: The Canadian Journal of Library and Information Practice and Research (ingilis). 16 (1). 2021-05-16: 1–27. doi:10.21083/partnership.v16i1.6189. ISSN 1911-9593. 2021-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-21.
  37. ↑ Becker, Rachel W.; McCrillis, Aileen. "Health sciences librarians, patient contact, and secondary traumatic stress". Journal of the Medical Library Association. 103 (2). 2015: 87–90. doi:10.3163/1536-5050.103.2.006. ISSN 1536-5050. PMC 4404861. PMID 25918488.
  38. ↑ "School librarians: The beginning of an era". The Sunday News (ingilis). 2023-06-17. 2023-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-04.
  39. ↑ Chanetsa, Ngulube, Bernadette, Patrick. "The changing roles, responsibilities and skills of subject and learning support librarians in the Southern African Customs Union region". Journal of Librarianship and Information Science. 48. October 1, 2014. April 1, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 10, 2024 – Sage vasitəsilə.
  40. ↑ "Public Library Association". American Library Association. 2007-04-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-09-01.
  41. ↑ McCook, Kathleen de la Peña. Introduction to Public Librarianship. New York, Neal-Schuman. 2011. ISBN 978-1-55570-697-5.
  42. ↑ Reitz, Joan M. Dictionary for Library and Information Science. Englewood, Colorado: Libraries Unlimited. 1998. 4.

Ədəbiyyat

redaktə
  • The Scholar as Librarian as Collector." R.W. Chambers Memorial Lecture at University College, London. The Book Collector 17 no 3 (Autumn 1968): 279–284.
  • Mukherjee, Ajit Kumar. Librarianship, Its Philosophy and History. Asia Publishing House. 1966. OCLC 574730175.
  • Nappo, Christian A. Pioneers in Librarianship : Sixty Notable Leaders Who Shaped the Field. 2022. Lanham: Rowman & Littlefield.
  • Rubin, Richard. Foundations of Library and Information Science. American Library Association. 2010. ISBN 978-1-55570-690-6.

Xarici keçidlər

redaktə
 
Vikianbarda Kitabxanaçı ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kitabxanaçı&oldid=7816584"